แม้ว่าหลายตอนที่ผ่านมาผมจะปล่อยช้าเพราะเตรียมตัวไม่ทัน บางครั้งก็ถึงขั้นต้องส่งตอนเปล่า ๆ โดยไม่มีบทความประจำสัปดาห์เลยก็มี แต่ครั้งนี้ต่างออกไป เพราะผมตั้งใจให้มันออกมาช้าเอง เหตุผลก็เพื่อรอฟังผลการแข่งขันเปียโนระดับโลกที่มีชื่อเสียงที่สุดอย่าง International Chopin Piano Competition ซึ่งมีนักเปียโนไทยเข้าร่วมรอบคัดเลือก นั่นคือ อริยา เหล่าธิติพงศ์ เธอเป็นคนที่สองของไทยที่ได้ไปถึงเวทีนี้ และแม้ผลลัพธ์จะน่าเสียดาย แต่ก็เป็นไปตามที่ผมคาดไว้ว่าเธอน่าจะยังไม่ผ่านเข้าสู่รอบสุดท้าย

การแข่งขันรอบคัดเลือกครั้งนี้เริ่มขึ้นหลังสงกรานต์และดำเนินไปจนถึงต้นเดือนที่ผ่านมา มีผู้เข้าแข่งขันจำนวนมาก แต่มีเพียงหนึ่งในสามเท่านั้นที่จะได้ไปต่อในรอบสุดท้าย ในโอกาสนี้ผมจึงอยากพูดถึงหลายเรื่องที่เกิดขึ้นรวมถึงสิ่งที่คาดว่าจะเกิดในเดือนตุลาคมซึ่งเป็นช่วงแข่งขันจริงและยังรวมไปถึงแง่คิดต่อแนวทางการสร้างนักดนตรีคลาสสิกของไทยในอนาคตด้วย

เธอได้ขึ้นแสดงในวันแรกๆของการแข่งขันซึ่งอาจเป็นทั้งโชคดีและความกดดันในคราวเดียวกัน บางทีเธออาจยังไม่พร้อมหรือไม่สามารถประเมินสถานการณ์โดยรวมได้ชัดเจนความกดดันจึงถาโถมทันที แม้จะเป็นเพียงรอบคัดเลือก แต่ก็ถือเป็นเวทีใหญ่ที่นักเปียโนทั่วโลกจับตามอง เธอไม่สามารถควบคุมการแสดงของตัวเองได้ความตื่นเต้นสะท้อนออกมาอย่างชัดเจนผ่านอาการสั่น เกร็ง และความผิดพลาดในการเล่นที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง จนกระทั่งช่วงท้ายของผลงานเธอจึงเริ่มกลับมาควบคุมอารมณ์ได้และเล่นด้วยความผ่อนคลายมากขึ้น จนเห็นแววของศักยภาพที่แท้จริงออกมาแต่ก็น่าเสียดายว่าอาจจะสายเกินไป

เมื่อเธอลงจากเวทีผมประเมินในใจว่ามีโอกาสครึ่งต่อครึ่งที่เธอจะผ่านเข้ารอบ แต่เมื่อได้ชมการแสดงของผู้เข้าแข่งขันคนอื่นๆ ต่อไปเรื่อยๆ ความแตกต่างในระดับฝีมือก็เริ่มชัดเจนขึ้น บางคนมีฝีมือราวกับเทพจุติ บางคนมีความเด็ดขาดในการถ่ายทอด บางคนเพียงไม่กี่นาทีก็พอรู้ได้ว่าจะต้องเข้ารอบแน่ ทำให้ผมลดระดับความหวังของเธอลงเรื่อย ๆ จนคิดว่าเธอน่าจะอยู่ในกลุ่มที่ 2 จาก 3 กลุ่มถ้าผมไม่เข้าข้างตัวเองมากจนเกินไป ซึ่งก็ไม่เพียงพอสุดท้ายผลก็ออกมาตามที่คาดไว้ แม้ไม่รู้ว่าเธอจะรู้สึกอย่างไร แต่ผมหวังว่าเธอคงจะไม่เสียใจจนเกินไป เพราะเธอได้พยายามอย่างเต็มที่แล้ว

ในยุคที่การเข้าถึงสื่อและข้อมูลเป็นไปได้ง่าย เราเห็นนักเปียโนรุ่นใหม่ที่มีศักยภาพสูงเกินคาดหลายๆคน สิ่งที่เป็นตัวชี้วัดความสามารถในยุคนี้ไม่ใช่แค่ฝีมือเพียงอย่างเดียว แต่รวมถึงการจัดการกับความกดดันและความสามารถในการถ่ายทอดตัวตนผ่านเวทีการแสดง ที่นักดนตรีรุ่นใหม่จากประเทศต่าง ๆ จึงให้ความสำคัญกับการเก็บเกี่ยวประสบการณ์จากเวทีนานาชาติตั้งแต่อายุยังน้อยซึ่งอาจเป็นสิ่งที่อริยายังมีไม่มากพอ แม้ว่าการซ้อมจะช่วยได้แต่บนเวทีจริงความโดดเดี่ยวและแรงกดดันสามารถบดขยี้ตัวตนได้อย่างง่ายดาย หากไม่มีอีโก้หรือความเชื่อมั่นในระดับสูงพอก็ยากที่จะปลดปล่อยศักยภาพออกมาได้เต็มที่ นั่นคือสิ่งที่สะท้อนภาพรวมของวงการดนตรีคลาสสิกในประเทศไทยได้ระดับหนึ่งเลยทีเดียว

