De Rotterdamse haven staat aan de vooravond van een van de grootste veranderingen in haar geschiedenis. Waar het decennialang draaide om groei, fossiele energie en logistieke slagkracht, moet het grootste industriecluster van Europa nu richting nul uitstoot, circulariteit en strategische veerkracht. Maar hoe stuur je zo’n omslag in een tijd waarin alles tegelijkertijd beweegt? Zo’n verandering is geen kwestie van plannen en uitvoeren, maar een fundamentele herordening van systemen, belangen en denkbeelden. Precies dat is het domein van transitiemanagement – en nergens in Nederland wordt zo zichtbaar hoe groot en weerbarstig die opgave is als in de Rotterdamse haven.

Over die grote opgaven gaat deze aflevering. We spreken met Victor van der Chijs, voorzitter van Deltalinqs – de vereniging die meer dan 95 procent van alle bedrijven in het Rotterdamse haven- en industriegebied vertegenwoordigt – en met Derk Loorbach, directeur van Drift en een van de grondleggers van het transitiemanagement. Waar Victor midden in de dagelijkse realiteit zit van een haven die nooit stil mag vallen, kijkt Derk naar de onderliggende patronen: hoe systemen kantelen, waar doorbraken ontstaan en waarom oude spelregels niet meer werken.

De vragen zijn dan ook groter dan ‘hoe verduurzamen we?’. Het gaat om systeemkeuzes. Wie bepaalt de richting? Welke kaders horen bij een post-fossiele economie? Hoe houd je koers wanneer geopolitieke turbulentie, energiecrises en grondstoffenschaarste elkaar blijven opvolgen? En hoe werkt transitiemanagement wanneer de overheid tegelijk scheidsrechter, bondgenoot én versneller moet zijn – maar soms zelf nog niet weet welke waarden voorrang moeten krijgen?

In deze aflevering gaat vaste host Christiaan van der Kaaij met beide gasten in gesprek over het kantelen van een industriecluster dat 80 procent van zijn activiteiten in twintig jaar ziet veranderen, over het spanningsveld tussen toekomst ontgrendelen en oude structuren loslaten, en over wat transitiemanagement betekent wanneer de bestemming nog niet vaststaat, maar er wél richting nodig is.

De Nederlandse poldermachine is vastgelopen. Althans, zo stelt Suzanne Potjer. Waar we ooit onze verschillen overbrugden aan de vergadertafel, verzanden we nu in conflict en eindeloos overleg. En dat terwijl crises (klimaat, wonen, ongelijkheid) zich opstapelen. We wachten op de overheid, op de markt, op de ander, maar niemand neemt het heft in handen. Komen we er nog wel uit met elkaar?

Precies daarover gaat ons gesprek met Suzanne Potjer, Chief Exploration Officer voor AgendaStad (CXO), en Marjan Jellema van PMM (Professionals voor Maatwerk Multiproblematiek). Suzanne onderzoekt in haar boek waarom samenwerken in Nederland zo vaak spaak loopt en hoe we, ondanks die stroperigheid, al volop bezig zijn met nieuwe manieren van samenwerken.

Want onder de oppervlakte gebeurt er iets bijzonders: mensen die over grenzen heen werken en ruimte maken voor vertrouwen. Geen strak programma, maar een hulpstructuur waarin professionals van verschillende overheidslagen elkaar weten te vinden en samen doen wat nodig is.

In deze aflevering gaat vaste host Christiaan van der Kaaij met beide gasten in gesprek over de oude patronen die verandering tegenhouden, over de hoopvolle voorbeelden uit de onderstroom, en over wat er echt nodig is om de nieuwe poldercultuur door te laten breken.

Luister nu: ‘De polder is dood, leve de polder!’ om te leren hóe het anders kan.

Neutraliteit is een van de pijlers van het burgemeestersambt. In een samenleving waarin polarisatie en morele stellingnames steeds sterker doorklinken, is juist de neutrale burgemeester van onschatbare waarde. Maar wat betekent neutraliteit vandaag de dag in de praktijk?

In deze aflevering van Uit de School spreken we met Marieke Moorman (burgemeester van Land van Cuijk), Petra Doornenbal-Van der Vlist (burgemeester van Renswoude) en Quirine Ganzeboom (onderzoeker bij de NSOB en auteur van het essay Neutraliteit: tussen zijn en worden). Zij vertellen hoe neutraliteit zich uit in hun dagelijkse werk: in crisissituaties, in de gemeenteraad en in contact met inwoners.

We verkennen waarom neutraliteit iets anders is dan objectiviteit, hoe het samenhangt met gezag en vertrouwen, en waarom het geen statische eigenschap is, maar een rol die telkens opnieuw verdiend en bewaakt moet worden.

Luister mee en ontdek hoe burgemeesters invulling geven aan deze cruciale kwaliteit die het hart vormt van hun ambt.

