Dr Paweł Szadkowski z Uniwersytetu w Białmystoku prowadzi nas przez dzieje Półwyspu Iberyjskiego, gdzie warstwy Iberów, Basków, Rzymian, Wizygotów i Arabów ułożyły skomplikowaną mozaikę kultur. Od uprzemysłowionego Kraju Basków i rybackiej Asturii, przez dumną Katalonię, po wielokulturową Andaluzję odkrywamy, że wspólna flaga zasłania plątaninę języków, mitów i ambicji. Rozmawiamy o rekonkwiście, dziś chętnie przywoływanej przez skrajną prawicę, o inkwizycji demonizowanej bardziej, niż na to zasługuje, i o tym, jak Cortés, Karol V oraz złoto Ameryk zbudowały pierwsze globalne imperium, którego Hiszpania nie potrafiła utrzymać. To historia kraju rozdartego między idealizmem Don Kichota a pragmatyzmem Sancho Pansy.

Kim byli pierwsi mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego i jakie ślady po nich pozostały? Jak naprawdę wyglądała rekonkwista? Na czym polegał hiszpański model kolonializmu? Czym jest Hispanidad? Dlaczego Hiszpania utraciła swoje światowe imperium?

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem HISTORIA30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

W specjalnym odcinku „Polityki o historii” Marcin Zaremba i Wiesław Władyka wspominają redakcyjnego kolegę i historyka Mariana Turskiego, który 26 czerwca obchodziłby 99. urodziny.

Marian szedł na akord. Od 1958 r. aż do swojej śmierci w 2025 nieprzerwanie redagował w tygodniku „Polityka” teksty historyczne. Trudno wskazać w Polsce drugiego takiego redaktora. Co tydzień przez 52 tygodnie w roku przygotowywał do druku jeden, czasami dwa artykuły o tematyce historycznej: wywiady, eseje, teksty źródłowe. Czasami sam pisał, częściej zamawiał. Już w latach 60. skupił wokół „Polityki” grono znakomitych historyków: Juliusza Bardacha, Janusza Tazbira, Stefana Kisielewskiego, Tadeusza Manteuffela. Z kolejnymi dekadami udostępniał łamy tygodnika coraz młodszym adeptom historii, tworzył miejsce dla sporów i debat, ale także wzór po prostu ciekawego opowiadania o przeszłości. Daniel Passent kiedyś powiedział: „z trudem można znaleźć znanego historyka, który nie pisał do »Polityki« bądź nie był jurorem lub laureatem Nagrody Historycznej”. Ale Marian Turski poszedł na rekord również w innej dyscyplinie: od 1958 r. szefował jury Nagrody Historycznej „Polityki”. Nagroda, od 2025 r. jego imienia, jest najdłużej w Polsce przyznawanym wyróżnieniem za książki historyczne.

Jakim redaktorem był Marian Turski i jak się z nim współpracowało? Jak rozwijał się na przestrzeni lat? Dlaczego Marian Turski nie zdecydował się wyemigrować? I dlaczego zainicjował Nagrody Historyczne „Polityki”?

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem HISTORIA30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

W najnowszym odcinku, którego specjalnym gospodarzem jest prof. Wiesław Władyka, rozmowa z prof. Andrzejem Romanowskim, nagrodzonym tegoroczną Nagrodą Historyczną im. Mariana Turskiego, redaktorem naczelnym Polskiego Słownika Biograficznego. PSB to dzieło unikatowe w skali światowej: ma już 90 lat, liczy prawie 300 tys. biogramów i wciąż powstaje. Tworzony przez tysiące autorów, jest pomnikiem polskiej historiografii i pamięci narodowej. A sam prof. Romanowski to uczony o ogromnym dorobku, ale też publicysta o wyrazistych poglądach, znany z odważnych ocen PRL, Jaruzelskiego i polityki historycznej, o czym również rozmawiamy.

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

Dlaczego historia Białorusinów z Podlasia była przez dekady wymazywana? Jakie uprzedzenia wobec nich panowały w II RP i po wojnie? Nauczycielka i reporterka Aneta Prymaka-Oniszk, laureatka Nagrody Historycznej im. Mariana Turskiego za książkę „Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia”, rozmawia z Marcinem Zarembą o zapomnianej, często dramatycznej historii XX w. Uczy nas też kilku białoruskich słów i zwrotów, jak „Kab jaho chalera uziała”. Zaczynamy od mocnego antybiałoruskiego epitetu, który odsłania kulturowy dystans między Polakami a „Ruskimi”. Białorusini byli karani za mówienie „po kacapsku”, prawosławni nie mieli szans na awans w II RP, a powojnie przyniosło traumę i przemoc ze strony „polskich bandytów”. W rozmowie nie brakuje też rodzinnych anegdot – jak ta o dziadku Aleksandrze, który nie oddał konia niemieckiemu żołnierzowi. To historia bliska i jednocześnie zaskakująco daleka. Warto jej posłuchać – i zapamiętać choć kilka słów.

