Adam Bodnar Podcast "Nie tylko o prawach człowieka"

W Polsce mamy kilkadziesiąt tysięcy sołectw. Sołtysi wybierani są przez zebrania wiejskie i przez okres kadencji są swoistymi gospodarzami wsi. Pracę wykonują społecznie, choć na skutek niedawnych zmian ustawowych będą mieli dodatek emerytalny za swoją służbę. Praca sołtysa pokazuje na czym może polegać budowanie demokracji na najniższym szczeblu wspólnoty lokalnej. Decyzje o wybudowaniu boiska, świetlicy, placu zabaw są dla wielu osób często ważniejsze niż debaty, które się toczą na szczeblu ogólnokrajowym. Często problemem jest gdzie mieszkańcy mogą się w ogóle spotkać - jeśli we wsi nie ma remizy strażackiej czy świetlicy wiejskiej. Sołtys może także angażować współmieszkańców do różnych inicjatyw społecznych. Jeśli czuje potrzebę służby, to może stać się dla mieszkańców kimś wyjątkowym, osobą, która uczy aktywnego obywatelstwa. Natomiast zebranie wiejskie mogą być przeprowadzane w taki sposób, że nawet Parlament mógłby z nich czerpać wzory. Ważne jest także budowanie poprawnych relacji z wójtem, burmistrzem i lokalnymi radnymi - od tego zależy jakość zarządzania i rozwiązywania konkretnych problemów.

O demokracji na szczeblu sołectw rozmawiam z Michałem Nowakiem. Michał Nowak jest sołtysem wsi Radunica w gminie Pruszcz Gdański. Sołtysem jest od 8 lat. Założył także Stowarzyszenie Sołtysi Pomorza. Jest także mężem i ojcem dwójki dzieci. Zawodowo zajmuje się na dzień pracą na rzecz jednej z korporacji przy projektach inwestycyjnych. Pokazuje swoją postawą i zaangażowaniem, że Polskę można zmieniać nie tylko wielkimi hasłami, ale pieczołowitą i staranną służbą na rzecz innych, wykonywaną każdego dnia.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska.

Walka ze zmianą klimatu to jedno z najważniejszych wyzwań dla współczesnego świata. Od sukcesu w tej walce zależy bezpieczeństwo ekologiczne nas i przyszłych pokoleń oraz przetrwanie naszej planety. Organizacje międzynarodowe, naukowcy, działacze społeczni, aktywiści i aktywistki od lat apelują, że z tym wyzwaniem trzeba się zmierzyć. Na szczeblu Unii Europejskiej podejmowane są różne inicjatywy polityczne i prawne. Sprawami dotyczącymi prawa do życia w czystym, zdrowym i zrównoważonym środowisku zajmują się sądy krajowe i międzynarodowe. Jednak czy obecny wysiłek jest wystarczający? Czy walka ze zmianą klimatu nie przegrywa z populizmem - odwoływaniem się przez polityków do naszych lęków, przyzwyczajeń i pokładów tożsamości, związanej np. z tradycją wydobywania węgla? Rodzą się pytania jak przekonać sceptyków, jak kształtować odpowiedzialne polityki publiczne i odchodzić od paliw kopalnych, jak ograniczyć spożycie mięsa i zmienić nawyki w zakresie korzystania ze środków transportu? Czy poradzi sobie z tym polskie społeczeństwo obywatelskie? Czy temat walki ze zmianą klimatu stanie się kluczowy w zbliżających się wyborach parlamentarnych? Czy potrafimy być solidarni wobec tych, którzy już teraz cierpią najbardziej, jako ofiary zatopień, powodzi, suszy i huraganów?

O tych kwestiach rozmawiam z mec. Zuzanną Rudzińską-Bluszcz, prezeską Fundacji Client Earth Polska. Jest to organizacja pozarządowa o zasięgu międzynarodowym, która koncentruje się na działaniach prawnych w zakresie ochrony środowiska oraz walki ze zmianą klimatu. Jednym ze sponsorów Client Earth jest zespół Coldplay. W dniach 17-21 kwietnia 2023 r. Fundacja Client Earth Polska zorganizowała Tydzień Klimatyczny - serię debat, dyskusji i spotkań poświęconych klimatowi. Pretekstem był przygotowany przez Fundację projekt ustawy o ochronie klimatu. Polska nie ma takiej ustawy, w odróżnieniu od wielu państw członkowskich UE.

