دراپیزود پنجم از پادکست نکسوس، به اعماق مغز سفر می‌کنیم تا با کشفی هیجان‌انگیز در علوم اعصاب آشنا شویم: شناسایی سیگنال «انقراض ترس» در موش‌ها. دانشمندان دریافته‌اند که چگونه پس از برطرف شدن یک تهدید، مغز فرآیند بازنویسی خاطرات ترسناک را آغاز می‌کند.

این پژوهش که در نشریه معتبر PNAS منتشر شده، بر نقش کلیدی دوپامین و دو گروه از نورون‌ها در ناحیه آمیگدال مغز (یکی تحریک‌کننده ترس و دیگری سرکوب‌کننده آن) تمرکز دارد. محققان با بررسی موش‌ها نشان دادند که چگونه سیگنال‌های دوپامین، نورون‌های «ضد ترس» را فعال کرده و به آرام شدن حیوان پس از تجربه یک موقعیت استرس‌زا کمک می‌کنند.

آیا می‌توانیم ترس‌هایمان را فراموش کنیم؟ علم چه می‌گوید؟

گرچه این تحقیقات در مراحل اولیه قرار دارد، اما می‌تواند راه را برای توسعه درمان‌های نوین برای اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و سایر بیماری‌های مرتبط با ترس هموار سازد.

با ما همراه باشید تا جزئیات این مطالعه پیشگامانه و امیدهای آن برای آینده را بررسی کنیم.

توضیح برخی عبارات و کلمات به کار رفته در این اپیزود:

• نورون‌ها (Neurons): سلول‌های عصبی مغز و سیستم عصبی که وظیفه انتقال پیام‌ها و اطلاعات را بر عهده دارند. شبیه سیم‌های برق در یک مدار پیچیده عمل می‌کنند.
• آمیگدال با پایه‌های جانبی (BLA - Basolateral Amygdala): بخشی از آمیگدال (یک ناحیه بادامی شکل در عمق مغز) است که نقش بسیار مهمی در پردازش احساسات، به ویژه ترس و یادگیری مرتبط با ترس دارد. در این مطالعه، نورون‌های تحریک‌کننده و سرکوب‌کننده ترس در این ناحیه بررسی شده‌اند.
• انتقال‌دهنده عصبی دوپامین (Neurotransmitter Dopamine): یک ماده شیمیایی در مغز (نوعی پیام‌رسان عصبی) است که نقش‌های متعددی از جمله در احساس لذت، پاداش، انگیزه، و همانطور که این تحقیق نشان می‌دهد، در فرآیند خاموش شدن یا انقراض ترس دارد.
• ناحیه تگمنتال شکمی (VTA - Ventral Tegmental Area): گروهی از نورون‌ها در بخشی از مغز میانی که یکی از منابع اصلی تولیدکننده دوپامین در مغز است. این ناحیه سیگنال‌های دوپامین را به بخش‌های دیگر مغز، از جمله آمیگدال، ارسال می‌کند.
• انقراض ترس (Fear Extinction): فرآیندی که در آن یک پاسخ ترس آموخته‌شده به تدریج کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود، زمانی که محرک ترسناک دیگر با پیامد منفی (مانند شوک) همراه نباشد. در واقع، یادگیری جدیدی اتفاق می‌افتد که نشان می‌دهد دیگر دلیلی برای ترسیدن وجود ندارد.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD - Post-Traumatic Stress Disorder): یک اختلال اضطرابی که در پی تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا و وحشتناک ایجاد می‌شود. افراد مبتلا ممکن است با یادآوری‌های مکرر، کابوس‌ها، و اضطراب شدید دست و پنجه نرم کنند، حتی مدت‌ها پس از پایان خطر واقعی.
• ردیاب‌های فلورسنت (Fluorescent Trackers): مواد شیمیایی خاصی که وقتی تحت تابش نور معینی قرار می‌گیرند، از خود نور (فلورسانس) ساطع می‌کنند. دانشمندان از این مواد برای علامت‌گذاری و مشاهده سلول‌ها یا مسیرهای عصبی خاص در مغز استفاده می‌کنند، مثل رنگ کردن یک مسیر برای دیدن آن.
• اپتوژنتیک (Optogenetics): یک فناوری پیشرفته در علوم اعصاب که در آن از نور برای کنترل دقیق فعالیت نورون‌هایی که به طور ژنتیکی برای پاسخ به نور اصلاح شده‌اند، استفاده می‌شود. این تکنیک به دانشمندان اجازه می‌دهد تا عملکرد مدارهای خاص مغزی را بررسی کنند.
• فیبر نوری (Fiber Optics - در این متن): رشته‌های بسیار نازک و شفاف (معمولاً از شیشه یا پلاستیک) که می‌توانند نور را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کنند. در این تحقیق، برای رساندن نور به نورون‌های خاص در مغز موش‌ها (در تکنیک اپتوژنتیک) و همچنین برای ثبت فعالیت نوری ناشی از فعالیت دوپامین استفاده شده است.

منبع خبر:

‘Fear extinction’ signal in mouse brain offers clues about how to treat PTSD

مقاله اشاره شده شده در این اپیزود:

Dopamine induces fear extinction by activating the reward-responding amygdala neurons (PNAS, 2025)

تصویر روی کاور:

مقطعی از مغز موش؛ در این تصویر، سلول‌های عصبی (نورون‌ها) با پروتئین‌های فلورسنت نشانه‌گذاری شده‌اند.

منبع تصویر:

Arthur Chien/Science Photo Library