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

Najnowszy odcinek kobiecej serii w „Polityce o historii” poświęcamy kobietom starożytnego Bliskiego Wschodu. Dominika Lewandowska, orientalistka z Uniwersytetu Warszawskiego, opowiada, czy kobiety mogły się uczyć pisać, kto zakrywał włosy i co o cielesności mówią źródła sprzed tysięcy lat. Dowiecie się, jak wyglądało życie codzienne kobiet w Asyrii i Anatolii oraz jakie miały prawa. Poruszamy temat prostytucji świątynnej, fascynacji włosami, rozwodów i opieki nad dziećmi. Mówimy też o piszących kapłankach, adopcjach, listach do mężów i kobiecej sprawczości. Nie zabrakło wątku trzeciej płci, „żonach podróżnych” i mitologii Isztar. To opowieść o silnych, przedsiębiorczych kobietach i tabliczkach, które wciąż mają wiele do powiedzenia. Z Dominiką Lewandowską rozmawia Agnieszka Krzemińska.

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

W tym odcinku rozmawiamy z historykiem Sławomirem Poleszakiem, współautorem (wraz z Rafałem Wnukiem) książki „Niezłomni czy realiści. Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”, laureatem Nagrody Historycznej „Polityki” im. Mariana Turskiego. To opowieść o dramatycznych decyzjach, jakie musieli podejmować żołnierze AK i członkowie konspiracji po drugiej wojnie światowej. Bez patosu, bez uproszczeń, za to z faktami i przykładami z pierwszej ręki. Dlaczego maj 1945 był momentem przełomowym dla tysięcy ludzi? Jakie były realne dylematy moralne i polityczne dowódców AK? W jaki sposób decyzje z Jałty wpłynęły na losy polskiego państwa podziemnego? Gdzie kończył się opór, a zaczynała brutalizacja i przemoc?

Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? Odkryj analizy, rozmowy z badaczami i polecane książki. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem temat30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.

(00:18) Wstęp do rozmowy

(01:32) Maj 1945: jaka była atmosfera polskiego podziemia?

(09:50) Czym kierowali się dowódcy Armii Krajowej w swoich decyzjach

(14:35) Decyzje Jałty a wpływ na struktury państwa polskiego

(18:04) Pomysł na nową formę konspiracji

(25:33) Jak wyglądało zaangażowanie wywiadu

(32:25) Życiorysy, na podstawie których opowiadane jest polskie podziemie

(38:36) Brutalizacja życia codziennego

(40:54) Podsumowanie.

Dzieciństwo kojarzy się dziś z zabawą, nauką i opieką dorosłych. Ale jeszcze w XIX i XX w. tysiące dzieci w Polsce zamiast szkoły trafiało do fabryk, kopalń i na służbę. Pracowały od najmłodszych lat, często wycieńczone, głodne, bez dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej. W rozmowie inspirowanej książką Magdaleny Kopeć „Pastuszkowie, gazeciarze, tkaczki” mówimy o losie dzieci robotników, służących i ulicznych sprzedawców. Poruszamy temat milczenia wokół pracy dzieci, braku źródeł historycznych i mechanizmów psychologicznych, które wpływają na pamięć dorosłych o tamtych czasach.

(00:12) Wstęp do rozmowy z Magdaleną Kopeć

(01:04) Skąd pomysł na książkę o pracy dzieci

(03:34) Dlaczego dorośli nie chcieli wspominać pracy z dzieciństwa

(08:34) Dziecko jako tabula rasa; dlaczego dzieci chciały być jak rodzice?

(11:52) Gdzie dzieci pracowały najczęściej

(15:30) Praca dzieci, która reperuje budżet rodzinny

(19:07) O obowiązku edukacji dzieci

(27:05) Gdzie dziecko miało gorzej: na wsi czy w mieście

(32:38) Jak praca wpływała na ciała dzieci

(38:17) O dzieciach, które trafiły na ulicę

(45:50) Wspominanie i wypieranie dzieciństwa

(52:32) Podsumowanie.

Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję standard, kupując ją na stronie sklep.polityka.pl.

