ልቦና ውህሉል መስረታዊ ፍልጠትን ግርም ዝኾነ ርዲኢት ናይ ልምድታትን ኣካይዳን ሕብረተ-ሰብ የጠቓልል። ልቦና ብሓደ ሸነክ ከም ኣምር፡ ሓሳባት ናይ ምፍልፋል ልምዲ ክኸውን እንከሎ፡ በቲ ካልእ ሸነኽ ድማ ኣብ ግብራዊ ናብራ ናይ ሕብረተ-ሰብ ኣዝዩ እወታዊ ተራ ዝጻወት ኣካይዳ እዩ። በዚ ዓይነት መግለጺ ድማ ኣብ ሓደ እዋን ከም መሰረት ናይ ፍልስፍናን ግብራውነትን ዘጠቓልል ኣምር ጌርና ንገልጾ። ልቦና ለባማት ሰባት ዝውንንዎ ዓቢ ጸጋ እዩ። ለባማት ዝበሃሉ ሰባት ከኣ ጥበብ ናይ ኣስፊሕካ ምሕሳብ ዝውንኑ፡ ትዕግስተኛታት፡ ብብስለቶምን ላዛ ዘረብኦምን፡ ብምኽርን ብተግሳጾምን ብኣብ ከባቢኦም ዘለዉ ሕብረተ-ሰብ ዝተፈልጡ እዮም። ዝበዝሑ ለባማት ብከባቢኦም ዝተፈልጡ፡ ፍልጠቶጦም’ውን ኣብቲ ናቶም ሕብረተ-ሰብ ጥራይ ዘገልግሉሉን እዮ። ገለ ለባማት ድማ ልቦኖኦም ዓዲ ሰጊሩ ነቲ ናይ ህዝቦም ፍልጠትን ብልሕን ንካልኦት ሕብረተ-ሰባት ከገልግል ይረአ። ኣብ ገለ ዘረባ ወለድና ሓደ ለባም ወዲ ዓዲ እከለ ኢሎም ካብ ዓዶም ርሕቅ ዝበለ ዓዲ ክሰምዩን ክውከሱን መቸም ሰሚዕና ኣለና። ነዚ ኣበሃህላ ዘራጉድ ገለ ምስላታት ብዛዕባ ለባማት ምስ እንጠቅስ ü  ለባም ናይ ዓመቱ፡ ዓሻ ናይ ዕለቱ ይሓስብ።ü  ዓሻ ክዛረብ፡ ለባም የስተውዕል።ü ዘረባ ለባም ኣብ ምስማዕ ኮኾብ ሰማይ ምሓዙ ምተኻእለ። (ዘረባ ለባም እንተዝስማዕስ ኮኾብ ሰማይ ምሓዙ ምተኻእለ ንምባል እዩ)። እዞም ምስላታት፣ ለባማት ሰባት ኣስተውዓልትን ኣርሒቖም ዝሓስቡን ምዃኖም ይገልጹ። እዚ ከኣ ለባማት ሰፊሕ ኣእምሮ ዝወንኑ፡ ጽን ኢልካ ናይ ምስማዕን፡ ነገራት ብህድኣት፡ ብስምዒት ዘይኮነ ብርዲኢት ናይ ምርኣይ ክእለት ከም ዝውንኑ የረድእ። ኣብ ሕብረተ-ሰብና ለባማት ሰባት ዝልለዩሉ ቀንዲ ጉዳይ እንተሎ፡ ምፍታሕ ግርጭትን ባእስን እዩ። መን ዘይገራጮ፡ ዘይዕረቕ ድኣ ከምዝበሃል ውን፡ ኣስተውዓልትን ጽን በሃልትን ስለ ዝኾኑ ለባማት፡ ሻራ ከይሓዙ ዝተባእሱ ወገናት ይቕረ ከበሃህሉን ክዓርቑን ኣይጽግሞምን። ዝተበደለ ክከሓስ፡ በዳሊ’ውን በደሉ ክናዘዝ ስለ ዝገብሩ እዩ ከኣ ለባም ይሕረድካ ዋዕላ ይፍረድካ ዝበሃል። እዚ ማለት ድማ ለባም ኣይጐድኣካን ወይ ዘይግበኣካ መቕጻዕቲ ከምዘይውስንን የረድእ። ከምኡ’ውን ምስቲ ካብ ስሚዒት ርሒቖም ዝሓስቡ ምዃኖም፡ እቲ ዝውሰንዎ ፍርዲ ቁቡል ይገብሮ፡፡ ሕብረተ-ሰብ ለባም ይሕረድካ ብምባል ቅቡል ምግባሩን ውን ማዕረ ክንደይ እሙናት ምዃኖምን ተቐባልነት