» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» De negen oorzaken van mondiaal populisme

» De ‘luxepedities’ van superrijken

» De curieuze wezens in de marianentrog

The Economist vermeldt geen namen van haar journalisten, een mooi principe. Maar wie deze column ook heeft geschreven is een auteur naar mijn hart. Waarschijnlijk voor het eerst in de geschiedenis, zegt deze, is de wereldwijde alcoholconsumptie aan het dalen. Om vervolgens uit te leggen hoe schadelijk dat is, niet alleen voor de samenleving maar ook voor de economie. Het heeft ook haast iets naïefs; als mensen al zo lang alcohol nuttigen, en zo frequent, is het dan wel een slim idee om er ineens massaal mee te stoppen?

Hoe dan ook geloof ik niet dat we het einde van het alcoholtijdperk mee zullen maken. Ook al omdat ik altijd wat argwanend word van zulke bewoordingen. ‘Voor het eerst in de geschiedenis‘, ‘nu meer dan ooit‘, ‘ongekend‘ zijn begrippen die in de media constant terugkomen, met, vermoed ik, als verklaring dat mensen nou eenmaal vinden dat hun eigen tijd in die 300.000 jaar dat we bestaan de belangrijkste van alle tijden is. In zijn essay over de oorzaak van het opkomende populisme springt Francis Fukuyama indirect op die neiging in. Hiervoor worden doorgaans negen verschillende oorzaken aangehaald, zet hij uiteen, en hoewel de meeste weliswaar geldig zijn, verklaren ze niet per se de ‘waarom nú’-vraag. Mensen zijn niet slechter geworden of armer of conservatiever. Er is maar één ding echt veranderd ten opzichte van vroeger, en daarbij spelen (kleine spoiler) diezelfde media een grote rol.

Mensen zijn niet slechter geworden of armer of conservatiever

Dat de gevolgen van het populisme immens kunnen zijn, laten de parallellen zien die tegenwoordig vaak worden getrokken met de Weimarrepubliek. Stukje bij beetje werd Hitler, de grote populist, de macht geschonken, in de arrogante of naïeve hoop dat die vervolgens wel kon worden beteugeld. Was het vanuit dezelfde arrogantie of naïviteit dat de Nobelprijs voor de Vrede werd uitgereikt aan iemand die door critici tot radicaal-rechts wordt gerekend en de prijs in haar dankwoord dan ook mede opdroeg aan Donald Trump? Behalve in Spanje hielden de media zich opvallend stil.

Waar Fukuyama niet op ingaat is waarom onverdraagzaamheid überhaupt zo makkelijk kan worden aangewakkerd. Maakt die ook al 300.000 jaar deel uit van de mens? Daarover peinst ook Zida Qanawati, die na tien jaar eindelijk weer bij haar moeder in Damascus op bezoek kan voor een kop koffie, een wens die in haar hoofd al was verworden tot fantasie. Ondertussen gaan de allerrijksten al skydivend naar een sterrenmenu op de Noordpool om, voor ‘de perfecte afsluiting van een perfecte dag’, ’s avonds nog een blik op het Noorderlicht te werpen. Ja, sommige dingen zijn toch wel ongekend.

Laura Weeda

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» We slaan de plank mis met menselijke robots

» Als ouder moet ik het leven van mijn kinderen moeilijker maken

» ‘Hij geloofde in mij’

Adriaan van Dis schonk het jonge 360 Magazine ooit een blurb om mee op de cover te pronken. Onmisbaar, vond hij ons, in verwarrende tijden. Duidelijker is het er sindsdien niet op geworden.

