ผู้ใดเห็นแจ้งปฏิจจสมุปบาท รู้ชัดในทุกธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

ญาน ปัญญา วิชชาย่อมเกิด

เพราะปัญญา รู้แจ้งเกิด จึงปราศจากอัตตา ในธรรมชาติทั้งปวงนั้นอยู่

เพราะได้เห็นธรรม เพราะได้เห็นปฏิจจสมุปบาท

แนวทางการเจริญสีลานุสสติ

การตั้งใจ ใส่ใจ เงี่ยโสตลงฟัง ฟังแล้วโยนิโสมนสิการตาม

ผู้มีปัญญาดี ย่อมรู้แจ้งอรรถ รู้แจ้งธรรม เป็นหนทางสู่วิมุตติ

เป็นอริยมรรค เป็นกรรมไม่ดำไม่ขาว เป็นไปเพื่อความสิ้นกรรม

อาศัยความรู้จากธรรมสิบหมวด หรือ ธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

สมัยใดมีสติ ระลึกถึงบทแห่งธรรมนี้ได้ แล้วมนสิการไปตามลำดับ

จนเห็นแจ้งในปฏิจจสมุปบาท กรรมไม่ดำไม่ขาวย่อมเกิดขึ้น

สัญญาวิปลาส ก็คือการรู้ผิด ก็คืออวิชชา ก็คือความหลง ความไม่รู้

อริยสาวก ผู้เป็นโสดาบัน ย่อมเจริญสีลานุสสติ ได้ไม่ยากไม่ลำบาก

บทสนทนานี้ อาจยาก สำหรับบางท่าน

ฟังให้พอเข้าใจ พอให้รู้ว่า เวทนาทั้งปวงทั้งที่หยาบ ปานกลาง และปราณีต

ทั้งหมดนั้น ล้วนเป็นสังขตธรรม อันไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

ปฏิจจสมุปบาท ธรรมชาติที่อาศัยกันเกิดขึ้น

นี้คือแก่นหลัก ที่อริยาสวก ต้องมุ่งไปให้เห็น ธรรมชาติทั้งปวง

ที่อาศัยกันเกิดขึ้น นั้น ว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

พระศาสดารู้แจ้งขันธ์ห้า อย่างไร จึงออกจากทุกข์ได้

แม้เราก็ต้องรู้แจ้ง เช่นนั้น ต้องอาศัยมรรคเช่นเดียวกับพระศาสดา

จึงจะออกจากทุกข์ทั้งปวงได้

ความรู้ของอริยสาวกทั้งปวง ทั้งในปัจจุบีน ทั้งในอดีต และในอนาคต

อริยสาวกทั้งหมดนั้น ย่อมรู้แจ้ง แทงตลอดดีในปฏิจจสมุปบาท

อริยสาวกทุกท่าน ต้องแจ้งแทงตลอดดี ในปฏิจจสมุปบาท

ญาณวัตถุ ๔๔ เป็นพระสูตรที่ย้ำให้เห็นความสำคัญของปฏิจจสมุปบาท