ท่านทั้งหลาย หญิงชายทุกถ้วนหน้า เบญจขันธ์ทั้ง ๕ นี้มีสภาพเกิดขึ้นตั้งขึ้นอยู่แตกแล้วดับไป ตำรับตำราได้กล่าวไว้ว่า อุปฺปาท แปลว่า ความบังเกิดขึ้น ฐิติแปลว่าตั้งอยู่ ภงฺค แปลว่าแตกสลายไป       อุปฺปาท ฐิติ ภงฺค เกิดขึ้น ตั้งอยู่แตกสลายไป       นี่เป็นใจความแท้ ๆ ถ้าจะกลั่นลงไปให้แน่แท้แล้วละก็ เกิดกับดับสองอย่างเท่านั้น เกิดดับ ๆ ๆ อยู่อย่างนี้แหละ ทุกถ้วนหน้า ไม่ว่ามนุษย์คนใด หญิงชายคนใด ท่านจึงได้ยืนยันเป็นตำรับตำราว่า อุปฺปชฺชนฺติ นิรุชฺฌนฺติ เอวํ หุตฺวา อภาวโต       เอเต ธมฺมา อนิจฺจาติ ตาวกาลิกตาทิโต       แปลเนื้อความเป็นสยามว่า ธรรมทั้งหลายเหล่านี้เกิดขึ้นดับไป       เพราะความเป็นอย่างนั้นแล้วก็หาไม่ ที่ว่าเป็นของไม่เที่ยงเพราะมีเกิดขึ้น เพราะมีความเป็นไปชั่วคราว เป็นต้น       สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ       เมื่อเห็นตามปัญญาว่า สังขารทั้งปวงไม่เที่ยงเมื่อใด เมื่อนั้นย่อมเบื่อหน่ายในทุกข์ นี้เป็นหนทางบริสุทธิ์ หรือเป็นหนทางหมดจดวิเศษความทุกข์ ซึ่งบังเกิดขึ้นแก่สัตว์โลก       ปุนปฺปุนํ ปีฬิตตตาอุปฺปาเทน วเยน จ       เต ทุกฺขาว อนิจฺจาเย อถ สนฺตตฺตตาทิโต       สภาพอันไม่เที่ยงชื่อว่าเป็นทุกข์แท้ เพราะมีอันบังเกิดขึ้น และเสื่อมไปบีบคั้นอยู่เนือง ๆ เพราะว่าสภาพนั้นมีความเร่าร้อน เป็นต้น ถึงได้เป็นทุกข์เหลือทน ว่า       สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ       อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา       เมื่อใดเห็นตามปัญญาว่าสังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ เมื่อนั้นย่อมเบื่อหน่ายในทุกข์ นี้เป็นหนทางบริสุทธิ์ หรือเป็นหนทางหมดจดวิเศษ เป็นมรรคาบริสุทธิ์       วเส อวตฺตนาเยว อตฺตวิปกฺขภาวโต สุญฺญตฺตสฺสามิกตฺตา จ อัตภาพเหล่านั้น สุญฺญตฺตสฺส เต อนตฺตาติ เต อนตฺตา ญายเร       อัตภาพเหล่านั้นรู้กันแล้วว่าไม่ใช่ตัว เพราะไม่เป็นไปตามอำนาจของตัว เป็นปฏิปักษ์แก่ตัวด้วย เป็นสภาพว่างเปล่า เป็นสภาพไม่มีเจ้าของ อัตภาพนั้นน่ะคือร่างกายของเราหมดทุกคนนี้ ไม่ใช่อื่น       ที่ว่าอัตภาพนั้นรู้กันแล้วว่าไม่ใช่ตัว ใครลองนับเป็นตัวเข้า เดี๋ยวหายไปหมด ไม่มีใครรับว่าเป็นตัวหรอก รับว่าเป็นตัวเดี๋ยวก็หายไปหมด ไม่ใช่ตัวจริง ๆ อย่างนี้เรียกว่าอัตภาพ ไม่ใช่ตัว รู้กันแล้วว่าไม่ใช่ตัว อัตภาพนั้นรู้กันแล้วว่าไม่ใช่ตัว       วเสอวตฺตนาเยว เพราะไม่เป็นไปในอำนาจของตัว       อตฺตวิปกฺขภาวโต เป็นข้าศึกแก่ตัวด้วย       สุญฺญตฺตสฺสามิกตฺตา จ เพราะเป็นสภาพว่างเปล่า และไม่มีเจ้าของด้วย ใครจะเป็นเจ้าของเล่า รับรองดูซิ รับรองไม่ได้ เป็นอย่างนี้       สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ       อถ นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข เอส มคฺโค วิสุทธิยา       เมื่อใดเห็นตามปัญญาว่าธรรมทั้งหลายไม่ใช่ตัว เมื่อนั้นย่อมเบื่อหน่ายในทุกข์ นี้เป็นหนทางหมดจดวิเศษ เป็นมรรคาอันบริสุทธิ์       นี่ประเด็นของธรรมนี้ นี้แปลเนื้กันอย่างนี้ เราแปลไม่ออกเลย นี่มันเป็นภาษาเล่าเรียนของเขา       ถ้าภาษาเทศน์จะต้องรู้อีกอย่างหนึ่ง ภาษาเทศน์ต้องอรรถาธิบายออกไป อความเป็นสยามภาษา ภิกษุสามเณร เล่าเรียน พระธรรมวินัย ไตรปิฎก แปลกันอย่างนี้นะ