Neem de complexe relatie met technologie. Decennia terug stond innovatie voor een hoopvolle toekomst waarin auto’s kunnen vliegen en iedereen een robot als huishoudhulp heeft, in de eenentwintigste eeuw lijkt dat optimisme grotendeels verdwenen. Terwijl honderd mensachtige robots 24 uur per dag klaarstaan om opgeleid te worden op een ‘trainingsbasis’ van 3000 vierkante meter in Shanghai, en kunstmatige intelligentie in een rap tempo doorontwikkelt, is er nog geen sprake van een spectaculaire welvaartssprong. De AI-revolutie verloopt stroef, schrijft The Economist, en slechts 10 procent van de bedrijven zou op een zinvolle manier gebruikmaken van AI. Ondertussen chatgpt-en we erop los, kunnen de meest vernuftige apparaten meten, weten, controleren, in kaart brengen, diagnosticeren, manipuleren, uitrekenen, registreren, voorstellen, ingrijpen en produceren en wordt de vraag gesteld of die afname van eigen inspanning wel goed is als onze razendsnelle assistent steeds meer cognitieve taken overneemt.

Fantasie voerde hen mee naar een wereld waarin auto’s kunnen vliegen

Alle dystopische taferelen en angstaanjagende beweringen waarin de mensheid het uiteindelijk aflegt tegen machines, zullen in werkelijkheid minder extreem zijn volgens futuroloog Nick Foster, omdat de toekomst een verlengstuk is van het heden, ongemerkt genesteld in kleine alledaagse veranderingen.

Journalist Michelle Cyca wilde haar kroost aanleren om de lokroep van de technologie te weerstaan en probeerde ‘obstacle parenting’ uit; een nieuwe opvoedfilosofie die kinderen aanmoedigt afgevlakte zintuigen weer te gaan gebruiken en hun eigen verstand te bevragen, in plaats van dat uit te besteden aan een smartphone. Als ze er een hebben.

Zelf het goede voorbeeld geven, maar vooral de oefening in ouderlijke terughoudendheid, was voor Cyca moeilijker dan een schermloos scrollalternatief voor haar dochter vinden. Toen alle spelletjes gespeeld waren en de blaadjes volgetekend, liet ze de verveling van haar kind toe en voerde de fantasie hen mee naar een wereld waarin auto’s kunnen vliegen en iedereen een robot als huishoudhulp heeft.

Katrien Gottlieb

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» In delen van Mexico is Coca-Cola goedkoper dan water

» Het gebruik van het woord ‘genocide’

» Dieren- en plantenpopulaties op de Weense begraafplaats

Bent u deze zomer een goede toerist geweest? Viel u in de categorie massatoerist of in die van de kritisch reiziger, die zich graag aanpast en zich bewust is van zijn impact? Hoe dan ook zal die impact u niet zijn ontgaan, deze zomer werden weer recordtemperaturen behaald en een recordaantal bosbranden gemeld in Zuid-Europa. Liggend op het strand of sjokkend over de fraaie tegels van een oud stadje of een mooie begraafplaats zult u regelmatig maar één behoefte hebben gehad: water. Zolang dat in de buurt is, is het uit te houden.

Toch is die levensbehoefte niet voor iedereen zomaar binnen bereik. In landen waar de overheid tekortschiet, betalen armen zelfs vaak meer voor water dan de rijken. En die grijpen dan naar andere middelen om goedkoop hun dorst te lessen, waarbij Coca-Cola favoriet is.

In landen waar de overheid tekortschiet, betalen armen zelfs vaak meer voor water dan de rijken

Voor een sterke reportage van het prachtige gelijknamige tijdschrift Reportagen reisde Andrew Müller een week lang met een tolk door de hooglanden van Chiapas in Mexico, waar het gebruik van cola inderdaad massale vormen heeft aangenomen; sommigen drinken wel tien flessen per dag en er zijn speciale clubjes opgericht om af te kicken. Hoewel cola er tegenwoordig ook in rituelen wordt gebruikt, was dat niet, zoals Müller op Wikipedia had gelezen, om daarna door te boeren demonen te kunnen verdrijven. Onzin, zei een zapatista die hij er ontmoette; ‘We weten natuurlijk dat Coca-Cola slecht is.’ Maar verandering vindt ‘poco a poco’ plaats; stukje bij beetje. De zapatistas, vrijheidsstrijders voor wie de slak een belangrijk symbool is, geloven in langzame, maar radicale verandering.

