ความเกิด ความแก่ ความตายที่ไม่ได้ถูกยึดถือนั้น -ไม่เป็นทุกข์ ความเกิด ความแก่ ความตาย ที่ถูกยึดถือว่าเราหรือว่าของเรานั้นแหละจะเป็นทุกข์

ทีนี้เราไม่ได้เอาตัวความเกิด ความแก่ ความตายที่กำลังถูกยึดถือนั้นมาเป็นวัตถุสำหรับศึกษา เราไปเอาที่ได้ยินหรือในหนังสือหรืออะไรมา ทำอย่างนี้จนตายก็ไม่รู้อริยสัจจ์ เพราะว่าเรื่อง อริยสัจจ์ เขาพูดถึงความเกิด ความแก่ ความตายที่ถูกยึดถือว่าตัวเราว่าของเรา

เพราะฉะนั้นเราจะต้องมีปัญหาที่เกี่ยวกับความเกิด ความแก่ ความตายในตัวเราจริงๆ ในความรู้สึกของเราจริงๆ มาเป็นตัววัตถุสำหรับศึกษา ต่อเมื่อใดเรากำลังทุกข์ มีทุกข์หนักอยู่ด้วยความยึดถือในความเกิด หรือทุกข์หนักด้วยความยึดถือในความแก่ หรือทุกข์หนักด้วยความยึดถือเกี่ยวกับความตาย เอาความรู้สึกเป็นทุกข์นี้มาเป็นตัวศึกษา ทำอย่างนี้จะมี อริยสัจจ์ แล้วจะเป็นการศึกษาอริยสัจจ์ อย่างวิถีทางของวิทยาศาสตร์ ซึ่งเอาตัวจริงของจริงมาดูมาเห็น ถ้าไม่ทำอย่างนั้นมันก็เป็นปรัชญา คือ คำนวณเอาตามที่ได้ยิน ได้ฟังว่าความเกิดมันต้องเป็นทุกข์แน่ ความเจ็บมันต้องเป็นทุกข์แน่ ความตายมันต้องเป็นทุกข์แน่ ดังนั้น เราจะต้องรู้จักไอ้ ตัวทุกข์ คือ ความรู้สึกที่มันเกิดขึ้นในความรู้สึกเพราะถูกยึดถือว่าเป็นของเรานี้ รวมเรียกสั้นๆ ว่า เวทนา