อย่างไรก็ตาม หากมองในแง่ดีการได้ขึ้นเวทีระดับนี้ก็ถือเป็นประสบการณ์อันล้ำค่า และในอนาคตยังมีเวทีอีกมากมายที่รออยู่ เธออาจมีโอกาสสร้างชื่อในรายการสำคัญอื่น ๆ ที่มีเกียรติไม่แพ้กัน แม้ไม่แน่ว่าจะได้กลับมาแข่งขันในรายการนี้อีกหรือไม่ แต่อย่างน้อยหากเธอไม่ละทิ้งความฝันโอกาสในระดับนานาชาติจะยังคงเปิดรับเธออยู่เสมอ ระหว่างนี้เธออาจเลือกให้เวลากับการศึกษาต่อไปก่อน แล้วค่อยกลับมาไขว่คว้าโอกาสใหม่อีกครั้งในจังหวะที่พร้อมกว่าเดิม

ในการแข่งขันจริงที่จะเกิดขึ้นในเดือนตุลาคมนี้ เราจะได้เห็นนักเปียโนระดับโลกจำนวนมากหลั่งไหลเข้ามาร่วมแข่งขันในเวทีที่เข้มข้นที่สุดรายการหนึ่งของโลก แม้ว่าเราจะสามารถคาดเดาระดับฝีมือของผู้เข้าแข่งขันหลายคนได้จากผลงานที่ผ่านมา แต่กลับไม่สามารถฟันธงได้เลยว่าใครจะกลายเป็นตัวเต็งที่เข้ามา “ถล่ม” การแข่งขันในรอบสุดท้ายนี้ได้ เพราะในสนามแข่งระดับนี้ ทุกคนต่างมีศักยภาพที่จะสร้างปรากฏการณ์ได้ทั้งนั้น ขึ้นอยู่กับเพียงว่า “ในวันนั้น เวลานั้น” จะเป็นเวลาของพวกเขาหรือไม่

แม้ในใจผมจะมีรายชื่ออยู่บ้างประมาณ 3–4 คนที่เชื่อว่าไม่น่าพลาดการผ่านเข้ารอบแรกแน่นอน แต่หลังจากนั้นผมก็ยอมรับว่าไม่มีทางเดาได้เลยว่าใครจะไปถึงจุดสูงสุด และคว้าชัยชนะในเวทีที่มีศักดิ์ศรีสูงสุดของวงการเปียโนคลาสสิกนี้ไปครองได้ เพราะนี่คือเวทีที่นอกจากจะต้องใช้ฝีมืออย่างถึงที่สุดแล้ว ยังต้องอาศัยจังหวะ โชคชะตา และหัวใจที่กล้าแกร่งไม่แพ้กันอีกด้วย

สิ่งที่ผมอยากฝากไว้กับนักดนตรีคลาสสิกของไทยโดยเฉพาะในสายวิชาการก็คือ การสร้างผลงานเชิงวิชาการเป็นสิ่งสำคัญมากก็จริง แต่หากเรามัวแต่ผลิตงานที่เข้าใจได้เฉพาะในวงวิชาการเพียงเพราะคิดว่าดนตรีคลาสสิกเป็นของปัญญาชน แล้วละเลยการพัฒนาทักษะการแสดงหรือการสื่อสารผลงานสู่สาธารณชน มันก็อาจกลายเป็นผลงานที่ถูกวางไว้บนหิ้งรอการถูกลืมไปตามกาลเวลา ในขณะเดียวกันดนตรีเชิงพาณิชย์ที่ขาดความลึกซึ้งทางศิลปะก็กลับได้รับความนิยมมากขึ้นเพราะมันเข้าถึงง่าย ขณะที่ดนตรีคลาสสิกยังไม่สามารถเป็นที่ยอมรับในวงกว้างได้

ศิลปะไทยแขนงอื่น เช่น โขน หรือดนตรีไทย ยังได้รับการสนับสนุนจากสถาบันพระมหากษัตริย์และหน่วยงานรัฐที่มองว่าเป็นตัวแทนของความเป็นไทย แต่ดนตรีคลาสสิกกลับยังไม่สามารถยืนในจุดเดียวกันได้ คนทั่วไปจึงไม่ได้มองเห็นความสำคัญของมันมากพอ และสุดท้ายนักดนตรีคลาสสิกไทยหลายคนก็จำต้องหาทางอยู่รอดด้วยการเข้าสู่ระบบการศึกษา ซึ่งควรเป็นเวทีของผู้มีประสบการณ์มากกว่าไม่ใช่พื้นที่หลักสำหรับนักดนตรีจบใหม่ ที่ประเทศอื่น ๆ นักดนตรีรุ่นใหม่สามารถเดินสายแสดงสร้างชื่อได้ตั้งแต่อายุยังน้อยซึ่งแตกต่างกับบ้านเราอย่างชัดเจน

แม้ตอนนี้ผมยังไม่เห็นทางออกที่ชัดเจนสำหรับปัญหาเหล่านี้แต่อย่างน้อยการพูดถึงมันก็อาจเป็นจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลง การยอมรับว่ามีปัญหาและการหาทางพูดคุยเพื่อหาทางแก้ในระยะยาวแม้จะยากแต่ก็ยังจำเป็นต้องทำต่อไป