Een mooi voorbeeld van hoe culturen zich vervormen en vermengen, en ook van hoe daar fabels omheen ontstaan. Net als bij toerisme zijn er bij die vermenging twee opties: iets wordt uit praktische overwegingen uit een andere cultuur overgenomen, of het wordt er bewust aan ontleend. Het resultaat is hetzelfde, en die goede en slechte toerist bestaan volgens Enrique Rey uit El País dan ook helemaal niet. Zelfs de meest kritische reiziger ontkomt niet aan het systeem waar hij zich tegen afzet. Het beste is om dat maar onder ogen te zien.

Toch zijn er altijd dingen die geleidelijk maar radicaal veranderen, vanuit noodzaak of keuze. Zoals in Taiwan, waar de twee rivaliserende partijen elkaar onverwacht vinden als het aankomt op geothermie. Of in de Mississippi Delta, een ‘voedselwoestijn’ waar steeds meer mensen als gemeenschap gaan verbouwen. Op de Weense begraafplaats Zentralfriedhof zijn de veranderingen zeer bewust: hier worden kleine diertjes door hoveniers beschermd en door bezoekers gevoed. Zo wordt deze niet alleen voor mensen een toevluchtsoord, maar ook voor dieren en de natuur.

Laura Weeda

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Dossier Herbewapening

» Brazilianen kunnen binnenkort hun digitale gegevens verkopen

» Dit artikel zal je niet van gedachten doen veranderen. En wel hierom

Terwijl de internationale afgezanten uit alle windstreken langzaam Nederland binnendruppelden, had 360 Magazine een eigen top, en wel in het sprookjesachtige Bern, met een beter uitzicht dan de vertegenwoordigers van de ministeries in de hotelzone rond de Haagse Zeestraat kunnen dromen, namelijk op de Jungfrau (4158 m) – een échte top met een glinsterende sneeuwkap, de Eiger en de Mönch als veiligheidsagenten aan haar flanken.

In Bern, te gast op het True Story Festival, ging het in zekere zin ook over hoe wij ons kunnen verdedigen: met de pen als wapen, in plaats van de destructieve waanzin waarmee landen elkaar heden ten dage bestoken. Tijdens tientallen lezingen en discussies werd telkens weer de kracht van de journalistiek benadrukt, die het ‘gewicht van duizend bergen kan dragen’, volgens de Chinese journalist Quiming Ling.

Welke journalist krijgt nog die ruimte?

Daartoe riep ook de Russische Nobelprijswinnaar en journalist Dmitri Moeratov op, die zich verbaasd uitsprak over het recht op leven dat in het ene land blijkbaar zwaarder weegt dan in het andere. Waar blijft de wereldwijde vredesbeweging, vraagt de medeoprichter van oppositiekrant Novaja Gazeta, inmiddels Novaja Gazeta Europa, zich af. Na de moord op Anna Politkovskaja en meerdere redactieleden, en een maand nadat Rusland aan de invasie van Oekraïne was begonnen, verhuisde de redactie naar de Letse hoofdstad Riga, om daar onvermoeibaar haar belangrijke werk voort te zetten.

Waar overdag talloze onderwerpen de revue passeerden in statige locaties, kwamen ’s avonds aan tafel de tongen los en werden allianties gesmeed. De bekroonde Oostenrijks-Duits-Franse en helaas gepensioneerde oorlogsjournalist Antonia Rados, die conflicten in Irak, Afghanistan en andere crisisgebieden versloeg en het boek Afghanistan von innen: Wie der Frieden verspielt wurde schreef, hoopt dat wat zij ‘emotionele journalistiek’ noemt terugkeert naar, tja, eigenlijk naar de beoefening van het vak zoals zij dat decennialang heeft gedaan. Conflicten waar ook ter wereld kunnen volgens haar het best over het voetlicht worden gebracht door heel diep en lang te graven en met kritische toewijding inzicht te verkrijgen in de belevingswereld van de strijdende partijen. Alleen door de talloze reizen en gesprekken met talloze betrokkenen slaagde zij erin de oorzaken van het falen van westerse interventies te doorgronden.