Zuzanna Rudzińska-Bluszcz rozpoczynała swoją drogę zawodową w kancelarii Wardyński i Wspólnicy jako aplikantka adwokacka, a następnie adwokatka. Poznaliśmy się kiedy została prawniczką pro bono współpracującą z Programem Spraw Precedensowych w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W 2015 r. dołączyła do mnie jako główna koordynatorka postępowań strategicznych w Biurze RPO. Z sukcesem zakończyła wiele spraw, reprezentowała Biuro RPO na arenie międzynarodowej (np. na forum organów traktatowych ONZ), a także podejmowała się innowacyjnych inicjatyw (jak np. walka z patostreamingiem). W 2021 r. była kandydatką na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Uzyskała bardzo szerokie poparcie polskich NGOs i środowisk opozycji demokratycznej. Z powodów politycznych niestety nie została RPO, ale za to rozpoczęła pracę jako szefowa polskiego biura Client Earth Polska. W międzyczasie była także stypendystką Fundacji Baracka Obamy (Obama Fellow) oraz została laureatką licznych nagród i wyróżnień. Obecnie jest jednym z najważniejszych polskich i europejskich głosów mówiących o potrzebie ochrony klimatu.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska.

Kiedy zbliżają się wybory, słyszymy, że będą obserwowane przez OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Czasami media odnotowują informacje o raportach OBWE dotyczących np. wyborów na Węgrzech, w Gruzji, USA, Kazachstanie czy Armenii. Dowiadujemy się czy wybory były przeprowadzone prawidłowo, czy doszło do nieprawidłowości, czy były uczciwe dla konkurentów politycznych? Ale czy rzeczywiście jesteśmy świadomi jak skomplikowany jest to proces: w jaki sposób OBWE przeprowadza misje obserwacyjne, kim są obserwatorzy OBWE, jak są rekrutowani i przygotowywani do misji, ile osób liczą misje, czy współpracują z lokalnymi obserwatorami, jaka jest ich metodologia działania, czy każde państwo wpuszcza obserwatorów? Wreszcie - czy państwa w ogóle przejmują się raportami OBWE, skoro już nawet w czasie nocy wyborczej wiadomo, kto wygrał, a zwycięzcy odbierają gratulacje?

Zbliżają się wybory parlamentarne w Polsce. W debacie publicznej pojawiają się pytania czy mogą być sfałszowane lub nieuczciwe. Na czym polega różnica? Czy możliwe jest wyciągnięcie wniosków z ostatnich wyborów prezydenckich w Polsce, wyborów parlamentarnych na Węgrzech lub wyborów prezydenckich w USA? Jakie są główne mechanizmy oszukiwania w czasie wyborów i czy misje obserwacyjne są w stanie sobie z nimi poradzić.

O tym właśnie rozmawiam z Amb. Urszulą Gacek. Pani Ambasador była szefową misji obserwacyjnej OBWE w czasie ostatnich wyborów prezydenckich w USA, a także uczestniczyła w wielu innych obserwacjach na całym świecie. Wcześniej doświadczenie zawodowe zdobywała m.in. jako senator VI kadencji, posłanka do Parlamentu Europejskiego, Konsul Generalny RP w Nowym Jorku, a także jako ambasador pełnomocny i Stały Przedstawiciel RP w Radzie Europy w Strasburgu. Słowem - jest to osoba, która posiada doskonałą wiedzę teoretyczną i praktyczną jak przeprowadza się misje obserwacyjne wyborów, a także jakie mogą mieć one wpływ na stosunki międzynarodowe i standardy demokracji.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska.

Podcast został przygotowany w warszawskim Studio Malaga.

Dlaczego przestępstwo zgwałcenia budzi tyle emocji w debacie publicznej? Dlaczego musi być ścigane w szczególny sposób, z uwzględnieniem potrzeb osób pokrzywdzonych? Czy politycy używają dyskusji na temat przestępstwa zgwałcenia do celów populistycznych?

Dr Artur Pietryka opublikował niedawno książkę pt. Ściganie przestępstwa zgwałcenia. Przeanalizował 422 akta spraw pod kątem działania policji i prokuratury w tego typu sprawach. Badał czy polskie przepisy, a także tryb postępowania organów ścigania, chronią wystarczająco ofiary gwałtu. W naszej rozmowie zastanawiamy się czy liczne reformy kodeksu postępowania karnego powodują lepszą ochronę osób pokrzywdzonych, czy prokuratura działa z dobrą wrażliwością, czy ofiary mają dostęp do pomocy psychologa, a także jak działa tryb sądowego przesłuchania ofiary gwałtu? Dyskutujemy także czy przestępstwo to dotyczy wyłącznie kobiet?