De woningnood, klimaatverandering, sociale ongelijkheid en de druk op de gezondheidszorg: complexe vraagstukken die diep ingrijpen in onze samenleving. Ze hebben geen eenvoudige oplossing, geen duidelijke eigenaar en zijn met elkaar verweven. Juist voor dit soort uitdagingen is een ontwerpende manier van werken veelbelovend: een aanpak die integraal, iteratief en contextgevoelig is.

Toch schuurt het wanneer ontwerp en overheid elkaar ontmoeten. Waar ontwerpers bewegen vanuit experiment, flexibiliteit en verbeelding, is de overheid ingebed in politieke afwegingen, checks & balances en formele processen. Voor ambtenaren kan de ontwerppraktijk daardoor ongrijpbaar of onvoorspelbaar aanvoelen. Hoe kun je deze verschillende logica’s verbinden, zodat de kracht van ontwerp in de publieke sector echt tot zijn recht komt?

In deze aflevering van Uit de School spreken we Nynke Tromp, programmadirecteur van de Publieke Ontwerppraktijk. En met Aline Knip, werkzaam bij OCW op het terrein de creatieve industrie. Ook schuift Noortje Küppers aan, werkzaam bij strategisch ontwerpbureau Livework Studio. Zij werkt als ontwerper veel in de publieke sector.

Host Christiaan van der Kaaij gaat met hen in gesprek over de belofte én de fricties van een ontwerpende aanpak in de publieke context. Hoe laat je de werelden van overheid en ontwerp elkaar ontmoeten? En welke ruimte is er nodig om complexe vraagstukken op een nieuwe manier tegemoet te treden?

Beleidsmakers werken dagelijks met taal, maar staan er lang niet altijd bij stil hoe krachtig woorden zijn. Taal is niet een neutraal instrument om beleid over te brengen; het vormt en beïnvloedt beleid zelf. Zo bepaalt taal in de sociale zekerheid niet alleen hoe regels worden uitgelegd, maar ook welke waarden doorklinken. Woorden scheppen werkelijkheden, verhalen maken beleid ‘waar’.

In deze aflevering van Uit de School spreken we met Tim ‘S Jongers en Martin Schulz over de scheppende werking van taal in de sociale zekerheid. Tim is politicoloog, bestuurskundige en publicist. Hij houdt zich bezig met de vraag hoe verschillen in de samenleving ontstaan en in stand worden gehouden – en hoe we kunnen werken aan meer rechtvaardigheid voor wie in een kwetsbare positie verkeert. Martin is onderzoeker en directeur van de Denktank bij de NSOB. Hij schreef een essay over de scheppende werking van taal. In het essay laat hij zien hoe ogenschijnlijk neutrale termen het denken én handelen van beleidsmakers beïnvloeden.

Host Christiaan van der Kaaij gaat met hen in gesprek over de vaak onbewuste, maar bepalende rol van taal in overheidsbeleid. Wat schuilt er achter alledaags beleidsjargon? En hoe kies je als ambtenaar woorden die werkelijk het verschil maken? Luister naar dit gesprek over de performatieve werking van taal.

Het volledige essay vind je hier.

In het openbaar bestuur – en in de polder – vinden we consensus ontzettend belangrijk. Maar het verlangen naar overeenstemming kent ook schaduwkanten: het kan spanningen dempen die gehoord móéten worden. Omwille van de lieve vrede gaan we het conflict uit de weg, terwijl het soms juist nodig is om het conflict aan te gaan. Niet om te polariseren, maar om iets open te breken.

In deze aflevering van Uit de School spreken we met Meta Knol en Tom Lubbers over de kunst van het conflict. Meta is kunsthistorica én boerin. Samen met haar partner runt ze de Lakenvelder Boerderij in de Boterhuispolder bij Leiden. Toen hun pachtgrond dreigde te verdwijnen, besloten ze het conflict niet te schuwen maar juist publiekelijk te maken. Dat leidde tot weerstand én tot beweging. Tom is onderzoeker bij de NSOB en schreef een essay over conflict in het landelijk gebied. Hij ziet hoe consensusdenken soms voorbijgaat aan diepe, botsende belangen—en hoe een goed vormgegeven conflict juist ruimte biedt voor leren en verandering.

Host Christiaan van der Kaaij gaat met beide gasten in gesprek over wat het van de overheid vraagt om ‘vreedzaam te vechten’. Hoe ga je als ambtenaar om met conflict, pijn en passie? En hoe kan je op een goede manier de randen van een conflict opzoeken?

Luister naar dit gesprek over de kracht van frictie. Vanuit de boerderij zelf – je hoort de prachtige natuur voorbijtrekken

(Aan het begin van het gesprek heeft Meta het over 500 hectare pachtgrond in bezit van de Nederlandse overheid. Hier bedoelt zij 500.000 hectare.)

