ታሪኽ ዓለምና  ከም ዝዝንቶ፡ ንሕና ደቂ ሰባት ንሃብትን ትሕዝቶን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንመንነት’ወን ንሕመስን ኣብ ኲናት ንዋዳእን ኢና። እዚስ መን ምዃና ካብ ዘይምፍላጥና ድዩ ዝላዓል፣  ዋላስ እቲ እናሓደረ ዝስስን መንነትና፣ ጾር ሰለዝኾነና እዩ? ብቐንዱ መንነት እንዕደሎ ዲዩ፡ ዋላስ ብቐጻሊ ባዕላትና እንሃንጾ’ዩ፧ መቸም እዚ ትንግርታዊ ዝኾነ ወዲ-ሰብ፣ ብቑሩብ መንነታት ክግለጽ  ኣይካልን እዩ። ዓውዲ ሰነ-ፍልጠት’ውን ገና ይምኮር እዩ ዘሎ። ተወሊድና ክሳብ እንዓርፍ፡ ኣብ ቀጻሊ ምህንዳስ ዝምድናታትን ምንዳይ ትርጉምን ተልእኾን ሂወትና  ክሳብ ዘለና፡ መን እትብል ሕቶ ምሳና እትነብር  እንምበር ክንደየናይ መልሲ ረኺባ ከተዕርፍ። ንሎሚ ኣብዚ "መንነት" ዝብል ኣምር፡ ካብ ቀልብን ልብን ሕብረሰብና ብምብጋስ ገለ ክንብል ኢና። ንምሓዙ ክቐለልና ንመንነት ብሰለስተ ሸነኽ ክንትንትኖ ክንፍትን ኢና። ቀዳማይ - መንነት ከም ሕቶኣዊ ፡ መበገሲ ቃል ናይ መንነት "መን'' ዝብል ምዃኑ ምስትብሃል የድሊ ፣ ብምስዓብ "መን" ዝብል ቃል ዝኸፈቶ ሕቶ ፣ ዝርርብ እዩ ዝጽውዕ ፣ እሂን ምሂን እዩ ዘድሂ፡፡ ካብዚ ብምብጋሳ እምበኣር፡ ጉዳይ መንነት ብመሰረቱ ናብቲ ደቂ ሰብ ንመዋእል ሓቲትና ኣዕጋቢ መልሲ ዘይረኸብናሉ "ኣነ መን እየ ፧" ፣ "ንስኺ መን ኢኺ" ፣ "ንስኻ መን ኢኻ" ፣ "ንሕና መን ኢና" ናብ ዝብል ዓሚቁ ፍልስፍናዊ ወይውን ክስተታዊ ዝዓይነቱ ዝርርብ እዩ ዝዕድም ንብል። ካልኣይ - መንነት ከም ዝምድና ፡ ከም ኩሎም ኣምራት ዝምድናታት፡ መንነት ፡ ብመጀመርታ መለለዪ ከነነጽር ይጽውዕ ወይ ይሓትት፡፡ ንኣብነት ኣብ ቋንቋ ግእዝ ምስ እንውከስ፡ "መኑ"' ማለት መን ፡ ኣየናይ ፣ ኣየነይቲ ፣ ኣየኖት ብምሕታት መለለይ ነጥቢ የነጽር። እዚ መለለዪ ንምንጻር ዝግበር መስርሕ፡ ውጽኢቱ ኣብ ዝምድና ዝተሞርኮሰ መንነታዊ ትርጉም ይፈጥር። እዚ ምስቲ "መን ምዃንካ ክፈልጠካ፡ ምስ መን ከምእትኸይድ ንገረኒ” ዝብል ምስላ፡ ባህርን እንታይነት ሰባት ኣብ ዘለዎም ዝምድናታት ወይ ምሕዝነትታ ምርኩስ ብምግባር ክልለ ከምዝኽእል የተንብህ።  ሳልሳይ - መንነት ከም መልሲ ፡ እዚ ዓይነት ኣጠማምታ መንነት፡ ነዛ ብብዙሕ መንነታት እኳ ተገሊጻ ዘይኣኽላ ገና’ውን ንኻልኦት መንነታት እትድህስስ ገዛእ-ርእስና ወይ ሕብረተ-ሰብና፡ ብዝተደረት መንነት ብምግላጽ፡ ዓረፍት ነገር ክንገብረላ ምስ እንፍትን እዩ። እዚ ኣብ ዝበሐ እዋን፡  "ኣንነታዊ" መልክዕ ይሕዝ’ሞ፡ ከም እኒ ''ኣነ እኳ እየ'' ፣ " ንሕና እኳ ኢና" ናብ ዝብል ትምክሕይተኛ ፡ መጉባዕብዒ ዓይነት ኣበሃህላታት ግዳያት ይገብረና ። እዚ መልሰኣዊ ዓይነት መንነት፡ ንመንነት ከም መልሲ ሰሪዑ ናይ ሰብኣዊ ተኽእሎታትና የዳኽምን ምስ ካልኦት ብሕታወያን ይኹኑ ሕብረተ-ሰባት ብምውድዳር፡ ኣነ ካብዚ ይበልጽ ወይ ናትና መንነት ካብናቶም ይበልጽ ብዝዓይነቱ ኣተሓሳስባ፡ ዝምድናታትና ናብ ጐንጺ ብምምራሕ ንረጽሚ ይዕድም። ሰለዚ፡ እቶም ዝውቱራት ዝኾኑ ርዲኢታት መንነት፡ ኣብዞም ሰለስተ መግለጺታት ኣጠቓሊልናዮም ኣለና ንብል። ኣየናይ ኢዩ እቲ ቁኑዕ ርዲኢት መንነት ንዝብል ሕቶ ግን፡ ሰማዒ ናቱ ጦብላሕታ ክገብር ንዕድ። የግዳስ መንነት ከም መልሲ ምስ እንርድኦ፡ ንዝያዳ ተኽእሎታት ሰብኣውነት ደራቲ ምዃኑ ከንእምት ንፈቱ።  ብምቅጻል ዝያዳ መንነት ከም ሕቶን መንነት ከም መልስን ዝብሉ መግልጺታት ንብምራህ። ሕቶኣዊ መንነት :  ብ ኣንቶኒ ዲ ሜሎ እተዘንተወት "ንስኺ መን ኢኺ" እትብል ዛንታ፡ ነዛ ሕቶኣዊ መንነት ብዕሙቕ ዝበለ ትገልጽ ዛንታ እያ ካብ ዝብል ርድኢት፡ ምስ ሕብረተሰብና ብዝጥዕም ተርጒምና እነሃ ናባኹም ነብላ፡፡ ብሕማም ኣብ ጻዕረ ሞት ዝነበረት ሰበይቲ፡ ብሃንደበት ኣብ መንግስተ ሰማይ ኣብ ቅደሚ ፍርዲ ቀረበት እሞ፡ «ንስኺ መን ኢኺ፧» ዝብል ድምጺ ሰምዐት።«ኣነ፡ በዓለቲ ቤቱ ን ከንቲባ ናይ ከተማና’የ» ኢላ መለሰት።እቲ ሕቶ «ሰይቲ መን ኢኺ ዘይኮነስ፤ ንስኺ መን ኢኺ፧» ዝብል ድምጺ ከም እንደገነ ሰምዐት ።«ኣደ ኣርባዕተ ቆልዑ።» ክትብል ከኣ መለሰት«ኣደ ክንደይ ቆልዑ ኢኺ ዘይኮነስ፤ ንስኺ መን ኢኺ፧» ዝብል ነሳልሳይ ግዜ ድምጺ ሰምዐት።ሕጂ እዉን «መምህር» ክትብል መለሰት«ስራሕኪ እንታይ እዩ ዘይኮነስ፤ ንስኺ መን ኢኺ፧» ዝብል ንራብዓይ ግዜ ድምጺ ሰምዐት ። ዝበለት እንተበለት፡ ነታ «ንስኺ መን ኢኺ፧» እትብል ሕቶ፣  ብዝርርብ ቀጸለ እንተኾነ ግን ሰበይቲ ኣዕጋቢ መልሲ ኣይረኸበትን። ኣብ መጨረሽታ:በቲ መርመራ ተሪፋ፤ ዳግማይ ናብ መሬት ክትምለስ ተነግራ’ሞ፡ ካብ ሕማማ ሓዉያ "መን ምዃና" ክትምልስ ወሲና ተላዕለት ይብሃል። ከምቲ ወለድና ዝምስልዎ "ኣነ ሓጺራትኒ እብል ንሳኻ’ኣ ተደቢራ ትስዕስዕ" ከይከዉን መልስና ሲ ብዛዕባ መንነትና እንታይ ኮን ንብል