Een pikketanussie is niet alleen fijn als ontspanning na een lange werkweek, maar kan ook de economie, de sociale cohesie en de maatschappelijke creativiteit stimuleren.

De blauwe knoop verovert de wereld. Waarschijnlijk voor het eerst in de geschiedenis is de wereldwijde alcoholconsumptie aan het dalen. In rijke landen laat een groot deel van Gen Z (geboren na 1997) de fles helemaal staan: dertig procent van de Amerikaanse twintigers heeft het afgelopen jaar geen druppel gedronken. Zelfs in Frankrijk nemen hoogopgeleide twintigers geen karafje wijn meer bij de lunch.

Vooral bij de maatschappelijke bovenlaag lijkt drank uit de gratie. Drie van de laatste vier Amerikaanse presidenten zijn geheelonthouders (Barack Obama hield nog wel van een martini). In Silicon Valley is geheelonthouding een statussymbool. Investeerder Marc Andreessen zwoer de drank af in 2022. Sam Altman van OpenAI onderstreept graag dat er in de geschiedenis ‘zo veel veranderde toen mensen eenmaal ophielden de hele dag alcohol te drinken’. Elon Musk noemt alcohol een ‘oubollige drug’. De etentjes van techgiganten worden opgefleurd met groene thee.

Stoppen met drinken doet de gezondheid van mensen meestal goed. Ze vallen af. Slapen beter. Maar vanuit economisch standpunt is geheelonthouding een ondoordachte en schadelijke ideologie, om drie redenen.

Ten eerste zijn geheelonthouders profiteurs. Allerlei maatschappelijke en economische structuren leunen al generaties lang op de consumptie van alcohol. Geheelonthouders liften daarop mee zonder eraan bij te dragen. Op feestjes profiteren niet-drinkers bijvoorbeeld van de gezelligheid van de hardwerkende drinker. Waar blijft onze sociale cohesie als straks iedereen de fles afzweert? Joe Strummer van de Engelse rockband The Clash had ergens wel een punt met de (al dan niet terecht) aan hem toegeschreven uitspraak dat het ‘niet-rokers verboden moet worden iets te kopen wat door rokers is gemaakt’.

Of neem het verdienmodel van de horeca. De winstmarge op drank is stukken hoger dan op eten, want in de bereiding van het laatste gaat veel meer werk zitten. Op grond van officiële Amerikaanse cijfers durft uw columnist wel te stellen dat alle winst in de restaurantsector afkomstig is van alcohol. De drinkers subsidiëren de niet-drinkers. Al die mensen die het bij een spaatje rood houden, kunnen zich even verheven voelen boven de rest. Maar als niemand meer een flesje bordeaux bestelt, zullen heel wat restaurants kopje onder gaan. In San Francisco, het kloppend hart van de Nieuwe Geheelonthouding, vallen ze bij bosjes om.

Ten tweede maakt geheelonthouding mensen eenzamer. Al eeuwenlang heeft drank een sociale functie. Alcohol helpt mensen te ontspannen. Je geeft er ook een signaal mee af dat je best even wat trager en kwetsbaarder wil zijn (dat je je wapens bij de deur hebt afgegeven), en dat stelt anderen op hun gemak. Uit een onderzoek dat in 2012 in Psychological Science stond, bleek dat alcohol de sociale binding versterkt. Robin Dunbar van de universiteit van Oxford en zijn co-auteurs constateerden dat kroegbezoek een gunstig effect heeft op de betrokkenheid van mensen bij hun buurt, wat weer goed is voor de levensvreugde. Je kunt zonder overdrijving stellen dat alcohol een grote rol heeft gespeeld in de evolutie van onze sociale cohesie.