Kom daar maar eens om, zei ze. Welke journalist krijgt nog die ruimte? Want het is, zoals ook Sarah Stein Lubrano schrijft, vooral sociale nabijheid die deuren opent naar verandering.

Katrien Gottlieb

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Wat zij zeggen over de verkiezingen in Suriname

» Het Westen verveelt zich dood

» Jongeren zetten de toon in Afrika

Volgens de Bulgaarse schrijver Georgi Gospodinov kunnen we pas briljant zijn vanaf ons zesde of zevende, dat is namelijk – met een beetje mazzel – de leeftijd waarop we leren schrijven. Schrijven, aldus Gospodinov, en verhalen in het algemeen helpen ons onthouden, bevrijden ons van angsten en zijn zelfs in staat om levens te redden.

In het geval van Sjeherazade, de vertelster uit Duizend-en-één-nacht, speelt dat letterlijk: door elk verhaal dat ze vrouwenmoordenaar Shahryar vertelt leeft ze een nacht langer. Maar het geldt bijvoorbeeld ook, zoals de Nigeriaanse kunstcurator Azu Nwagbogu in ons Dossier over de kracht van kunst en verzet vertelt, voor de verhalen die fotografie overbrengt. Het Afrika dat in het werk van (vaak westerse) fotografen te zien is, heeft niet per se te maken met het object, Afrika, zelf. ‘Het probleem is het Afro-pessimisme, waarin we altijd maar weer de hopeloosheid van de situatie te zien krijgen. Dat leidt tot apathie; niemand wil iets doen’, aldus Nwagbogu. Als er een ander discours zou gelden, zoals hij met zijn LagosPhotos-festival voor ogen heeft, krijgen mensen een vollediger beeld en zijn ze minder geneigd hun hoofd af te keren van het continent, zoals de VS momenteel doen – een voorbeeld dat Europa, beargumenteert Paul Munzinger in Süddeutsche Zeitung, vooral niet moet volgen. Met de juiste investeringen en bestedingen kan Afrika voorop komen te lopen – en kunnen er vele levens worden gered. Ook al door de uitzonderlijk jonge bevolking, die het ene na het andere autoritaire regime aan het wankelen brengt.

‘Het is allemaal de schuld van Trump’, concludeerde ze lachend

Ook rondom Amerika vormt zich een steeds rechtlijniger discours. Op bezoek bij mijn dochter op haar reis door onder andere Indonesië, vertelde een vriendin hoe onvoorspelbaar het is gesteld met het weer; moesson in mei, dat kan eigenlijk niet. ‘Het is allemaal de schuld van Trump’, concludeerde ze lachend. Een zin die hier op Bali, en vast op veel andere plekken, een running gag is geworden. 

Maar werkt dat niet ook een vorm van apathie in de hand? Historicus Yuval Noah Harari legt uit waarom we het ons in ieder geval niet kunnen veroorloven langer verbaasd te zijn over zijn acties, die namelijk zeker niet zo onvoorspelbaar zijn als het klimaat, zij het niet minder schadelijk.  

Bijna honderd jaar geleden trok Thomas Mann uit Duitsland weg naar juist dit land, waar hij wél vrijuit mocht spreken, denken en schrijven. ‘God helpe ons in duisternis gedompelde (…) land en lere het vrede te sluiten met de wereld en zichzelf!’ schreef hij over zijn geboorteland. Misschien moeten we het niet zozeer van god hebben, als wel van de verhalenvertellers en al die dappere jongeren die zich in ieder geval genoeg verbazen om in actie te komen.

