مصطفی خلجی

ژان ریکاردو، نویسنده فرانسوی و نظریه‌پرداز "رمان نو" هفته گذشته در شهر کن، در جنوب فرانسه درگذشت. او که سال ۱۹۳۳ در همان شهر کن به دنیا آمده بود، در سال ۱۹۵۸، یعنی زمانی که بیست و پنج سال داشت، با آلن رُب گریه، نویسنده فرانسوی و رهبر جنبش ادبی "رمان نو" دیدار کرد. با این حال نویسنده مورد علاقه او کلود سیمون بود و مقالات متعددی درباره این نویسنده منتشر کرد.

ژان ریکاردو اولین رمانش را با عنوان "رصدخانه شهر کن" در سال ۱۹۶۱ منتشر کرد اما در سال ۱۹۶۵ بود که با انتشار کتاب "سقوط قسطنطنیه" جایزه فِنئون را به دست آورد.

او همچنین در این سال‌ها، یعنی از ۱۹۶۲ تا ۱۹۷۱ با مجله ادبی "تِل کِل" که در سال ۱۹۶۰ توسط گروهی از نویسندگان جوان به رهبری فیلیپ سولرس راه‌اندازی شده بود، همکاری می‌کرد.

از کتاب‌های نظری ژان ریکاردو می‌توان به "مشکلات رمان نو"، (۱۹۶۷)، "برای یک نظریه رمان نو" (۱۹۷۱)، "رمان نو" (۱۹۷۳) و "مشکلات تازه رمان" (۱۹۷۸) اشاره کرد.

لئون رودی‌یز، استاد ادبیات فرانسه دانشگاه کلمبیا در آمریکا، در مقاله‌ای می‌نویسد که هدف نویسندگان و نظریه‌پردازانی چون ژان ریکاردو، این است که فرمانروایی بی‌چون و چرای آن نوع از ادبیات و الگوهای فرهنگی را که بیشتر خوانندگان دربست و بی‌گفت‌وگو آنها را می‌پذیرند، براندازند.

با وجود شهرت ژان ریکاردو در محافل ادبی فرانسه، این نویسنده و نظریه پرداز چندان در میان ایرانیان شناخته شده نیست. تنها صفدر تقی‌زاده، مترجم، مقاله‌ای را درباره ریکاردو و مجله "تِل کِل" به فارسی ترجمه و منتشر کرده و همچنین منوچهر بدیعی، مترجم، که رمان "جاده فلاندر" اثر کلود سیمون را ترجمه کرده، مقاله‌ای از ژان ریکاردو درباره این کتاب را نیز به فارسی برگردانده است.

منوچهر بدیعی که همچنین مجموعه مقاله‌هایی از هواداران و مخالفان "رمان نو" را در قالب کتابی با عنوان "آری یا نه به رمان نو" ترجمه و منتشر کرده، در گفت‌وگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه درباره نظریه‌پردازی‌های ژان ریکاردو درباره رمان نو می‌گوید که ریکاردو، در قیاس با کسانی چون رولان بارت، نظریه‌پرداز به معنای اثبات‌کننده یک نظر نیست، بلکه او بیشتر یک مفسر رمان نو است.

منوچهر بدیعی همچنین رمان "La Jalousie" یا "حسادت" آلن رب گریه را بهترین نمونه برای جریان ادبی "رمان نو" معرفی می‌کند و می گوید که "نهضت رمان نو، یک تلاش ظاهرا انقلابی است برای اعلام اینکه رمان به متن تبدیل شده است."

خود ژان ریکاردو، در سال ۱۹۷۸ پس از آن که کتاب "مشکلات تازه رمان" را منتشر کرد، با حضور در برنامه تلویزیونی معروف و پربیننده "آپوستروف" که برنار پیوو، روزنامه‌نگار ادبی آن را تهیه می‌کرد، بر این نظریه تأکید کرد و گفت که رمان‌های مختلف را، از آثار پروست گرفته تا رب گریه و سیمون و حتی آثار خودش، به عنوان یک متن در نظر می‌گیرد.

مشروح گفت‌وگو با منوچهر بدیعی را می‌توان با کلیک روی تصویر بالا شنید