Sign up to save your podcasts
Or
Share योग परिचय
Share to email
Share to Facebook
Share to X
Share to email
Share to Facebook
Share to X
Or
योग परिचय
I‘योग परिचय’ श्रव्यचिन्तनमा निरीश्वर-सांख्य-दर्शनपछि सेश्वर-योगदर्शनको विवेचन गरिएको छ । ‘युजिर् योगे’ र ‘युज् समाधौ’ धातुबाट योग शब्द बन्दछ । अर्थात् योग गर्नु(जोड्नु) र समाधि दुवै अर्थमा नै योग शब्दको अर्थ रहेको छ। हामीले लोक व्यवहारमा ईश्वर र जीव भनेर फरक-फरक व्यवहार गर्दछौं । तत्त्वत: ईश्वर पनि पुरुषतत्त्व(चेतन) नै हो, अनि जीव पनि । जीवलाई ईश्वरसँगै लगेर जोड्नु योग हो। त्यस्तै समाधिको दशा प्राप्त गर्नु पनि योग हो - ‘योगश्चित्तवृत्तिनिरोध:’ । हामीले बाहिरी जगत्, आन्तर जगत् दुवैमा नाना पदार्थको भोग गर्दछौं । ती पदार्थहरू वस्तुतः प्रकृतिबाटै आएका हुन् । त्यसैले तिनमा रहेको सत्त्व, रजो र तमोगुणको प्रभाव हाम्रो मन ,अहंकार र बुद्धिमा पर्दछ । यसै प्रभावलाई नै चित्तमा परेको प्रभाव भनिन्छ । रजोगुणप्रधान भएको चित्त चञ्चल हुन्छ र यसलाई क्षिप्त भनिन्छ । तमोगुणप्रधान भएको चित्त मोहले ढाकिएको हुन्छ र यसलाई मूढ भनिन्छ । रजोगुणको चञ्चलताले जीवलाई क्रियाशील बनाउँछ, अनि क्रिया गर्दागर्दै चित्तमा सत्त्वगुणको उदय हुन्छ । यस अवस्थालाई विक्षिप्त भनिन्छ । सत्त्वगुणको अधिकता भएको चित्तलाई एकाग्र भनिन्छ भने केवल चित्तमात्र रहेको अवस्थालाई निरुद्ध भनिन्छ । यसरी संसारमा भएका सबै जीवले प्रमाण(जस्ताको तस्तै थाहा पाउने), विपर्यय(विपरीत ज्ञान गर्नु), विकल्प (वस्तुशून्यता), निद्रा र स्मृतिको रूपमा संसारलाई थाहा पाउँछन् । यसो गर्दा चित्त अस्थिर, चञ्चल र परिणामी हुन्छ। यो सबै चित्तवृत्तिलाई निरोध गर्नु नै योग हो ।
In the 'Yog Parichaya' Seshwar-Yog Darshan is discussed after Nirishwar-Sankhya-Darshan. The word yog is formed from the 'Yujir Yoge' and 'Yuj Samadhau' root words. We treat Iswara and Jiva differently in folklore. In principle, Iswara and Jiva both are Chetana(Purush tatwa). Yoga is about uniting living beings with Iswara. Similarly, attaining the state of samadhi is also yoga - 'Yogash-chittavritti-nirodha:'. We enjoy various things in both the outer world and the inner world. These substances actually come from Prakriti. Therefore, influence of Sattva, Rajo and Tamoguna of Prakriti falls on our Mana, Ahankar and Buddhi. This effect is called the effect on the Chitta. Rajoguna-major chitta is fickle and it is called ‘Kshipta’. Tamoguna-major is covered with fascination and it is called ‘Mudha’. Rajoguna makes the living being active, and while doing the action, Sattva Guna arises in the Chitta. This condition is called ‘Vikshipta’. A chitta with an excess of Sattvaguna is called ‘Ekagra’, while a state with only chitta is called ‘Niruddha’. In this way, all living beings know the world in the form of Pramana (knowing as it is), Viparyaya (knowing the opposite), Vikalpa (objectivity), Nidra(sleep) and Smriti(memory). Doing so makes the chitta unstable, restless and consequential. Yoga is all about restraining the chitta.
