کارشناسان نسبت به خشک شدن کامل دریاچه ارومیه تا پایان تابستان امسال هشدار می‌دهند و معتقدند که با وجود طرح‌های نیمه‌کاره، هیچ عزیمی از سوی حکومت ایران برای احیای این دریاچه دیده نمی‌شود.خبر این بود، کوتاه و غم‌انگیز: دریاچه ارومیه تا پایان تابستان احتمالا به طور کامل خشک می‌شود. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی روز دوشنبه ۳۰ تیر در این خصوص گفته بود: در بخش شمالی دریاچه آب بسیار کمی در مساحت ۱۰۰ کیلومتر مربع باقی مانده است؛ شاید فقط لایه‌ای به‌ ضخامت ۴ یا ۵ سانتیمتر و در واقع می‌توان گفت دیگر آبی وجود ندارد.

حجت جباری هشدار داده بود که این نخستین‌ بار است که احتمال می‌دهیم طی روزهای آینده، بخش شمالی دریاچه "به‌طور کامل" خشک شود.

جباری تأکید کرد که اکنون از نظر اکولوژیکی حتی در شمال دریاچه هم دیگر نمی‌توان گفت آب قابل‌توجهی باقی مانده است، فقط یک لایه بسیار نازک از آب دیده می‌شود که باید آن را "خشک‌شده" در نظر بگیریم.

وی افزود: «در جنوب دریاچه نیز حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر از مساحت دریاچه به‌ عمق حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر آب باقی مانده است که با ادامه این روند، تا پایان تابستان احتمال خشک‌شدن کامل آن هم وجود دارد و این به‌معنی خشکی کامل و صد درصدی دریاچه ارومیه خواهد بود.»

دریاچه ارومیه، یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان و وسیع‌ترین آبگیر دائمی در بخش غرب آسیا که زمانی به‌عنوان نگین فیروزه‌ای شمال‌غرب ایران شناخته می‌شد، امروز در آستانه "نابودی کامل" قرار گرفته است.

کاهش شدید بارندگی، افزایش بهره‌برداری از منابع آب سطحی و زیرزمینی، سدسازی بی‌رویه، احداث بزرگراه بر روی این دریاچه و توسعه کشاورزی ناپایدار از جمله عواملی هستند که موجب کاهش شدید سطح آب دریاچه شده‌اند. خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه نه تنها پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای همچون افزایش طوفان‌های نمکی و نابودی زیستگاه‌های طبیعی را به‌دنبال دارد، بلکه معیشت و سلامت میلیون‌ها نفر از ساکنان منطقه را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است.

سهم اندک تغییرات اقلیمی در خشک شدن دریاچه ارومیه

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی هفتم مردادماه هشدار داده بود که در حال حاضر، حدود ۶۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان آذربایجان‌غربی وجود دارد که اغلب آن‌ها در حوزه آبریز دریاچه ارومیه واقع شده‌اند.

به گفته مجید رستگاری این چاه‌ها بدون مجوز و نظارت، در حال برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی هستند؛ منابعی که بخشی از حق‌آبه طبیعی دریاچه به حساب می‌آیند و در نبود آنها، دریاچه روزبه‌روز خشک‌تر می‌شود.

رستگاری علاوه بر روند صعودی خشکسالی و کاهش بارش‌ها، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی را موجب افت ۵۰ سانتی‌متری تراز سطح آب این دریاچه در سال جاری عنوان کرده بود.

بیشتر بخوانید: بحران آب فزاینده در ایران و پیامدهای آن؛ گفت‌وگو با منصور سهرابی

اعظم بهرامی، پژوهشگر و کنشگر محیط زیست در گفتگو با بخش فارسی دویچه وله معتقد است که تغییرات اقلیمی سهم بسیار اندکی در خشک شدن دریاچه ارومیه دارند زیرا این منطقه همواره روان‌آب‌های گسترده و متنوعی داشته و همیشه بارش در آن دیده شده است.

به گفته او، البته اعداد کاهش میزان بارش و تبخیر آب قابل تامل هستند اما در مقابل، سدسازی، کشاروزی و حفر چاه ۸۵ درصد از آب دریاچه را به خود اختصاص داده و این امر نشان می‌دهد که تاثیر عوامل انسانی بسیار گسترده‌تر از تاثیر عوامل اقلیمی است.