ንኸዉን፧ ነዛ “ኣነ መን እየ፧” ወይ “ንሕና መን ኢና፧” እትብል ፍልስፍናዊት ወይውን ክስተታዊት ሕቶ ፣ ንሕና’ውን ብሕቶኣ  ከም ዘላታ ንሰማዕትና፡ ኣብ ብሕታዊ ሂወቶም ኣትዮም ከስተንትውዋ በዚ ኣጋጣሚ ንዕድም ፡፡ መንነት ከም መልሲ : ኣብ’ዚ ሎሚ እዋን፡ ኣረዳድኣ መንነት፡ ኣንነታዊ  ሸነኽ ይዕብልሎ ኣሎ ኢልና ንሓስብ።  ሓሓሊፉ ብኸም እኒ “ኣነ ብዅሉንትናይ እቲ ዝዓዪ ሞያይ እየ”፡  ወይ’ውን “ኣነ ስርሐይ እየ” ፣ እናበለ ንሓንቲ  መንነት ወሲዱ፡ ከም ኣርባዕተ ነጥቢ ብዝመስል መዕጸዊ መልስኣዊ መንነት ዝዕድል ንርኢ ፣ “ኣነ ቛንቛይ እየ”፡ “ኣነ ብሄረይ ኢየ” ዝብሉ እውን ውሑዳት ኣይኮኑን ። ንሎሚ ዝያዳ ኣቶኩሮና ክንጥምቶ እንደሊ፡ እቲ ምስ ዓዲ ወይ ሃገር ተኣሳሲሩ እንሰምዖ መንነት እዩ። እዚ ሓደ ካብ መንነታት ወይ መለለዪ ምዃኑ ተሪፍዎ፡ ከም መልስኣዊ መንነት ምስ ዘገልግል እንታይ ዓይነት ስሚዒት ከምዝህበና ኣይንዝንጎዖን ኢና።፡ ኣብ መጀመርታ 90ታት እዪ ፣ ናይ ኤርትራ ናይ ዜግነት ወረቐት ኣብ ዝወጽኣሉ ዝነበረ ግዜ ፣ ነቲ መቦቆላዊ ዓዲ ዝብል ሕቶ መልሲ ንኽህብ ዝተሓተተ ሓደ ጸወታን ዳእላን ዝፈቱ ሓዉ ፡ " ንቧልዶንጋ ዓድና ደኣ መኣስ ቦቚሉ ፧ ኣበይ ቦቑሉ ኢልካ ትሓትት እምበር ን ወድ-ሰብ ኣበይ መበቖል ዓድኻ ኢልካ ሕቶ ኣሎ"፧ ኢሉ ይበሃል። እዛ ዓሚቕ ትርጉም ዘለዋ ከም ሓውሲ ዳእላ ዝወጸት ዘረባ፡ ምስቲ ኣብ’ዚ እዋን ናይ ሃገራዊ መንነት ንምግላጽ ህርግዲም ኢልና ንቃለሶን፡ ንሃገራዊ መንነት ከም መልሲ ክንጥቀመሉን እንገበሮ ሃልኪ ትመሳሰል።  ቀጺሉ ካብ ኣሽሓት ዓመታት ብሊቃውንትን ፈላስፋታትን ዓለምና መልሲ ዘይረኸበ "ኣነ መን እየ" ዝብል ሕቶ፡ ብስም ብሄር ፣ ሃገር ፣ ሃይማኖት ፣ ኣውራጃ ክምለስ ምስ እተርኢ ዘገርም’ዩ ። ሃገር ፣ ኣዉራጃ ፣ ሃይማኖት ፣ ብሄር ንሕና ደቂ ሰባት ኣብ ኣእምሮና እንስንዖም ውጺኢት ስርሓትና እዮም ኢልና ንሓስብ። ከምኡ ድማ፡ ሕብረተ-ሰባት ሓባራዊ መንነት ክሰርሑ ወይ ክስንዑ ከምዝኽእሉ ነስተዉዕል። ከም ኣብነት ንምጥቃስ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ኣብ ዝሓልፈ መዋእል ዝሰገሮ ጉዕዞ መግዛእትን ታሪኽን፡ ሓባራዊ  መንነት ሃኒጹ። ክዝንጋዕ ዘይብሉ ግን፡ እንተስ ናይ ጥንቲ እንተስ ናይ ሓጺር እዋን፡ ኩሎም መንነታት ተሰናዕቲ  (ኣብ ማሕበራዊ ሰነ-ፍልጥት constru