View all episodes
By Kamalesh DawadiI‘योग परिचय’ श्रव्यचिन्तनमा निरीश्वर-सांख्य-दर्शनपछि सेश्वर-योगदर्शनको विवेचन गरिएको छ । ‘युजिर् योगे’ र ‘युज् समाधौ’ धातुबाट योग शब्द बन्दछ । अर्थात् योग गर्नु(जोड्नु) र समाधि दुवै अर्थमा नै योग शब्दको अर्थ रहेको छ। हामीले लोक व्यवहारमा ईश्वर र जीव भनेर फरक-फरक व्यवहार गर्दछौं । तत्त्वत: ईश्वर पनि पुरुषतत्त्व(चेतन) नै हो, अनि जीव पनि । जीवलाई ईश्वरसँगै लगेर जोड्नु योग हो। त्यस्तै समाधिको दशा प्राप्त गर्नु पनि योग हो - ‘योगश्चित्तवृत्तिनिरोध:’ । हामीले बाहिरी जगत्, आन्तर जगत् दुवैमा नाना पदार्थको भोग गर्दछौं । ती पदार्थहरू वस्तुतः प्रकृतिबाटै आएका हुन् । त्यसैले तिनमा रहेको सत्त्व, रजो र तमोगुणको प्रभाव हाम्रो मन ,अहंकार र बुद्धिमा पर्दछ । यसै प्रभावलाई नै चित्तमा परेको प्रभाव भनिन्छ । रजोगुणप्रधान भएको चित्त चञ्चल हुन्छ र यसलाई क्षिप्त भनिन्छ । तमोगुणप्रधान भएको चित्त मोहले ढाकिएको हुन्छ र यसलाई मूढ भनिन्छ । रजोगुणको चञ्चलताले जीवलाई क्रियाशील बनाउँछ, अनि क्रिया गर्दागर्दै चित्तमा सत्त्वगुणको उदय हुन्छ । यस अवस्थालाई विक्षिप्त भनिन्छ । सत्त्वगुणको अधिकता भएको चित्तलाई एकाग्र भनिन्छ भने केवल चित्तमात्र रहेको अवस्थालाई निरुद्ध भनिन्छ । यसरी संसारमा भएका सबै जीवले प्रमाण(जस्ताको तस्तै थाहा पाउने), विपर्यय(विपरीत ज्ञान गर्नु), विकल्प (वस्तुशून्यता), निद्रा र स्मृतिको रूपमा संसारलाई थाहा पाउँछन् । यसो गर्दा चित्त अस्थिर, चञ्चल र परिणामी हुन्छ। यो सबै चित्तवृत्तिलाई निरोध गर्नु नै योग हो ।
In the 'Yog Parichaya' Seshwar-Yog Darshan is discussed after Nirishwar-Sankhya-Darshan. The word yog is formed from the 'Yujir Yoge' and 'Yuj Samadhau' root words. We treat Iswara and Jiva differently in folklore. In principle, Iswara and Jiva both are Chetana(Purush tatwa). Yoga is about uniting living beings with Iswara. Similarly, attaining the state of samadhi is also yoga - 'Yogash-chittavritti-nirodha:'. We enjoy various things in both the outer world and the inner world. These substances actually come from Prakriti. Therefore, influence of Sattva, Rajo and Tamoguna of Prakriti falls on our Mana, Ahankar and Buddhi. This effect is called the effect on the Chitta. Rajoguna-major chitta is fickle and it is called ‘Kshipta’. Tamoguna-major is covered with fascination and it is called ‘Mudha’. Rajoguna makes the living being active, and while doing the action, Sattva Guna arises in the Chitta. This condition is called ‘Vikshipta’. A chitta with an excess of Sattvaguna is called ‘Ekagra’, while a state with only chitta is called ‘Niruddha’. In this way, all living beings know the world in the form of Pramana (knowing as it is), Viparyaya (knowing the opposite), Vikalpa (objectivity), Nidra(sleep) and Smriti(memory). Doing so makes the chitta unstable, restless and consequential. Yoga is all about restraining the chitta.