Dr Pietryka odnosi się do reform dotyczących przestępstwa zgwałcenia, które zostały przeprowadzone za czasów min. Marcina Warchoła. Analizuje także poselski projekt ustawy, firmowany przez Lewicę, który postuluje zmianę art. 197 k.k. Zgodnie z tym projektem brak świadomej i dobrowolnie wyrażonej zgody na kontakt seksualny powinien prowadzić do odpowiedzialności karnej. Jak przekonać sceptyków twierdzących, że przed każdym stosunkiem seksualnym trzeba będzie mieć wręcz podpisaną umowę, że postulowana zmiana art. 197 k.k. jest potrzebna i rozsądna?

Dr Artur Pietryka przez wiele lat pracował w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, gdzie zajmował się sprawami dotyczącymi domniemania niewinności, wolności słowa oraz obrony w sprawach karnych. Jako adwokat był pełnomocnikiem pro bono w precedensowych sprawach. Przygotowywał także raporty badacze dotyczące działania biegłych sądowych czy metod inwigilacyjnych. Jest doktorem nauk prawnych. Obecnie pracuje w kancelarii Wardyński i Wspólnicy jako senior associate.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska.

Red. Daria Górka przez 8 lat pracowała jako reportażystka dla programu "Czarno na Białym" w TVN24. Za swój reportaż o sprawie B. Chazana i traumie rodziców otrzymała nagrodę im. Dariusza Kmiecika. Jest autorką książki "Aż do śmierci" poświęconej ofiarom przemocy domowej. 8 marca 2023 r. ukazała się jej książka "Piekło Kobiet PL" (Wydawnictwo RM), która mówi o tym jak nieprzestrzegane są prawa kobiet po wyroku TK z 22 października 2020 r. w sprawie legalnej aborcji.

W naszej rozmowie przybliżamy słuchaczom i słuchaczkom wielowymiarowość problemu aborcji w Polsce. Książka "Piekło kobiet PL" to przede wszystkim zbiór wywiadów z rodzicami, lekarzami, położnymi, etykami, ale także politykami i duchownymi. Pytam red. Górkę jaka będzie przyszłość kobiet w przypadku ewentualnej wygranej prawicy w wyborach parlamentarnych? Czy czekają nas kolejne przypadki Justyny Wydrzyńskiej czy raczej przymykanie oczu przez władzę na aborcje dokonywane za granicą oraz dostępność aborcji farmokologicznej? Czy tzw. turystyka aborcyjna wpisze się na stałe do polskiego życia społecznego? Jakie są szanse na to, aby w przypadku wygranych wyborów parlamentarnych przez opozycję demokratyczną nastąpił odwrót od obecnego restrykcyjnego prawa?

Rozmawiamy także o postawie posła Bartłomieja Wróblewskiego, posła na Sejm RP i autora wniosku do TK. Red. Górka przeprowadziła z nim wywiad na potrzeby książki i odpowiada na pytanie jakim byłby RPO, gdyby został wybrany na to stanowisko. Pytam także Panią Redaktor o osobistą motywację do zajęcia się tym trudnym tematem. Analizujemy również praktyki systemowe państwa polskiego w kontekście działalności hospicjów perinatalnych.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer.

Gen. Adam Rapacki to legenda polskiej Policji. Przeszedł wszystkie szczeble służbowe w Policji - od zwyczajnego funkcjonariusza aż po Komendanta Głównego i generała Policji (nadinspektora). Skutecznie zwalczał przestępczość zorganizowaną i dbał o zaufanie do tej formacji. Pełnił także funkcję Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, gdzie był odpowiedzialny za reformy systemowe w Policji oraz w innych służbach mundurowych. Obecnie - jako generał w stanie spoczynku - prowadzi kancelarię zajmującą się doradztwem w zakresie bezpieczeństwa. Jako szef Stowarzyszenia Generałów Policji RP wypowiada się na tematy związane ze zmianami w Policji, które nastąpiły po 2015 r.

Rozmawiamy o upolitycznieniu Policji, nadużywaniu władzy i braku odpowiedzialności funkcjonariuszy za różne działania (w kontekście zgromadzeń czy stosowania przemocy), kryzysie etosu służby i problemach z rekrutacją nowych policjantów, o inwigilacji za pomocą billingów, a także o potencjalnej roli Policji w kontekście zbliżających się wyborów parlamentarnych. Gen. Adam Rapacki przedstawia rekomendacje jak można odzyskać zaufanie do Policji.

Partnerem podcastu jest Wydawnictwo Wolters Kluwer.

W 26. odcinku podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" rozmawiam z dr Anetą Wiewiórowską-Domagalską na temat problemu frankowiczów. Dr Wiewiórowska-Domagalska jest doktorem nauk prawnych, pracuje na Uniwersytecie w Osnabrueck, studiowała prawo na UAM w Poznaniu i na Wydziale Prawa i Administracji UW. Doktorat z zakresu prawa konsumenckiego obroniła na Uniwersytecie w Utrechcie w 2011 r. Obecnie przygotowuje habilitację. W latach 2000-2005 uczestniczyła w pracach grupy roboczej tworzącej europejski Kodeks cywilny. W Polsce uczestniczyła w pracach Komisji kodyfikacyjnej prawa cywilnego. W latach 2008-2014 pracowała dla Ministerstwa  Sprawiedliwości. Była odpowiedzialna m.in. za wdrażanie dyrektyw konsumenckich, przygotowywanie stanowisk polskiego rządu przed TSUE czy na posiedzenia Rady Europejskiej. Pełni funkcję przewodniczącej Forum Konsumentów przy Biurze RPO. Za swoje zasługi dla ochrony praw konsumentów w Polsce otrzymała odznakę honorową RPO.

Nasza rozmowa dotyczy problemu frankowiczów, czyli osób, które zaciągnęły kredyty denominowane lub indeksowane w odniesieniu do franka szwajcarskiego (lub innej waluty obcej). Szacuje się, że w Polsce jest obecnie ok. 400 tys. tego typu kredytów, a toczy się ok. 30 tys. postępowań z powództw poszkodowanych klientów. Przybliżamy słuchaczom znaczenie tego problemu, a także potencjalne oraz niewykorzystane możliwości jego rozwiązania. Wskazujemy dlaczego aspekty prawne, społeczne oraz ekonomiczne mają wpływ na ostateczne przecięcie sporu, który ma tak ogromne znaczenie dla naszej debaty publicznej oraz sporów politycznych. Odnosimy się do zapowiadanej uchwały Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, a także analizujemy dlaczego polskie sądy powinny stosować prawo europejskie. Szczególną uwagę poświęcamy słynnej sprawie Dziubak, rozstrzygniętej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. 

Słuchacze i słuchaczki podcastu mogą się dowiedzieć co wspólnego ma arbuz ze sprawami frankowiczów, a także czy czasami liczne sprawy toczące się przed sądami nie stwarzają dla klientów nadmiernego marzenia. 

26. odcinek jest ostatnim w tym sezonie. Wracam z podcastami z początkiem września 2021 r. 

Jubileuszowy, 25-ty odcinek podcastu "Nie tylko o prawach człowieka" to rozmowa z prof. Cezarym Obrachtem-Prondzyńskim na temat Tour de Konstytucja oraz aktywizmu społecznego. Prof. Obracht-Prondzyński jest socjologiem, antropologiem, historykiem, kierownikiem Zakładu Antropologii Społecznej w Instytucie Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego, autorem kilkudziesięciu książek i setek artykułów naukowych. Jest także promotorem tożsamości Kaszubów, członkiem kilku towarzystw naukowych, w tym Prezesem Instytutu Kaszubskiego, działaczem społecznym oraz doradcą różnych organizacji społecznych i naukowych. Jest także członkiem Rady Społecznej przy Biurze RPO w Gdańsku. W 1995 otrzymał nagrodę Fundacji „POLCUL” za pracę społeczną i kulturalną na Pomorzu, a w 2004 Nagrodę i Medal im. Zygmunta Glogera.

Rozmawiamy także o znaczeniu ruchów społecznych i demokratycznych w Polsce - skąd się bierze ich sukces, ale także czasami zniechęcenie uczestników?  Czy czasami zbyt szybko nie chcemy maksymalizować zysków z naszego zaangażowania w życie społeczne? Jakie jest społeczne znaczenie dobrego przywództwa oraz kreatywności w podejmowaniu nowych aktywności obywatelskich. Zastanawiamy się dlaczego protest pokojowy może mieć kluczowe znaczenie dla budowania dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego. 