Laura Weeda

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Erven wordt bijna net zo belangrijk als werken

» Het belang van onderwijs in eigen taal 

» Een telescoop als een kathedraal

Op zoek naar tegenwicht tegen ‘de afbraak der beschaving’ kwam de film van Xavier Lefebvre over de herrijzenis van de zes jaar geleden door brand verwoeste Notre-Dame dicht in de buurt. Hij laat zien hoe vaklieden eikenbomen met middeleeuwse handbijlen tot balken hakken. Hoe meer dan 1000 kubieke meter kalksteen op zijn plaats wordt gehesen, uitgebeiteld tot springende bogen en grijnzen­de waterspuwers, en hoe 4000 vierkante meter lood wordt gerold, geplooid en warm – en dus nog kneedbaar – op het houten gerestaureerde dak­gebinte wordt aangebracht. Met elke klap op een koperen nagel stijgt het respect voor waartoe de menselijke soort ook in staat is. 

Met de nadruk op ‘ook’, omdat het tegenovergestelde, de opzettelijke vernieling van verworven­heden, steeds meer op de loer ligt. Niet alleen oorlogen en vlammenwerpende mogendheden zijn daar schuldig aan. Als gevolg van klimaatverandering verdwijnt bijvoorbeeld in Scandinavië een ­eeuwenoude en eindeloze schat aan woorden, samen met de landschappen waar ze uit voortkomt. Weggesmolten zoals de sneeuwkappen die ermee werden beschreven. Daar treuren de rendierhouders niet om, het gaat hen om het verlies van diepgewortelde kennis die generaties lang is doorgegeven. 

Hier en daar wordt er werk van gemaakt om die ‘schatkamers van wijsheid’ te behouden

Hier en daar wordt er werk van gemaakt om die ‘schatkamers van wijsheid’ als belangrijk onderdeel van de sociale en culturele geschiedenis te behouden. Op Hawaï spreken dankzij taalprogramma’s voor jongere generaties weer veel meer mensen Hawaïaans, en op het Japanse eiland Okinoerabu zijn schoolprojecten gestart in het Shimamuni. In Mexico-Stad biedt de gemeente sinds kort onderwijs in Náhuatl aan op openbare scholen. Deze 1500 jaar oude taal van de Azteken wordt nog steeds gesproken door ongeveer 1,5 miljoen mensen. Hun tomatl is onze tomaat, chocolade komt van chocolatl, avocado van ahuacatl, en zo zijn er nog meer inheemse woorden die tot het dagelijks gebruik zijn gaan behoren. 

Tegelijkertijd verschijnen er nieuwe woorden, is er straattaal en zijn er uitdrukkingen uit de popcultuur die trends worden, zoals de ‘innies’ en ‘outies’ uit de serie Severance. Die zouden voor een tijdgeest staan waarin het on- en offlineleven, werk en privé, afzonderlijk bestaan in één persoon. Omdat het anders voor sommigen moeilijk vol te houden is. Dan kennen ze de ‘vriendschapsbankjes’ zeker niet, waar ze een luisterend oor kunnen vinden van getrainde notre-dames met veel levenswijsheid. Dit ­Zimbabwaanse initiatief is de kathedraal niet, maar biedt met minder gewicht toch tegenwicht.

Katrien Gottlieb

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Nanmoku, het bejaardste dorp in het bejaardste land

» In Narva is ‘de Russische dreiging alom aanwezig’

» Bashar Murad, een kunstzinnige queerstem tegen Israëlische agressie

Vrouwen die zich afkeren van patriarchale systemen, jongeren die geen kinderen meer willen omdat er te veel crises in de wereld zijn en mannen die steeds minder vruchtbaar worden. Onze verworvenheden van de afgelopen eeuw – betere scholing voor meisjes, meer beschikking over het eigen lijf – lijken zich evenals de slechte ontwikkelingen – pesticiden, stress, het klimaat – tegen ons te keren. De oplossing is in deze tijd ironisch te noemen: migratie. Spanje, waar premier Pedro Sánchez benadrukte dat er moest worden gekozen tussen open en welvarend of arm en afgesloten, wordt gezien als de best presterende economie van Europa of zelfs de wereld. Helaas vormt Spanje op dit gebied nogal een uitzondering in de westerse wereld.

