Suriye’de gerilim artıyor. Sahadaki parçalı bulutlu yapının kullanışlı ortamı zaten olabileceklerin sinyalini uzun süredir veriyordu.

İnsanın çektiği çilelerin sonucu tecrübeleridir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu, ana muhalefet ve birinci partisi olan CHP tarihinin en zor dönemlerinden birisini yaşıyor.

Dünkü yazımda kur korumalı mevduat belasının veya muazzam servet transferinin Merkez Bankası kasasından 4 yıl içinde 60 milyar doları para babalarının ceplerine havalandırdığını ancak bunun kümülatif bir dizi başka milyarlarca doları hesap dışı tuttuğunu yazmış ve bunun hesabını kim yapacak ve kim verecek diye sormuştum.

Acaba Jose Mourinho, Gençlerbirliği maçında Fenerbahçe’yi izledi mi? Bence izlemiştir. Peki her gün Samandıra’da beraber çalıştığı birçok futbolcunun adeta yeniden doğmuş gibi sergilediği oyuna şaşırmış mıdır? Bence şaşırmıştır!

Trump, seçim kampanyası boyunca, diktatör olmak dahil tüm arzularını açıkça söyledi. Dahası, Heritage Foundation “Project 2025” başlığı altında 900 sayfalık bir faşist devlete geçiş programı yayımladı. Bu program, devlet bürokrasisindeki özellikle de güvenlik bürokrasisindeki, “kurumsalcıları” ve “anayasalcıları” tasfiye ederek yerlerine başkana sadık olanları atamayı planlıyordu.

Galatasaray, evinde konuk ettiği Çaykur Rizespor karşısında “dalgalı” bir futbol sergiliyor... Zaman zaman “Ben Galatasaray’ım tabii ki 3 puanı ben alacağım” özgüveniyle ön plana çıkıp oyunu domine ederken zaman zaman İlhan Palut’un 5-4-1 taktik dizilişiyle oynayan disiplinli ve hızlı takımına karşı önemli açıklar veriyor. Bu nedenle ne 20’deki Sanchez’in ne de 65’teki Osimhen’in attığı kafa golleri rahatlatıyor Sarı-Kırmızılıları. Özellikle de oyundan hiç düşmeyen Rize’nin 73’te Varesanovic ile attığı golden sonra. Ancak Rize’nin puanları paylaşma hayallerini Icardi’nin 90+2’deki golü kırıyor. Galatasaray 4’te 4’le yoluna devam ediyor

“Süreç” ve “Komisyon” bağlamında, kamuoyuna yansıyan:

1) “İki resmi dil”, “Anayasa’da iki farklı vatandaşlık kimliği” gibi öneriler...

2) Daha önce yapılan “Türkiye Birleşik Devletleri” gibi nitelendirmeler...

3) ABD Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack’ın Osmanlı’nın “Farklı grupları bir araya getiren çoklu millet sistemini” övmesi...

4) Ortadoğu’da bir “federatif yapı benzerine” gidişin işaret edilmesi...

5) Türk-Kürt-Arap üçlü kültürel kimliğinin ve ittifakının vurgulanması...

6) Kültürel kimliklere dayalı, Kürt ve Alevi Cumhurbaşkanlığı yardımcılıklarının önerilmesi...

7) Gayri resmi olarak on milyon civarında olduğu belirtilen ve ülkelerine dönmeyen “sığınmacılar”ın varlığı ve “özel imtiyazlarla” topluma entegrasyonu...

Bu sürecin Federatif bir yapıya doğru mu gittiği konusunda tartışmalar doğurdu.

Bu konuda, Yugoslavya gibi bir Federal Devletin serüvenine yakından bakmak konuyu daha aydınlatabilir diye düşünüyorum.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi ile Osmanlı İmparatorluğu’na boyun eğdirilmesinden bir gün önce, 29 Ekim 1918’de, Zagreb’de Hırvat Parlamentosu (Sabor), Avusturya-Macaristan’dan ayrılarak Sırp, Hırvat ve Sloven Devleti’ni oluşturma kararını almıştı.