Kto wymyślił warszawskie getto? Jaką rolę w polityce prowadzącej do Zagłady odegrali inteligenci? Niemiecki reżim okupacyjny potocznie kojarzy się z sadystycznym gestapowcem bądź tłustym i przekupnym żandarmem. Zapominamy, że stworzyli go Niemcy i Austriacy ze stopniem doktora. Doktor przed nazwiskiem mieli Hans Frank bądź Ludwig Fischer, gubernator Dystryktu Warszawskiego. Wszystko miało być racjonalnie zaplanowane i, jak się wkrótce okazało, śmiertelnie skuteczne. O początkach warszawskiego getta z Justyną Majewską, autorką książki „Mury i szczeliny. Przestrzenie getta warszawskiego”, za którą otrzymała tegoroczną Nagrodę Historyczną im. Mariana Turskiego w kategorii debiuty, rozmawia Marcin Zaremba.

(00:17) Wstęp

(01:05) Kto wymyślił warszawskie getto

(08:08) Czemu na początku miało służyć koncentrowanie Żydów w jednym miejscu

(10:05) Dwa duże plany Niemców względem Żydów

(13:47) Kto był organizatorem Zagłady Żydów? Kim byli ci ambitni Niemcy?

(18:08) Co było najgorsze w codziennym funkcjonowaniu w warszawskim getcie

(22:43) O szczelinach w życiu getta

(27:40) O ogłoszeniach drobnych

(29:52) Podsumowanie.

Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję standard, kupując ją na stronie sklep.polityka.pl.

Czy w XI-wiecznym Kościele naprawdę istniała „sodomicka zaraza”? Dlaczego papież milczał wobec homoseksualizmu wśród duchownych? I kim był Piotr Damiani: fanatycznym moralistą czy wizjonerskim intelektualistą? Prof. Krzysztof Skwierczyński z Uniwersytetu Warszawskiego zabiera nas w podróż przez cielesne i duchowe napięcia średniowiecza. Mówimy o seksualności, płci, hipokryzji, reformie Kościoła i traktatach, które przez wieki zalegały w papieskiej szkatułce. Damiani pisał o „płci anielskiej”, pokusach Chrystusa i roli męskości w kapłaństwie. Choć przez wieki nierozumiany, dziś wraca jako jeden z najciekawszych myślicieli epoki. Z prof. Skwierczyńskim rozmawia Agnieszka Krzemińska.

(00:12) Wstęp

(01:00) Kim był Piotr Damiani i czym zasłynął

(07:45) O najcięższych grzechach

(16:45) O tym, jak tworzyło się społeczeństwo represyjne

(23:47) Damiani o kwestiach płci: czym była trzecia płeć?

(30:27) „Przebieranki”: co oznaczały?

(39:45) Nasze wyobrażenie o kwestiach seksualnych w średniowieczu

(48:15) Podsumowanie.

Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję standard, kupując ją na stronie sklep.polityka.pl.

Przeszłość nie była łaskawa dla kobiet — w podręcznikach historii dominują mężczyźni, kobiety często pozostają w tle. Starożytny Egipt to wyjątek. Kobiety potrafiły tu zrobić karierę, rządzić i prowadzić interesy, a Herodot pisał z przerażeniem o ich swobodzie. W pierwszym odcinku naszego nowego cyklu przyglądamy się Egipcjankom: królowym, kapłankom, poetkom i zwykłym mieszkankom kraju nad Nilem. Z dr. Filipem Taterką sprawdzamy, jakie naprawdę miały prawa, możliwości i jak były postrzegane. Startujemy z serią, w której będziemy odkrywać, jak kobietom — liderkom, polityczkom, ale też zwykłym obywatelkom — żyło się w przeszłości. Zapraszamy w podróż do świata, gdzie nie tylko faraonowie mieli głos!

(00:12) Wprowadzenie i początek cyklu „Kobiety w historii”

(02:05) O badaniach polskich archeologów i kobietach, które sprawowały władzę w starożytnym Egipcie

(05:24) Kobiety na tronie: samodzielne rządzenie czy wpływy doradców?

(10:10) Charakterystyka rządów Kleopatry

(13:04) Jak wyglądało życie codzienne kobiet w starożytnym Egipcie oraz ich prawa

(16:15) Ścieżki kariery dostępne dla kobiet w starożytnym Egipcie

(20:18) Edukacja dziewcząt: możliwości i ograniczenia

(30:44) Wizerunek kobiet w literaturze starożytnego Egiptu

(37:10) Jak wyglądała ochrona zdrowia kobiet w starożytnym Egipcie?

(39:45) Do czego aspirowały i o czym marzyły?

(50:00) Relacje homoseksualne między kobietami w Egipcie

(56:56) Podsumowanie rozmowy.

Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję.