Ook in de zeepolder Arkemheen tussen Nijkerk en Bunschoten woedde de oorlog. Al was dat wat minder heftig dan in de bebouwde komt. Verschillende boeren in de polder pachtten er, als vanouds, landbouwgrond. Onder andere van het Nijkerkse Weeshuis. Het oorlogsverhaal van de polder en van de pachters is zo verbonden met het oorlogsverhaal van het weeshuis. Delen van beide verhalen worden in deze podcast verteld. Over hoe voorname regenten de kinderen van het weeshuis twee keer moesten evacueren en hoe een katholieke boeren in de polder honderden – of waren het er tientallen? - protestantse vluchtelingen uit Bunschoten onderdak boden.

Met een interview met een ooggetuige en met nieuw archiefonderzoek in het archief van de Zeepolder Arkemheen en het archief van het weeshuis, haalden we deze verhalen onder het stof vandaan.

Bomen rooien, graven, kruien…. De Joodse mannen moesten harde lichamelijke arbeid verrichten voor een ontwateringsplan bij het dorpje Nijkerkveen. Gelukkig mochten ze ’s avonds naar huis. Slapen bij hun gezin in Nijkerk. Dat was voor veel andere werkeloze Joodse mannen in werkkampen niet weggelegd. En daarna werden ze alsnog gedeporteerd naar vernietigingskampen in Duitsland. Dat laatste overkwam ook de Nijkerkse Joodse mannen. Maar niet nadat de burgemeester van Nijkerk, Zwaantinus Bruins Slot, in 1942 een vermetele, maar mislukte reddingspoging had ondernomen. En nog wel met hulp van een Duitser die verantwoordelijk was voor het opsporen en arresteren van Joden in Gelderland.

Nieuwe bronnen uit archieven van het waterschap Vallei en Veluwe en het oorlogsdagboek van de burgemeester vertellen dat verhaal. Wat ging er mis met het reddingsplan?

Het ging zo goed. Maar de laatste wapendropping werd zeventien verzetsstrijders uit Ede en omgeving fataal. Een paar weken voordat er een einde kwam aan de oorlog op de Veluwe. Met unieke citaten uit de verhoren van Nederlandse en Duitse SS'ers.

Ter voorbereiding op hun deportatie naar Duitse vernietigingskampen werden ze naar het kasteel De Vanenburg gebracht. Dat gold zowel voor de Joodse Nederlandse mannen als de ‘asociale debielen’.

Duizenden evacués en tienduizenden mensen op hongertocht deden in de Hongerwinter Nijkerk aan. Hulp kwam onder meer van de jonge, pas afgestudeerde huisarts Henk Schreuder en van een ‘witte duivel’.

Dwangarbeiders bouwden vestingwerken voor de Duitsers. Maar er klopte iets niet… Wat ook niet klopte was dat de Canadees Walter Strang sneuvelde. Een kleine drie weken voordat de vrede uitbrak.

Ondergedoken joden in Barneveld hadden had zwaar. Velen zijn opgepakt en vermoord in Duitse vernietigingskampen. Waarom dan niet de zogenaamde ‘Barneveldjoden’? Dit ‘uitverkoren volkje’ dat op kasteel De Schaffelaar woonde…?

Met zijn grijze, volle baard was de vriendelijke professor Kohnstamm een bekend gezicht in Ermelo. Maar, hij was Joods en dat was in de oorlog gevaarlijk….

Bijna honderd Nederlanders overleefden op een boerderij de hongerwinter. Onder hen waren een paar fraters. De zóón van één van hen vertelt zijn verhaal. En dat van zijn vader en een tragische liefdesgeschiedenis.

Ruim veertig Nijkerkers werden op 1 en 2 oktober 1944 gegijzeld in hun eigen stadhuis. De achttienjarige Lub Cousijnzen zat er twee maanden vast. Hij liet er een Duitse vriend achter.