ከም ዘለዎምን ንጹር መግለጺ ኢዩ። ኣብ ጉዳይ ዕርቅን ፍትሕን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ዝበዝሐ ዋኒን ሕብረተ-ሰብ ውን ለባማት ተደለይቲ እዮም። እቲ ምኽንያት ድማ ንግድላት ክፈትሑ፡ ንነገራት ከተሃዳድኡ፡ ምኽርን ሓበሬታን ክልግሱ፡ ለባም ጸውዕ ይበሃል። ህዝብና መኽበር ሰብ ጸጋ ዕድመ እዩ፡ ይኹን እምበር ለባማት ቦትኦም ፍሉጥ እዩ፡ ምኽርን ልዝብን ዘድልዮም እንተ ኮይኖም ሰያብ(ዓብይ) ኣይትጸውዕ ለባም ጸውዕ ብምባል ይምስሉ። ኣብ ህዝብና ልቦና ልዕሊ ንዋይን ጥሪትን ይምረጽ፡ ስለዚ እዩ ከኣ ልዙብነት ካብ ሃብቲ ትሓይሽ ዝበሃል። ሃብቲ ንለባም መገልገሊኡ፡ ንዓሻ መሰይጠኒኡ ከም ዝብሃል እውን ለባማት ዘለዎም ጸጋ ንኣገልግሎት ህዝቦም ከምዘውዕልዎ፣ እዚ ድማ ኣብ ሕብረተ-ሰብ ፍቕርን ክብርን ከም ዘውህቦምን የረድእ። እዚ ምስቲ ተመራመርቲ ባህላዊ ልቦና(sagicity) ዝብልዎ ይሳነ፡ ለባማት ክልተ ክእለት ኣለዎም ሓደ ስፊሕ ርዲኢት (insight) ን ሞራላዊ ምርሒትን (ethical inspiration)። ስለዚ ለባማት ጥበበኛታትን መስተውዓልትን እዮም፡ እዚ ድማ ኣብ ሞራላዊ ረብሓ ህዝቦም የውዕልዎ። ተመራመርቲ ወይ ፍላስፋታት ግን ሽሕ እኮ ጥበበኛታትን መስተውዓልት ይኹኑ፡ የግዳስ ሞራላዊ ተወፋይነትን መርሒነትን ኣብ ህዝቦም ኣየርእዩን፣ በዚ ከኣ ምስ ለባማት ይፈላለዩ። ለባም ኩሉ ግዜ መሓዛ ሓቅን ጥበብን እዩ። በዚ ከይኮነ ኣይተርፍን እዩ፣ ከምቲ ኣፍሪቃውያን ለባማት ሰባት ዋላ ምስ ሞቱ ኣገልግሎቶም ኣየቋርጽን እዩ እንብሎ፡ ለባም ኪመውት ልቡ፡ ንጉስ ኪመውት ግንቡ ርኸብ፡ እንዳ ተባህለ በቲ ዝገደፍዎ ሰፊሕ ልቦና ህልዋትን ኣገልገልትን ኮይኖም ይዝከሩ። ኣብ ባህላውያን ኣፍሪቃ ተራ ለባማት ኣብ ማሕበረ-ቁጠባ ንፖለቲካ ህዝቦም ዕዙዝ እዩ ነይሩ፡ ድሕሪ መግዛእቲ ዝቖማ ሃገራት ኣፍሪቃ ግን ነዚ ዓቢ ጸጋ ዳርጋ ኣባኺነንኦ ክበሃል ይከኣል። እዚ ከኣ ተራ ለባማት ኣብ ውሱን ከባብያዊ ጉዳያት ተሓጺሩ፡ ብምትእትታው መንግስታዊ ትካላት’ውን ተራኦም ተደሪቱ። ኣብ ኢደ ምሁራትን ፖለቲከኛታትን፡ እሞ ከኣ ብምዕራባዊ ስልጣነ ዝተኾስኮሱ፡ ዓሚቕ ርድኢት ናይ ባህልን ወግዕን ህዝቦም ዘይብሎም: ንጉዳያት ህዝቦም ብዓይነ ልቦና ሕብረተ-ሰብ ኣፍሪቃ (ህዝቦም) ዘይኮነ ብምዕራባዊ ክልሰ-ሓሳባት ከሰላስሉ ኣብ ዝብዝሕ እዋን ይርኣዩ። ለባማት ኣብዚ እዋን: ኣብ ፖለቲካዊ ምሕደራ ዝዓዘዘ ተራ ክህልዎም ምስ ተገበአ። ምኽንያቱ ዝለዓለ ፍልጠት ኣብ ባህልን ናብራን ሕብረተ-ሰቦም ይውንኑ፡ ከምኡ’ውን ምኩራት ናይ ሕብረት-ሰቦም ጸጋ ብደቂቕ ዝፈልጡ፡ ኣብ ባህርያዊ ትሕዝቶ ከባቢኦም’ውን እወታዊ ርድኢት ዘለዎም እዮም። እቲ ዝበለጸ መንገዲ ባህልን ልምድን ሕብረተ-ሰብ ክጽንዓሉ ዝኽእል’ውን ብመንገዲ ለባማት እዩ። በዚ እዩ ውን ተቐባልነቶም ዑዙዝ ዝኾነ፡፡ እዚ ዓይነት ጸጋ ንምዕዛዝ ብዝሓሸ ሜላ ክስርሓሉ ምተገበአ። ቀንዲ ምኽንያት ኣበርክቶ ለባማት ዝተደረተሉ እምበኣር ዕብለላ ምዕራባዊ ሰነ-ሓሳብ ንምንጋስ፡ ኣፍሪቃዊ ባህልን ክብርታትን ስለ እተዶቅሰ፡ ሃገራት ኣፍሪቃ ከኣ ወጽኢት ምዕራባዊ መግዛእቲ ስለዝኾናን እዩ። እቲ እንጥቀመሉ ስርዓተ ምሕደራ እውን ብቀንዱ ናይ ባዕዳውያን አዩ። ኣብ ሓያለ ስልጡንን ክቡርን ዝኾነ ባህሊ ኣፍሪቃ፡ ተራ ለባማት'ውን ተደቂሱ እዩ። ኣብ ሃገራና’ውን ከም ዝበዝሓ ሃገራት ኣፍሪቃ ተራ ለባማትን ልቦናዊ ኣተሓሳሰባን ኣካይዳን ዝተጎስየ ይመስል። ሰብ ረብሓ ፖሎቲከኛታት ጉዳይ ህዝቢ ሕንክሮ ጌሮም፡ ብፍትሕን ሞራላዊ ግዲታን ክምርሑ ሰለ ዘይደልዩ ድማ፡ ለባማት ክሕውሱ ወይ ልቦና ክወርሱ ኣይረኣዩን። ኣብዚ እዋን ህዝብና ዓቕሉ ጸቢብዎ፡ ከም ዝወደቀት ገረብ ዘርከበ ምሳር ዘውዕለሉ ኮይኑ፡ ዘገላግሎን ፍትሒ ዘውጽኣሉን ከም ልማዱ ለባማት ጸውዕ ከይብል ምሁራት ጸውዕ ይብል ኣሎ። እሞ’ኸ ምሁራትና ስራሕ ለባማት ወለዲ ይስርሑ’ዶ ኣለው ኢልካ ክሕተት ናይ ግድን እዩ፧ ምሁራት ሽሕ እኮ ፈላጣትን ክኢላታትን እንተኾኑ፡ ብሞራላዊ ተልእኾን ተወፋይነትን ህዝቦም ክመርሑ ይክእሉ ዶ፧ ዓሚቕ ፍልጠት ባህልን ክብረትን ህዝቦም’ከ ኣለዎም’ዶ፧ ዝብል ሕቶ ምልዓል ኣገዳሲ እዩ። ከምዚ እንረእዮ ዘለና፡ ኩሉ ኣፍ ዝኸፈተ ግርም መቃነዮ፡ እቲ ምንታይ ጉዳይ ህዝቢ ሕምብሊል ከብልዎ ዝውዕሉ ሓያሎ እዮም። ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢታት ይኹን ኣብ ዝተፈላለየ ጉዳያትን ከምእንዕዘቦ ዘለና፡ ጉዳያት ዝጥምዝዙን ፍልልይ ዘጋፍሑን እንተዘይኮይኖም፡ ውርዙይ ዝኾነ ኣተሓሕዛ ኣይንርእን። እዝስ እምበር ዶ ለባማት ኣለው ዘብል’ዶ ኣይኮነን። ክንደይ ካብዚኦም ኢና ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢታት ብጉዳይ ህዝቢ ንሕለቕ ኢና እናበሉ ወግሐ ጸብሐ ዝዛረቡ፡ ብምስተውዓል ዘካፍልዎ ንነዊሕ እዋን ዘካይድ ሓሳብን