Tour de Konstytucja dojedzie do Bytowa - rodzinnego miasta prof. Obrachta-Prondzyńskiego - 10 lipca 2021 r. W związku z tym pytam o przewidywania Pana Profesora odnośnie rozwoju tej inicjatywy oraz jej przyjęcia przez mieszkańców Bytowa, po przeszło 1 miesiącu od startu Tour de Konstytucja w Radomiu. 

W 24. odcinku rozmawiam z Krzysztofem Olkowiczem o stanie ochrony zdrowia psychicznego w Polsce. Pretekstem jest III Kongres Zdrowia Psychicznego, który odbył się w Warszawie 6 czerwca 2021 r. Krzysztof Olkowicz jest byłym Dyrektorem Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Koszalinie (w randze pułkownika). Jest laureatem Nagrody Radia TOK FM oraz Orderu Ecce Homo za "dawanie przykładu prawdziwej wrażliwości, za odważne i prawe kierowanie się sercem i rozumem, nawet wtedy, gdy konieczne jest przezwyciężanie bezmyślnej i bezdusznej litery prawa". W latach 2015-2017 był zastępcą RPO, a później pełnił funkcję głównego koordynatora ds. ochrony zdrowia psychicznego w Biurze RPO.

W naszej rozmowie dyskutujemy o aktualnych trendach w zakresie reformy systemu ochrony zdrowia psychicznego. Krzysztof Olkowicz wyjaśnia dlaczego tak ważne jest inwestowanie w opiekę środowiskową oraz proces deinstytucjonalizacji. Wskazuje na przykłady rażących naruszeń praw człowieka w dużych szpitalach psychiatrycznych. Zastanawiamy się skąd wynika kryzys psychiatrii dziecięcej, a także czy główny postulat III Kongresu Zdrowia Psychicznego "Centrum Zdrowia Psychicznego w każdym powiecie" ma szansę na realizację. Istnieje niebezpieczeństwo, że aktualny program pilotażowy nie będzie kontynuowany. Wspominamy także o książce J. Schwertnera i W. Beresia "Szramy" dla zmian dotyczących psychiatrii dziecięcej.

Pytam Pana Krzysztofa Olkowicza także o różne kwestie związane z psychiatrią sądową, w tym o stosowanie środków zabezpieczających (w kontekście skandalu w szpitalu w Rybniku) oraz o sytuację osób chorujących psychicznie przebywających w zakładach karnych.

Gościnią 23. odcinka podcastu jest Laura Kwoczała, aktywistka oraz działaczka społeczna, tegoroczna maturzystka. Laura Kwoczała jest byłą członkinią Młodzieżowej Rady Miasta w Oleśnicy. Jest współprzewodniczącą Ostrej Zieleni, organizacji młodzieżowej współpracującej z Partią Zieloni. Regularnie uczestniczy w inicjatywach Młodzieżowego Strajku Klimatycznego. Organizowała w Oleśnicy protesty po wyroku TK z 22 października 2020 r., w związku z czym była wzywana na Policję. Podejmuje różne dodatkowe inicjatywy na rzecz ochrony klimatu i przeciwdziałania dyskryminacji, na szczeblu lokalnym i centralnym. Jest autorką listu otwartego do Rzecznika Praw Dziecka Mikołaja Pawlaka dotyczącego praw młodzieży nieheteronormatywnej oraz potrzeby wzmocnienia psychiatrii dziecięcej.

Rozmawiamy o wymiarze młodzieżowej działalności obywatelskiej, o jej blaskach i cieniach, o skuteczności, porażkach i frustracjach. Dopytuję rozmówczynię o jej doświadczenia związane z hejtem kierowanym pod adresem aktywistów i aktywistek, ale także o represje związane z uczestnictwem w różnych protestach. Pani Laura Kwoczała opowiada o znaczeniu szkoły w kształtowaniu postaw obywatelskich, ale także o wsparciu jakie otrzymuje od rodziny. Zastanawiamy się skąd się wzięła wielka energia młodzieży po wyroku TK w sprawie aborcji oraz co spowodowało, że obecnie siła protestu jest duża słabsza.

----

W przygotowaniu rozmowy podcastowej korzystałem z wywiadów przeprowadzonych z Laurą Kwoczałą przez Katarzynę Seiler dla "Wysokich Obcasów" oraz przez Anetę Olender dla "Na Temat".