تسریع خشک‌شدن دریاچه ارومیه با طرح‌های نیمه‌کاره

طی سال‌های اخیر فقط چند بار خبر خوش بابت بالا آمدن آب دریاچه منتشر شد اما همان چند بار نشان داد که اگر طرح‌های احیای این دریاچه به طور مستمر و درست اجرا می‌شد امروز حال دریاچه ارومیه بهتر از این حرف‌ها بود.

مشکل آنجا بود که هیچ‌کدام از این طرح‌ها به شکل مستمر پیگیری نشد.

در یکی از طرح‌ها، انتقال آب از حوضه های آبریز دیگر، الگوی اصلاح کشت و بارورسازی ابرها مورد بررسی قرارگرفت. به گفته بهرامی، به علاوه چیزی حدود ۳۰ طرح دیگر برای حفاظت و احیای این دریاچه در دولت های مختلف مطرح شد ولی متاسفانه این پروژه ها نه بودجه کافی داشتند و نه در دولت‌های مختلف هماهنگی و تناسبی برای اجرای آنها وجود داشت.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

بهروز ساری صراف، عضو هیات علمی و استاد دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز اما از جمله کارشناسانی است که معتقد است امید به احیای دریاچه ارومیه همچنان وجود دارد.

او در گفتگو با دویچه وله فارسی توضیح می‌دهد: «من در سال ۹۶ به رسانه‌ها گفته بودم که ۹۵ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده است. ولی این دریاچه تاکنون به طور کامل خشک نشده و می‌توان گفت که اگر در اکوسیستم مداخلات مستقیم و غیر مستقیم انسانی کم شود، این دریاچه خودش را احیا خواهد کرد.»

او تاکید می‌کند که حق‌آبه‌های دریاچه از سوی سدها باید داده شود. این حق‌آبه‌ها که حدود ۳۰ درصد حجم مخزن سدها است، تاکنون تماما داده نشده است. همچنین قرار بود مقداری آب تصفیه شده از آب‌های نامتعارف و آب‌های خاکستری، به دریاچه اضافه شود.

به گفته عضو هیات علمی دانشگاه تبریز، با این حال در حال حاضر اراده‌ای از سوی مردم و خیران از جمله کارخانه‌داران و صاحبان صنعت و مدیران ستاد احیا دیده می‌شود که از اکوسیستم محافظت کنند. همچنین برای تثبیت ریزگردهای نمکی این دریاچه طرح‌های خوبی ارائه شده و به طور کلی برای پیشگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه فضای خوبی وجود دارد که امیدوارم این فرصت‌ها را از دست ندهیم.

اعظم بهرامی در مقابل امیدواری ساری صراف برای احیای دریاچه ارومیه به هشدار سازمان حفاظت از محیط زیست آذربایجان غربی مبنی بر خشک شدن کامل این دریاچه تا پایان تابستان جاری اشاره کرده و معتقد است: «سازمان‌های محیط زیست فقط هشدار می‌دهند و مانند گزارش‌گر عمل می‌کنند گویی هیچ وظیفه دیگری ندارند. با این حال با وجود تغییرات اقلیمی، دهه‌ها سوءمدیریت، توسعه‌گرایی بی‌برنامه و وعده‌های عمل‌نشده دولت‌ها خشک شدن کامل دریاچه ارومیه تا پایان تابستان غیر واقعی به نظر نمی‌رسد.»

بهرامی با اشاره به بستر نمکی دریاچه ارومیه می‌افزاید: «در حال حاضر هشت میلیارد تن نمک می‌تواند در این بستر نمکی وجود داشته باشد. با خشکی کامل دریاچه، این حجم از نمک از طریق باد می‌تواند به طور کامل از زمین بلند شود و این طوفان‌های نمکی می‌تواند آب‌های جاری و خاک کشاروزی را به شدت آلوده کند.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

به عقیده این کارشناس محیط زیست، برای احیای دریاچه ارومیه در کوتاه‌مدت کاری نمی‌شود کرد ولی در میان‌مدت و طولانی‌مدت می‌توان آن را به صورت فصلی و بخشی احیا کرد. با این حال با توجه به وضعیت موجود و نگاه حکومت به این دریاچه به عنوان یک برگ برنده سیاسی، خیلی سخت می‌توان گفت که امکان احیای دریاچه ارومیه وجود داشته باشد. کما این که به دلیل آشفتگی اقتصادی ایران، بودجه، اقبال و شانسی نیز برای این امر وجود ندارد.»