อินทรีย์ 5 มีลักษณะการไหลไปตามลำดับแห่งธรรม โดยการเริ่มจากการทำจริง แน่วแน่จริง มีความเชื่อ ความลงใจ ความมั่นใจจนเกิดเป็น ศรัทธา ขึ้นมาได้ และการมีศรัทธาในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ถือว่าเป็นกำลังใจสำคัญในการปฏิบัติ จนเกิดเป็น วิริยะ (มีความเพียรที่เหมาะสม) และส่งผลให้เกิดเป็น สติ (การระลึกได้ที่ถูกต้อง) เมื่อตั้งสติได้อย่างมั่นคงจะทำให้จิตเป็น สมาธิ (จิตมีอารมณ์เป็นอันเดียว) และเกิดเป็น ปัญญา (เห็นตามความเป็นจริง) ในที่สุด เมื่อเริ่มต้นการปฏิบัติจากจุดเล็ก ๆ โดยมีปัญญาเป็นยอดที่ผ่องใส เมื่อพัฒนาต่อ ๆ ไป จนปัญญากว้างขวางขึ้น แข็งแรงขึ้น เข้มแข็งขึ้น ก็จะส่งเสริมให้ฐานอื่น ๆ มั่นคงมากยิ่งขึ้นตามลำดับเช่นกัน ซึ่งจะเห็นได้ว่า ปัญญาก็ยังเป็นยอดอยู่เหมือนเดิม และหากปัญญามีความบริสุทธิ์ บริบูรณ์สิ้นเชิงแล้ว จะทำให้ละ ราคะ โทสะ โมหะ และอวิชชาลงได้ หลักธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงค้นพบเป็นอันดับแรกคือ "ฉันทะ" คือ การที่มีความพอใจที่จะทำที่จะค้นหานิยาม ความหมาย และรายละเอียดของอริยสัจสี่ ดังที่พระอานนท์ได้เคยกล่าวไว้ว่า "เป็นลักษณะของการเจริญฉันทะเพื่อละฉันทะ" ด้วยการเจริญมรรคแปด เร่งทำความเพียร ปฏิบัติไปตามลำดับขั้น และในขณะเดียวกันก็ทำให้ฉันทะลดลงไปเรื่อย ๆ เกิดเป็นสัมมาวายามะที่เพิ่มมากขึ้น แต่ตัณหาลดน้อยลง จนสามารถดับกิเลสได้หมดในที่สุด หนึ่งในคำสอนของพระพุทธเจ้าที่เป็นมัชฌิมาปฏิปทาหรือทางสายกลาง เป็นความเห็นที่ไม่แล่นดิ่งไปสุดโต่งสองด้านคือ "อนัตตา" ได้กล่าวถึง สิ่งที่ต้องอาศัยเหตุ อาศัยปัจจัยจึงเกิดขึ้น หากเหตุปัจจัยดับลง ความมีอยู่เป็นอยู่ก็จะดับไปด้วย ซึ่งองค์ประกอบของทางนั้น ประกอบด้วย สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ ดังนั้นการปฏิบัติตามหลักอริยมรรคมีองค์แปด จะทำให้ลด ละ อุปาทานความยึดถือได้เป็นไปตามลำดับ สามารถกำจัดความเห็นที่แล่นดิ่งไปสุดโต่งสองด้านได้