د افغانستان د تاریخ په دې خپرونه کې، په نولسمه پېړۍ کې د انګرېزانو پر لومړي وسله وال تېري، عواملو او دواړو لورو ته یې په عواقبو غږېږو. له دغه یرغل نه چې د پېړۍ په لومړۍ نیمایي کې وشو، انګرېزانو درې موخې درلودې: منځنۍ آسیا ته نژدې کېدل؛ د ګڼو واکمنیو پرځای چې د کورنیو جنګونو نتیجه وه، د یوه واحد، خو له دوی سره تړلي افغان حکومت ایجاد؛ او په افغانستان کې د خپل یوه ملګري سیمه ییز لښکر جوړول چې ورسره د رنجیت سینګهـ پنجاب چې دوی ورته سترګې نیولې وې، له دواړو خواوو چاپېر کړي.

افغانها در ابتدا بدون آن که قادر به درک عمق بازی های استعماری باشند، شاه شجاع را به عنوان وارث مشروع امپراتوری احمدشاهی پذیرفتند، اما با نمایان شدن ماهیت دست نشاندگی شاه، مقاومت در برابر اشغال انگلیس رو به افزایش نهاد که در آن شاه شجاع زندگی خود و انگلیس ها حیثیت امپراتوری شانرا با شکست فاحشی که متقبل شدند، از دست دادند.

د لومړۍ انګرېز – افغان جګړې په نتیجه کې، افغانستان وساتل شو، خو له بده مرغه د راتلونکو ۲۱ کلو له پاره د واک پر سر کورنۍ جګړې ته ولاړو. دا جګړې چې نوي واکمن – امیر دوست محمد خان په پای کې کرارې کړي، د هغه تر مړینې وروسته بېرته تودې شوې. د فتور په دې درېیو لسیزو کې سندهـ، کشمیر، پېښور، دېره اسماعیل خان، دېره غازي خان او ملتان په اساسي ډول د افغانانو له لاسه ووتل.

افغانها با قربانی های بی دریغ، موفق شدند که انگلیس ها را با زور از کشور خود برانند، اما آنها در مقابل برای کشیدن انتقام از ملت ما، جلال آباد را آتش زدند؛ غزنی را غارت کردند،؛ استالف را به مشت خاکستر تبدیل نمودند؛ و مهمتر از همه، بازار مشهور چارچته در کابل را چون نمادی از وحشت استعمار اروپایی که زیر نام تمدن انجام شد، به شکل یک مخروبه سیاه بر جا گذاشتند.