Geen wonder, aldus de Britse columnist Owen Jones, dat jonge mensen geen vertrouwen meer hebben in de democratie. In Frankrijk zou dat bijvoorbeeld al gelden voor een op de drie jongeren. ‘Mensen hebben alle reden om woedend te zijn, maar hun woede is op de verkeerde doelwitten gericht,’ aldus Jones. Als je het artikel uit Der Spiegel leest van Marc Pitzke, die als ‘buitenlander’ in New York getrouwd is met een zwarte man, wordt de woede heel invoelbaar, in dit geval tegen de uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen. ‘Zodra je besluit dat één kwetsbare minderheid kan worden opgeofferd, werk je binnen een fascistisch gedachtegoed,’ aldus filosoof Judith Butler tegen El País.

‘Wees realistisch, denk het onmogelijke’

Maar behalve migratie is er nog een remedie: hoop. ‘Wees realistisch, denk het onmogelijke’, schreef de Duitse filosoof Ernst Bloch. En daarvoor is moed nodig. Neem onafhankelijksstrijder Ramos-Horta, die er alles aan doet om Oost-Timor op de been te houden. Inmiddels is de jonge democratie sterk, zijn er serieuze verkiezingen en heeft het land binnen Azië een van de hoogste scores op het gebied van persvrijheid. Of neem Nobelprijswinnaar Narges Mohammadi, die zich al meer dan dertig jaar inzet voor iedereen van wie de rechten worden geschonden, en voor vrouwen in Iran in het bijzonder. Of Jineon Baek, die het decennia-oude sofaprobleem oploste, en daarmee bewees dat ‘simpele problemen soms onverwacht complexe oplossingen hebben’. Dat geldt andersom vast ook.

Ook Gary Shteyngart had hoop, in zijn zoektocht naar het volmaakte pak. Uiteindelijk slaagt dit maatpak, dat hem overal heen vergezelt en met wiens (eet)voorkeuren hij graag rekening houdt, er zelfs in hem van zichzelf te doen houden. Ook leert hij wijze lessen, zoals: ‘Zesdraads is voor de dapperen’, een opmerking die hij niet helemaal begrijpt maar wel waardeert. Ik ook, want de dapperen verdienen iets bijzonders.

Laura Weeda

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Een gezonde democratie vraagt om aandacht
» Zuid-Koreaanse 4B-beweging waait over naar de VS
» Hoe een ecologische ramp in Oekraïne uitgroeide tot een natuurwonder

Wie gunt het de natuur nou niet, om zich weer in volle glorie te herstellen? Zoals het kruidje-roer-me-niet met de veelzeggende Latijnse naam Mimosa pudica, die wanneer het wordt aangeraakt (verlegen) de gelederen sluit om pas weer voorzichtig de blaadjes uit te slaan als het gevaar geweken is. Homo sapiens zou nog wat van de natuur kunnen leren, in plaats van haar een lesje te leren en met de grond gelijk te maken voor eigen financieel gewin. 

In deze vechtende, competitieve wereld heeft het zin slim en adaptief te zijn in de strijd om te overleven. Zoals het ‘schaduwalarm’ dat planten – en waarom niet mensen – in staat stelt om snel te reageren op veranderingen in hun omgeving. 

