Nederlandse universiteiten verzetten zich fel tegen overheidsbemoeienis. De ingrepen van Trump bij onder meer Harvard gelden als een schrikbeeld. Maar wat als de academische vrijheid al van binnenuit is uitgehold? Is het debat aan universiteiten nog wel echt fundamenteel én pluriform?

In deze aflevering van Achter de Ophef spreken we met historicus Steije Hofhuis. Hij vraagt zich af: wat zou universiteitsgrondlegger Von Humboldt hiervan vinden?

Een roman vol liefde en intrige, spelend in het elfde-eeuwse islamitische Spanje, viel goed bij Nederlandse uitgevers. Tot bleek dat de auteur, de jonge Marokkaans-Nederlandse vrouw Sadiqa Almakhadie, niet bestond. Achter het pseudoniem ging Joris van Os schuil, een witte man van middelbare leeftijd. De uitgeverij, die eerder nog enthousiast was, liet hem vallen als een baksteen.

Zijn boek — De Stad van 1000 verzen — was op dat moment al af en geredigeerd. Zo beschrijft Van Os de affaire in zijn essay voor het magazine van het Financieel Dagblad. De uitgever noemt zijn verhaal “tendentieus en selectief”. In de podcast Achter de Ophef spraken we met deze ‘eerlijke bedrieger’ — de vertaling van Sadiqa Almakhadie. Het werd een gesprek over een spiegelpaleis waarin waarheid en verzinsel niet makkelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Een wereld waarin romans niet ophouden bij het omslag, en pseudoniemen zich vermommen als andere pseudoniemen.

Was het bedrog? Een stunt? Marketing? Een aanklacht

En passant ging het ook nog over de bereidheid tot geloven, over het recht om slechte romans te schrijven, over acteurs die hun rol moeten zijn, over Sneeuwwitje, en over de vraag of Lale Gül, die wél onder haar eigen naam schrijft, haar groep eigenlijk wel representeert.

 28 maart van dit jaar leverden 50 alumni van de Universiteit van Amsterdam hun bul in als protest tegen het verbreken van de banden door deze universiteit met de Hebrew University of Jerusalem. Dit gebeurde mede onder druk van en na overleg met anonieme, gemaskerde en Engels sprekende activisten die voor ongeveer 4 miljoen euro schade hadden aangericht dezezelfde Universiteit van Amsterdam.

Was het zwichten voor terreur of een zuiver morele keuze? En wat kunnen de alumni bereiken met deze actie? We bespreken het met Marijke Barend - Van Haeften.

De afgelopen jaren was Scandinavië meermaals het toneel van demonstraties die internationaal tot zeer heftige reacties leidden, omdat er uit protest korans werden vernietigd.

Zo versnipperde de Iraanse kunstenares Firoozeh Bazrafkan in Denemarken een Koran met een kaasschaaf en werden door veelal extreemrechtse politici als Rasmus Paludan op diverse locaties in Denemarken en Zweden korans bespuugd, verscheurd en in brand gestoken.

Ook de Iraakse vluchteling Salwan Momika stak tot twee keer toe een koran in brand. In juni 2023 deed hij dat voor de grootste moskee van Zweden en in september van datzelfde jaar herhaalde hij dat in Malmö waarna er rellen uitbraken.

Al deze protesten leidden tot grote ophef, diplomatieke spanningen, rechtszaken en verhitte debatten over de grenzen van vrijheid van meningsuiting en het recht op demonstratie en blasfemie. In eigen land werd hij aangeklaagd voor hate crimes. In Iran riep ayatollah Khamenei middels een fatwa op tot ‘de meest zware straf’ voor  Salwan Momika. Hiermee was het lot van Momika bezegeld. Op 29 januari 2025 werd hij middenin een livestream op TikTok vermoord. 

Deze aflevering van Achter de Ophef gaat over Koranverbranding vs Islamisme. Sander Zuidema en Marieke Hoogwout bespreken de ophef met auteur, columnist en beleidsadviseur Keyvan Shahbazi.

De Amerkikaanse vicepresident Vance hield op de veiligheidstop in München een speech die veel ophef veroorzaakte. Zijn scherpe kritiek op Europa's omgang met vrijheid van meningsuiting en democratie heeft de gemoederen flink verhit. Was zijn waarschuwing terecht of ging hij te ver? En wat zegt dit over de huidige staat van trans-Atlantische relaties?

Samen met Boris van der Ham bespreken we Vance's uitspraken. We gaan dieper in op de voorbeelden die hij aanhaalt, zoals de Koranverbranding in Zweden en de arrestatie van een biddende man bij een abortuskliniek in het Verenigd Koninkrijk.

Was de speech van Vance een terechte wake-up call voor Europa, of Amerikaanse arrogantie? Is de 'tough love' retoriek van Vance noodzakelijke eerlijkheid, of ondermijnt hij op een gevaarlijke manier de fundamenten van de trans-Atlantische band en de democratie zelf? En Vance nou gelijk heeft of niet, welke concrete lessen kan Europa – en Nederland in het bijzonder – trekken uit al deze 'ophef'?

