Birinci Mes’ele-i Mühimme: Semâvât gibi arzın da yedi tabaka olmasına dâirdir. Şu mes’ele yeni zamanın feylesoflarına hakîkatsiz görünüyor. Onların arza ve semâvâta dâir fenleri, kabûl etmiyor. Bunu vâsıta ederek bazı hakāik-i îmâniyeye i‘tirâz ediyorlar. Buna dâir muhtasaran birkaç işaret yazacağız.

Birincisi: Evvelen: Âyetin ma‘nâsı ayrıdır ve o ma‘nâların efrâdı da ve mâsadakları da ayrıdır. İşte o küllî ma‘nânın müteaddid efrâdından bir ferdi bulunmazsa, o ma‘nâ inkâr edilmez. Semâvâtın yedi tabakasına ve arzın yedi katına dâir ma‘nâ-yı küllîsinin çok efrâdından yedi mâsadak zâhiren görünüyor. Sâniyen: Âyetin sarâhatinde “Yedi kat arz” dememiş. اَللّٰهُ الَّذ۪ي خَلَقَ سَبْعَ سَمٰوَاتٍ وَمِنَ الْاَرْضِ مِثْلَهُنَّ ilâ âhirihî Âyetin zâhiri diyor ki: “Arzı da, o seb‘a semâvât gibi halketmiş ve mahlûkātına mesken ittihâz etmiş.” “Yedi tabaka olarak halkettim” demiyor. Misliyet ise, mahlûkıyet ve mahlûkāta meskeniyet cihetiyle bir teşbîhtir.

İkincisi: Küre-i arz her ne kadar semâvâta nisbeten çok küçük ise de, hadsiz masnûât-ı İlâhiyenin meşheri, mazharı,

SAYFA 66

mahşeri, merkezi hükmünde olduğundan; kalb, cesede mukābil geldiği gibi, küre-i arz dahi, koca hadsiz semâvâta karşı bir kalb ve ma‘nevî bir merkez hükmünde olarak mukābil gelir. Onun için küçük mikyâsta zeminin eskiden beri yedi (*) iklîmi; hem Avrupa, Afrika, Okyanusya, iki Asya, iki Amerika nâmlarıyla ma‘rûf yedi kıt‘ası; hem denizlerle beraber şark, garb, şimâl, cenûb, bu yüzdeki ve yeni dünya yüzündeki ma‘lûm yedi kıt‘ası; hem merkezinden tâ kışr-ı zâhirîye kadar hikmeten ve fennen sâbit olan muttasıl ve mütenevvi‘ yedi tabakası; hem zîhayat için medâr-ı hayat olmuş yetmiş basit ve cüz’î unsurları tazammun edip ve “yedi kat” ta‘bîr edilen meşhur yedi nevi‘ küllî unsuru; hem “dört unsur” denilen su, hava, nâr ve toprak ile beraber, “mevâlîd-i selâse” denilen maâdin, nebâtât ve hayvanâtın yedi tabakaları ve yedi kat âlemleri; hem cin ve ifrît ve sâir muhtelif zîşuûr ve zîhayat mahlûkların âlemleri ve meskenleri olduğu, çok kesretli ehl-i keşif ve ashâb-ı şuhûdun şehâdetiyle sâbit yedi kat arzın âlemleri; hem küre-i arzımıza benzeyen yedi küre-i âharı dahi bulunmasına ve zîhayata makar ve mesken olmasına işareten yedi tabaka, yani yedi küre-i arzıye bulunmasına îmâen ve işareten küre-i arz dahi, yedi tabaka olarak âyât-ı Kur’âniyeden fehmedilmiştir. Şu halde yedi nevi‘ ile yedi tarzda, arzın yedi tabakası mevcûd olduğu tahakkuk ediyor. Sekizincisi olan âhirki ma‘nâ, başka nokta-i nazarda ehemmiyetlidir; o yedide dâhil değildir.

(*) Seb’ ile beraber yedi kelimesinin yedi kere tevâfuku tek güzel düşmüştür.