Biologen van de Universiteit Utrecht ontdekten in 2012 dat het moment dat twee buurplanten elkaar raken, een signaal geactiveerd wordt dat de groei omhoog stimuleert. (Multi-interpretabel om dat alarm op de grotemensenwereld toe te passen. No pun intended). In plaats van dat ze elkaar het leven onmogelijk maken. 

Laat de natuur in naam van de enige echte heilige pachamama een rechtspersoon worden die de mens voor het gerecht sleept

Maar als blijkt dat bepaalde ecosystemen en bomen op onze planeet al honderdduizenden tot tientallen miljoenen jaren bestaan en op de een of andere manier hun karakteristieke eigenschappen hebben behouden, ondanks dat ze grote veranderingen hebben ondergaan, waarom kunnen wij dat dan niet? Zonder elkaar te intimideren en te vernederen, de hersens in te slaan, uit te buiten, ga maar door – te veel wreedheden om op te noemen. 

Laat de natuur in naam van de enige echte heilige pachamama (Moeder Aarde) een rechtspersoon worden die de destructieve mens voor het gerecht sleept. 

Als dat niet werkt, is een collectieve hypnose wellicht een manier om vrede op en voor de aarde af te dwingen.

Lukt ook dat niet, dan kan misschien een hypnotherapeut (met een cumlaudediploma) een tiental autocraten transnationaal induceren met de vraag zich te concentreren op een prettige herinnering, aan het grote Sovjetrijk, of aan de bevestiging van een vader die zijn zoon geen kluns vond, maar een uitstekende zakenman. 

Daarna volgt de suggestie, wanneer de patiënt verteld wordt dat zijn megalomane ‘ambities’ een ernstige en helaas chronische vorm van PDS zijn en er niets anders op zit dan de rest van zijn termijn op een andere troon door te brengen. 

Katrien Gottlieb

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Wat zij zeggen over 2025

» Călin Georgescu’s chaotische optelsom van opvattingen

» Een nieuwe dageraad in Damascus

De Indiase schrijver Pankaj Mishra is al decennia bezig om de ‘politieke apologie voor imperialisme’ te ontzenuwen en een ander verhaal over de geschiedenis van de macht te vertellen. Hij schreef er een standaardwerk over, Op de ruïnes van het imperialisme, en slaat geen verzoek af om in steeds andere bewoordingen terug te komen op hetzelfde thema. 

2025 is wellicht een goed begin om met hem de kop eraf te slaan en nog eens te lezen hoe hardnekkig het Westen blijft vasthouden aan zijn comfortabele status quo en aannames. Volgens Mishra zijn die inmiddels op drijfzand gebouwd en is er een groeiende niet-westerse meerderheid met een gemeenschappelijke wrok tegen een ‘moderniteit’ die gelijkheid en vrijheid predikt, maar alleen de wreedheid en concurrentie van het neoliberale kapitalisme levert, waarin de wet van de sterkste heerst. Ook de westerse media moeten eraan geloven, zoals door ons gepubliceerde auteurs als Michael Ignatieff en Anne Applebaum, die volgens Mishra meebewegen met een systeem dat ze tegelijkertijd bekritiseren. Waar wij in de veronderstelling zijn dat de waarheid gewaarborgd wordt, juist door auteurs als historica Applebaum, ziet Mishra haar als een conservatieve denker die zich zorgen maakt over de afname van democratische waarden, terwijl haar analyses soms losstaan van de bredere sociale en economische context waarin deze veranderingen plaatsvinden. 

In een ideale samenleving is journalistiek onafhankelijk van commerciële en politieke belangen

Hoe dan verder? 

Behalve meer verantwoordelijkheid nemen – Marshall McLuhan had het er in 1964 al over in Understanding Media. The Extensions of Man – zouden journalisten meer context moeten bieden, zodat historische en geopolitieke achtergronden van situaties duidelijk worden, vooral als het gaat om complexe onderwerpen zoals migratie.

Wat ook helpt, is een divers scala aan perspectieven te laten horen, vooral van gemarginaliseerde groepen en niet-westerse denkers – en dat is nou juist de missie van 360.