Daha sonra bu devletin 1 Aralık 1918’de, eski Sırbistan Krallığı ile birleşmesiyle Yugoslavya Krallığı kuruldu.

Ve ister inanın ister inanmayın, eski Osmanlı toprakları üzerinde kurulan bu Krallık, Türkiye Cumhuriyeti’ni tanıyan Lozan Antlaşması'nı imzalayan 9 devlet arasında yer aldı!

Yugoslavya, İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Josip Broz Tito’nun liderliğinde, değişik adlarla, Sosyalist bir Federasyon olmuştu.

Tito’nun 1980’deki ölümüyle birlikte istikrarsızlaşmaya başladı.

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, 1991-2008 yılları arasında aşağıdaki yedi devlete bölündü:

1) Slovenya (1991)

2) Hırvatistan (1991)

3) Bosna-Hersek (1992)

4) Sırbistan (2006)

5) Karadağ (2006)

6) Kuzey Makedonya (1991’de Makedonya olarak bağımsızlığını ilan etti, 2019’da isim değişikliği ile Kuzey Makedonya oldu.)

7) Kosova (2008’de Sırbistan’dan tek taraflı bağımsızlığını ilan etti, ancak Sırbistan ve bazı ülkeler tarafından hâlâ tanınmamaktadır.)

Yugoslav Federasyonu’nun dağılma nedenleri şöyle özetlenebilir:

1) Sırbistan’da Slobodan Milošević, Hırvatistan’da Franjo Tuđman ve diğer Milliyetçi Liderler, etnikçi söylemleriyle dinci/ırkçı farklılıkları ve düşmanlıkları körükledi.

2) AB ve BM, bağımsızlık hareketlerini tanıyarak (örneğin Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızlıklarını tanıyan Almanya gibi) ve daha sonra Kosova’ya destek vererek bölünme sürecine katkıda bulundular.

3) Bosna ve Hırvatistan savaşları, Srebrenitsa katliamı gibi, çatışmaları din eksenine de taşıyan, Müslüman Boşnaklara karşı Hıristiyan Sırp ve Hırvat saldırıları ve soykırımlar, bölünmeyi zorunlu kıldı.

4) 1980’lerdeki ekonomik sorunlar, Federasyonun bir arada kalmasını zorlaştırdı.

5) Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle, Yugoslavya’nın jeopolitik önemi azaldı ve dış destek kayboldu.

1991-2001 yılları arasındaki tüm Yugoslavya Savaşları sırasında en az 130 bin-140 bin kişi öldü; 2 milyon dolayında insan yerinden oldu.

Çatışmalar sırasında, soykırım, etnik temizlik ve sistematik tecavüz gibi insanlık suçları da işlendi.

Ortadoğu’da istikrarı sağlamak için Suriye’de “Federasyon Benzeri bir yapı kurulmalı”...

Ve ülkemizde, “Federatif bir yapıya benzer, özgürlükleri sağlayacak Anayasa değişiklikleri yapılmalı” mı dediniz?

17 Aralık 2013 tarihinde bu sütunda yayımlanan “Türke Ayrı, Kürt’e Ayrı Hukuk Olmaz!” başlıklı yazımı okuyunuz:

VE FRANCO İLE YUGOSLAVYA ÖRNEKLERİNİ UNUTMAYINIZ!

15 ve 17 Ağustos 2025 günlerinde üstat Sadri Maksudi Arsal’ın Teokratik Devlet ve Laik Devlet adlı kitabından aynen aktararak “Eski Türklerde din (1, 2)” başlığıyla yayımlamıştım.

Bugün okuyacağınız yazı kitabın sonunda (s. 83) “Son söz” olarak yer alıyor:

[Türk devletinin laikleşmesi demek, Türklüğün birkaç yüzyıldan beri kendisini gerilemeye sürükleyen neden ve etmenlerden kurtulması, bundan sonra yaşamını bugünkü insanlığın gelişme düzeyine uygun, akla dayalı, bilimsel esaslara göre düzenleyebilmesi demektir. Verimli olacağından asla kuşku duymadığımız bu fikirsel, toplumsal ve hukuki inkılap, milletimizin hızlı bir ilerlemeyle, gelişmekte olan Batı milletleri arasında yer alması ve bu konumu onurla koruyabilmesi dönemidir.