De speech van Dilan Yesilgöz over haar 'vrijheidsagenda' ontketende een nationale discussie over secularisme. Haar suggestie dat religie vooral in de privésfeer thuishoort, werd door sommigen gezien als niet meer dan logisch in een seculiere samenleving, terwijl anderen dit een rechtstreekse aanval op vrijheid van religie en een miskenning van de maatschappelijke rol van geloof vonden. Hoe seculier is Nederland eigenlijk, en waar trekken we de grens tussen persoonlijke religie en publieke ruimte?

In deze aflevering van de podcast Achter de Ophef duiken Lorenzo Girardi en Roel Sint in dit complexe thema met publieksfilosoof Stine Jensen. Jensen, recentelijk uitgeroepen tot Atheïst van het Jaar, benadrukt het belang van een open debat over secularisme, juist in een tijd waarin de rol van religie in de publieke sfeer opnieuw ter discussie staat. Ze wijst op het risico dat het publieke debat gekaapt wordt door extremen en pleit voor een genuanceerd gesprek over gedeelde waarden, in plaats van een gepolariseerde cultuurstrijd.

De discussie richt zich op de kernvraag: wat is secularisme nu precies in de Nederlandse context? Is het een neutrale 'kom' die verschillende levensbeschouwingen omvat, of slechts één ingrediënt in de multiculturelesalade? Jensen benadrukt dat Nederland, anders dan bijvoorbeeld Frankrijk met zijn laïcité, nooit eensterke seculiere zuil heeft gekend. Hierdoor ontbreekt het vaak aan een helder seculier kompas in het publieke debat, wat leidt tot 'seculier analfabetisme'. Men is onvoldoende bewust van de principes en het belang van secularisme als fundament voor een diverse en vrije samenleving.

Ook worden de verschillende kritieken uit de politiek en de media op Yesilgöz’s speech geanalyseerd. Deze zijn afkomstig uit religieuze hoek, maar ook vanuit politiek links. Deze laatste kritiek vindt Jensen teleurstellend enopportunistisch, omdat die het noodzakelijk gesprek over secularisme politiseert.

Een belangrijk deel van het gesprek gaat over artikel 23 van de Grondwet, dat de vrijheid van onderwijs garandeert en diep verweven is met de verzuilingsgeschiedenis van Nederland. De podcast stelt de vraag of dit artikel in onze meer seculiere en diverse samenleving nog wel houdbaar is in zijn huidige vorm. De discussie raakt aan concrete thema’s zoals gebedsruimtes op openbare scholen, religieuze symbolen bij overheidsfuncties, en de ruimte voor religiekritiek in het publieke domein.

Jensen pleit voor een herwaardering van secularisme als een positieve waarde, niet als een anti-religieuze ideologie. Het gaat om het creëren van een gelijk speelveld waarin iedereen, gelovig of niet, vrij kan leven en denken, zonder dat één levensbeschouwing dominant wordt in de publieke ruimte. De ophef rond de speechvan Yesilgöz kan, ondanks de polarisatie, gezien worden als een kans om een noodzakelijk en diepgaand gesprek over secularisme in Nederland aan te zwengelen. Een gesprek dat verder gaat dan de waan van de dag en zich richt op fundamentele waarden en de inrichting van een inclusieve samenleving.

In deze aflevering staan we stil bij de moordaanslag op de redactie van Charlie Hebdo. Die was op 7 januari tien jaar geleden. Wat is er veranderd sinds de aanslag op Charlie Hebdo? Is er wel iets veranderd? Hoe staan satire en de vrije kunsten er nu voor?

Marieke Hoogwout en Mattijs Vijverberg bespreken het met literair vertaalster Marijke Emeis.

Achter de Ophef is een podcast waarin we terugblikken op recente ophef met de vraag: wat gebeurde hier nu eigenlijk? Wat waren de argumenten in het debat en wat heeft de ophef uiteindelijk opgeleverd? Achter de Ophef is een podcast van Vrij Links – voor een vrij en onbelemmerd debat.

 In november 2024 won Călin Georgescu tot verbijstering van velen de eerste ronde  van de Roemeense presidentsverkiezingen. Vanuit het niets kreeg deze partijloze kandidaat 23% van de stemmen, meer dan alle kandidaten van de gevestigde partijen. Echter, het constitutionele hof accepteerde deze uitslag niet.

Het Hof meende namelijk dat de campagne werd gekenmerkt door desinformatie en vermoedde inmenging van Rusland. Een tamelijk spectaculaire ingreep dus, met vergaande gevolgen voor Roemenië, maar dus ook voor heel Europa. Met andere woorden, deze ophef gaat over constitutie versus inmenging.