Als het moeilijker wordt om je te ontspannen, wordt het ook moeilijker om een partner te vinden

Stelletjes zeggen vaak dat het mede aan drank te danken was dat ze elkaar leerden kennen. Misschien dus ook geen toeval dat onze drankmijdende jeugd eenzaam is. Amerikanen in de leeftijd van 15 tot 24 besteden nu een derde minder tijd aan sociale contacten dan begin deze eeuw. Jean Twenge van San Diego State University en zijn co-auteurs constateerden in een artikel in 2021 een ‘wereldwijde toename van eenzaamheid onder adolescenten’. Jongeren hebben minder seks dan oudere generaties. Als het moeilijker wordt om je te ontspannen, wordt het ook moeilijker om een partner te vinden.

Het derde argument voor alcoholconsumptie heeft te maken met innovatie. Men treedt steeds minder vaak buiten gebaande paden. Hollywood drijft momenteel op remakes en sequels, niet op oorspronkelijk nieuw werk. In een recent blogbericht constateert de consultant Peter Ruppert hetzelfde voor muziek: ‘het tempo van echte muzikale vernieuwing is dramatisch gedaald’. In een artikel uit 2020 constateren Nicholas Bloom van Stanford University en zijn co-auteurs dat nieuwe ideeën ‘moeilijker te vinden’ zijn. De mondiale productiviteitsgroei is matig. Er is iets faliekant verkeerd gegaan met de productie van nieuwe ideeën in westerse samenlevingen.

Drank mijden kan op korte termijn je werkprestaties verbeteren. Als je morgen een grote presentatie moet houden, is het beter vanavond even niks te drinken. Maar denk aan de wereld die de drank ons geeft – zij het rommelig en onvoorspelbaar, en tegen een prijs – en geheelonthouding lijkt een stuk minder zinnig.

Van Aeschylus tot Coleridge en Dickens hebben creatieve geesten hun inspiratie eeuwenlang uit de fles gehaald. In de jaren zestig van de vorige eeuw, toen de productiviteit de lucht in schoot, dronk iedereen zich voortdurend lam. Geen enkel ander roesmiddel heeft in de loop der eeuwen zo’n structurele rol gespeeld in de innovaties van de mens. Dronkenschap kan onverwachte inzichten losmaken. In louter rationeel en lineair denkende hersenen doet zich minder vaak zo’n bliksemflits van inzicht voor die een hele kunstvorm of bedrijfstak op zijn kop zet. Drank geeft hersenen zicht op nieuwe verbanden. In een studie naar Amerikaanse kunstschilders door Ann Roe van Yale University stelde zij in 1946 dat ‘een cocktail als aperitief voor het avondeten bijdraagt aan het voorkomen van een staat van chronische spanning, zeker in perioden waarin de creatieve activiteit op zijn hoogst is’.

Uit onderzoek blijkt dat drank, mits met mate gebruikt, de creativiteit kan stimuleren. Andrew Jarosz van de Mississippi State University en zijn co-auteurs zagen dat mensen onder invloed sneller problemen oplossen en hun oplossing ’eerder als het resultaat van een onverwacht inzicht ervaren’. In een vergelijkbaar onderzoek constateerden Mathias Benedek van de Oostenrijkse universiteit van Graz en zijn co-auteurs dat ‘bepaalde aspecten van de creatieve cognitie baat hebben bij een lichte vermindering van de cognitieve controle’. Op de korte termijn kan dronkenschap de werking van je hersenen nadelig beïnvloeden, en dat kan frustrerend zijn. Maar over de gevolgen voor de lange termijn is veel minder bekend.

Zoals met de meeste dingen in het leven is de gulden middenweg het beste: geen drankinname van het kaliber Hemingway, maar ook geen geheelonthouding. Het geheim van een goede relatie en van baanbrekende innovaties is door de wetenschap nog steeds niet ontrafeld. Dus al ben je een whizzkid in Silicon Valley die de wereld wil veranderen, ik zou de traditie maar even de traditie laten. Gin uit de vriezer, goede vermout, citroenschil erbij: gewoon doen.