On beş yıllık kısa bir süre içinde, bağnaz din ulemasının etki ve nüfuzu altında bulunan teokratik bir devletten, demokratik ve laik bir devlet yaratmak, Türklük için büyük bir başarıdır. Bu başarının pek çok etmeni vardır: Batı kültürünün bütün aydınlara etkisi, Tanzimat dönemi akımları, özgürlük sevdalısı şair ve yazarlar ve daha nice başka etmen.

Ancak bütün bu etmenler arasında en önemlisi, büyük inkılabın hızlı bir biçimde yapılabilmesini sağlayan öğe, Cumhuriyet devrinde devletimizin başında Türkün uygarlık ve kültürünü her alanda çağdaş milletlerin düzeyine çıkarmaya azmetmiş iki büyük tarihi kişinin, ebedi önderimiz Atatürk ile bugünkü milli şefimiz İsmet İnönü’nün bulunması olmuştur. Bu büyük inkılap, bu iki şahsiyetin büyük devlet adamlarına özgü yüksek görüşle milletin gerçek çıkarlarını saptayabilmeleri, uygar geleceğimizi sağlamak için gerekli saydıkları inkılapları yapmakta hiç tereddüt göstermemeleri ve özellikle bağnazlıktan kurtulmuş, milli dine sadık oldukları kadar, bütün diğer dinlere karşı da hoşgörülü olmaları, yani laik bir zihniyete sahip bulunmaları sonucunda mümkün olmuştur. Onun için bugün olduğu gibi, gelecekte de fikirsel, toplumsal ve hukuki bakımdan yükselmemize geniş yol açmış olan laiklik inkılabından söz edildiği zaman, bu liderlerin adları sonsuza kadar saygı ve minnettarlıkla anılacaktır.]

Sadri Maksudi Arsal, “Demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti”ne (anayasa, madde: 2) gönül vermiş yurttaşlara “nasihat” verebilecek örnek bir insan ve yazar. “Kurucu Kuşak”ın asla unutulmaması gereken bir temilcisi.

Adını ve yazdığı yerin adını vermemin hiçbir önemi yok. Ama durum trajikomik: Bir yazar nedense iki yazıyı okumuş beğenmemiş, bundan dolayı beni eleştiriyor. Çok doğal ama Sadri Maksudi Arsal’dan alıntılıyarak (üstüne basa basa belirttiğim halde) yazıma aktardığım bölümü benim yazdığımı sanıyor. Yani beni eleştirerek S.M. Arsal’ı eleştiriyor.

Prodi’yi hatırlarsınız...

1990’lar ve 2000’lerin başında, on yıl arayla, “Zeytin Ağacı” koalisyonu ile merkez solu İtalya’da iktidara taşıyan, büyük oyun kurucu liderlerden biriydi.

İki başbakanlık parantezi arasında, 1999- 2004 yıllarında AB Komisyon Başkanlığı da yaptı.

Dünya düzenini ve taşların nasıl oynadığını özetle bilen birisinden bahsediyoruz.

Prodi otoriter sürüklenişi bugün, “Avrupa demokrasileri, Putin ve Trump otoritarizmleri arasına sıkışmış, kırıldı kırılacak bir vazoyu andırıyor” diyerek anlatıyor:

“Putin ve Trump arasında bağlar, günden güne güçleniyor. ABD, Rusya ve Çin yakınlaştıkça, demokrasilerin çöküşüne tanıklık ediyoruz. Oy vermeye evet gerçi devam ediyoruz. Ama artık ekonomik ya da siyasi saiklerle değil, yalnızca kimlik tercihleri üzerinden oy kullanıyoruz. Kimliklerin oylanması ise dünyayı parçalamaya yarıyor. ABD’de gerçek sorunlar yerine hep daha çok MAGA (ABD’yi yeniden şahlandırmak!) konuşuluyor. Bu dekadanstır. Ve Batı’nın üstünlüğünün sonudur.”