In een ideale samenleving is journalistiek onafhankelijk van commerciële en politieke belangen. 

Maar het electoraat, zo valt ook in deze kakelverse editie te lezen, lijkt onvoldoende toegerust om weloverwogen politieke keuzes te maken, wat de kwaliteit van de democratische vertegenwoordiging ondermijnt. Alan Zucker voorspelt in de Neue Zürcher Zeitung dat mensen zich, naarmate de wereldproblemen dichterbij komen, steeds vaker afwenden van de media die daarover berichten. Daar krijgen ze later spijt van, beweert hij, als alleen de eigen navel nog gespreksonderwerp is.

Katrien Gottlieb 

[email protected]

» Lees dit nummer online

Met onder andere:

» Dossier: Soeverein Europa

» Golfstaten testen hun geopolitieke ambities in Afrika

» ‘Geavanceerde recycling’ maakt van alle plastic iets nuttigs

Achter in deze editie merkt de schrijver van het artikel ‘Wood wide web’ op dat veel van wat de wetenschap onderzoekt tot stand komt naar aanleiding van een fundamenteel narcistische vraag. De waarde van iets wordt afgemeten naar de mate waarin het ons aan onszelf herinnert of wordt bepaald door de vraag in hoeverre het ons een persoonlijk voordeel kan verschaffen – ook een belangrijke drijfveer. In dit geval gaat dat over de conclusies van Suzanne Simard, een Canadese bosecoloog, die bewezen heeft dat bomen met elkaar communiceren (zoals wij), elkaar waarschuwen (net als wij) en voedingsstoffen naar hun buren sturen (doen wij dat?). 

Het kan liggen aan het zogenaamde Baader-Meinhof-fenomeen – ook wel de frequentie-illusie genoemd – dat alles opeens een verwijzing naar de Europese Unie lijkt. De term werd bedacht door Terry Mullen, die nadat hij één keer de Baader-Meinhofgroep genoemd had, die naam ineens overal tegenkwam. Sinds we ons voor het dossier Europa een slag in de rondte lazen en het in samenwerking met weekblad De Groene Amsterdammer zonder stemming eens werden over de shortlist, lijken zelfs de ondergrondse netwerken in het bos een betere blauwdruk voor samenwerking dan de 27 landen bovengronds voor elkaar kregen. 

De EU is een ingewikkelde politieke gemeenschap waar geen enkele metafoor de lading van kan dekken

Want de menselijke eigenschappen die worden herkend in de symbiotische relatie die schimmels (‘mycorrhiza’) met bomen vormen, zouden niet misstaan in Brussel; de bomen zijn geen concurrenten die strijden om voedingsstoffen, maar – in Simards woorden – ‘supersamenwerkers’. De Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev heeft het over vijf verschillende ‘stammen’ – pun intended – die gegroeid zijn tussen en binnen de Europese lidstaten. Joseph Borrell, hoofd buitenlandse zaken van de EU, maakte ook al een vergelijking met de natuur toen hij de verschuiving van kosmopolitisme naar etnoregionalisme een tijdje geleden een prachtige ‘tuin’ noemde die bedreigd wordt door de niet-Europese ‘jungle’ buiten haar grenzen. 

De EU is geen bos dat de gelederen sluit als er gevaar dreigt, maar een ingewikkelde politieke gemeenschap waar geen enkele metafoor de lading van kan dekken. Hoe Europa een pluralistische, heterogene, soevereine, coöperatieve en menselijke politieke gemeenschap kan worden die wél goed functioneert, communiceert en informeert, daar hebben we gelukkig economen, filosofen en politicologen voor. Het woord is aan Thomas Piketty, Mark Leonard, Yanis Varoufakis, Wolfgang Streeck, Paweł Świeboda, Nathalie Tocci en Tonia Mastrobuoni.

Katrien Gottlieb

[email protected]