Wat als grootschalige veranderplannen bij complexe maatschappelijke vraagstukken juist bijdragen aan gevoelens van onmacht? In deze aflevering duiken we in een veranderkundig perspectief op taaie thema’s zoals de energietransitie, landbouwhervorming en woningmarkt. Thema’s die zo groot en verweven zijn, dat ze vaak voelen als van iedereen én van niemand tegelijk.

We verkennen een alternatief voor de neiging tot centrale regie en grootschalig handelen: de logica van de lappendeken. Vanuit dit netwerkperspectief ontstaat ruimte voor lokaal initiatief én verbindend werk. Juist in die combinatie groeit de impact en slinkt het gevoel van onmacht.

Hoe kun je als professional of betrokkene niet alleen vanuit je eigen praktijk bijdragen, maar ook anderen verbinden? Wat vraagt dat van je denken en doen? En hoe geef je daar concreet vorm aan? In deze aflevering bieden we inzichten, taal en handvatten om je invloed op taaie vraagstukken op te rekken.

Hierover gaat vaste host Christiaan van der Kaaij in gesprek met Hans Vermaak. Hans is zelfstandig adviseur, docent en onderzoeker. En Mark van Twist decaan en bestuursvoorzitter van de NSOB. Mark is daarnaast als hoogleraar Bestuurskunde verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Stel: je voelt aan dat er in jouw overheidsorganisatie iets niet helemaal pluis is, en je wilt het melden aan een externe autoriteit.Waar kan je dan terecht? Dat kan bijvoorbeeld bij een toezichthouder, maar misschien ook wel bij het Huis voor Klokkenluiders. Maar om wat voor meldingen gaat het eigenlijk en wat is een klokkenluider dan precies? 

In deze aflevering hebben we het over het Huis voor Klokkenluiders en hun onderzoeken naar misstanden binnen de publieke sector. Vaak gaat het om persoonlijk én politiek gevoelige casussen die vragen om een hele precieze manier van werken. Maar hoe maak je met dergelijke zorgvuldige en somsdroge, feitelijke onderzoeken impact op de grote maatschappelijke kwesties die daarachter vandaan komen?

Hierover gaat vaste host Christiaan van der Kaaij in gesprek met Martine Bouman, bestuurder bij het Huis voor Klokkenluiders en voormalig bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, én Georgina Kuipers, senior onderzoeker en docent bij de NSOB.

Van een eigen chocoladefabriek tot een grand café bij Naturalis of de productie van compacte portemonnees. De sociale werkplaats van weleer zijn vandaag de dag grote organisaties die mensen op allerlei plaatsen passend werk bieden en begeleiden in hun ontwikkeling. Hoe komen mensen bij zo’n bedrijf terecht? En wat houdt het werk van die werkontwikkelbedrijven eigenlijk in?

In deze aflevering duiken we in de wereld van werkontwikkelbedrijven. We bespreken hoe zij mensen in de samenleving die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken helpen. Hoe zorgen werkontwikkelbedrijven ervoor dat ze niet alleen een vangnet bieden, maar ook een springplank naar de toekomst kunnen zijn? En hoe vinden deze organisaties hun plek in een tijd waarin beelden over arbeid en ontwikkeling veranderen en nieuwe verwachtingen ontstaan?

Christiaan van der Kaaij gaat in gesprek met Noëlle ter Woerds, directeur van DZB Leiden, en Wiljan Hendrix, senior onderzoeker en docent bij de NSOB. Samen bespreken ze ook het verleden en de toekomst van deze bedrijven. Hoe kijken we over een paar jaar terug op het huidige werk van het werkontwikkelbedrijf?

Afgelopen maand lanceerde de NSOB het Atelier! Een plek waar wetenschap en praktijk samenkomen om op een frisse, onderzoekende manier te werken aan complexe vraagstukken in het openbaar bestuur. Naast de School en de Denktank biedt het Atelier een nieuwe manier om met taaie thema’s aan de slag te gaan.

In deze aflevering duiken we dieper in wat het Atelier precies is en wat het kan betekenen voor bestuurders, beleidsmakers en onderzoekers. Hoe helpt het Atelier om niet alleen vragen te verkennen, maar ook samen te zoeken, sleutelen en reflecteren op de juiste aanpak? En hoe ziet dat er in de praktijk uit?

We gaan in gesprek met Myrthe van Delden, manager Atelier en senior onderzoeker bij de NSOB, en Georgina Kuipers, senior onderzoeker en docent bij de NSOB. Zij vertellen hoe het Atelier werkt, welke vraagstukken zij tegenkomen en wat deze nieuwe aanpak zo waardevol maakt.

Benieuwd hoe het Atelier jouw vraagstuk kan helpen ontrafelen? Luister mee!

Na het luisteren nog steeds enthousiast? Dan verwijzen we je graag door naar onze website: https://www.nsob.nl/atelier