Prodi gene de iyimser.

Öyle bir noktaya gelindi ki önümüzdeki mid-term2026 ara seçimlerinde, seçmenin önüne ABD’de sandığın getirilip getirilmeyeceği konuşuluyor.

Sorunun gündeme gelmesine yol açan neden, ABD başkanının 2028’de 3. kez başkanlığı istemesi.

Ukrayna zirvesi ve son Zelenski buluşması vesilesiyle ABD başkanının, Avrupalı liderleri Oval Ofis’te karşısına dizdiği geçen haftaki hani o çok konuşulan fotoğraf vardı ya...

Ardından ortaya daha rezil bir fotoğraf çıktı...

Beyaz Saray’ın hediyelik eşya dükkânında Trump’ın tanesi 50 dolardan satılan “2028 MAGA şapkaları”nı gururla Avrupa liderlere göstermesini ve pazarlamasını izledik!

Belli ki ısrarlı. 2028’de, anayasal tüm engellere karşın, 3. kez başkanlığı almayı deneyecek.

Bunun mümkün olabilmesi için, Trump’ın 2026 ara seçimlerini bir şekilde savuşturması, üzerinden atlaması lazım.

2026 seçimlerinin gereğince yapılması halinde zira, Cumhuriyetçilerin Kongre’yi almalarına imkân yok.

Trump’ın Kongre’yi kaybetmesi halinde ise hakkında bir dizi soruşturmanın açılması, hatta “impeachment görevden azlin” gündeme gelmesi kaçınılmaz görünüyor.

Bu olasılığı bertaraf etmek amacıyla başkan halihazırda ülkede, “güvenlik gerekçesiyle” bir olağanüstü hal ortamı yaratmaya çalışıyor. Özellikle muhalefetteki Demokrat Partili belediye başkanları ve valilerin yönetimindeki büyük kent ve eyaletlere, “adi suçlarla mücadele” adı altında bildiğiniz üzere orduyu sevk ediyor. Bir tür bu kentleri işgal ediyor.

Demokrat Partili, karaderili Muriel Bowser’ın belediye başkanlığını yaptığı başkent Washington DC’de başlatılan bu hamleyi, Beyaz Saray şimdi Şikago, New York, Baltimore gibi Demokratların güçlü olduğu kentlere ve Trump’ın dişli rakibi Gavin Newsom denetimindeki Kaliforniya’ya genişletmeye hazırlanıyor.

Görev tanımı asayişi sağlamak olmayan ordu ile sokaktaki vatandaşı karşı karşıya getirmenin son derece sakıncalı olduğunu belirten gözlemciler; olası bir kıvılcımla çıkabilecek bir ufak çatışmanın Trump’ın eline istediği bahaneyi vereceğini ve de başkanın akabinde “iç savaş tehlikesi” gerekçesiyle ara seçimleri iptal edebileceğini belirtiyorlar.

Senaryo bu.

Şikago’nun bağlı olduğu Ilinois eyaleti valisi JB Pritzker, Trump’ın bu ürkütücü, kara senaryosuna karşı yankı getiren tarihi bir konuşma ile bayrak açıyor.

“Sözlerim alarm verici gelebilir. Maksadım tam da bu, alarm çanları çalmak” diyen Demokrat Partili vali, “Cinayet oranlarının en yüksek olduğu 10 eyaletin 8’i Cumhuriyetçilerin elinde. Ordu neden o eyaletlere gönderilmiyor da suç oranları yarı yarıya düşen buraya, Illinois’a gönderiliyor?” dedikten sonra ekliyor:

“Amaç çünkü üzüm yemek değil, bağcı dövmek. Donald Trump orduyu kendi amaçları için kullanıyor. Buradaki basın mensuplarından yaşananları ortadan öyle nalına, mıhına değil, tüm çıplaklığıyla ve cesaretle anlatmalarını talep ediyorum. Yaşananlar artık sinsice ilerleyen otoriter bir rejimin uygulamaları.”

Trump görevde bulunduğu sekiz ayda büyük hızla ilerliyor...