DNA Muzyki Polskiej

Dzisiejszy odcinek podcastu będzie miał dwóch bohaterów. Jednym z nich jest Juliusz Zarębski – kompozytor i pianista, którego 170. rocznica urodzin przypadła właśnie w tym roku. Zarębski pozostawił po sobie stosunkowo niewielki dorobek, który jedynie zapowiadał udaremniony przez jego przedwczesną śmierć rozkwit. Pod względem talentu przyrównywany bywał – i bywa – do Fryderyka Chopina. Rzeczywiście, w twórczości Zarębskiego wyraźne są inspiracje Chopinowskie; widoczne są także wyraźne wpływy Ferenca Liszta, u którego odbył studia pianistyczne w Rzymie. 

Sylwetkę i twórczość Zarębskiego przybliży nam drugi bohater dzisiejszego spotkania, czyli Piotr Sałajczyk – pianista i kameralista, zaliczany do grona najwybitniejszych polskich wykonawców swojego pokolenia. Ukończył pod kierunkiem Józefa Stompla studia w Akademii Muzycznej w Katowicach, gdzie obecnie prowadzi klasę fortepianu. Kształcił się również w Universität Mozarteum w Salzburgu u Pavla Gililova. Wykonuje zarówno muzykę najnowszą, jak i zapomniane utwory kompozytorów polskich. W 2017 ukazał się czteropłytowy album z kompletem dzieł fortepianowych J. Zarębskiego w interpretacji Sałajczyka. Laureat wielu nagród i wyróżnień fonograficznych, m.in. statuetki Fryderyk 2018 za zarejestrowany z Kwartetem Śląskim Kwintet fortepianowy Wajnberga.

Rozmawia Monika Zając (Program 2 Polskiego Radia).

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(01:46) Zagadki i znaki zapytania

(06:24) Kompozytor jednego utworu?

(08:45) Z Żytomierza na salony Europy

(11:32) Narodowy kosmopolita

(13:15) Między Chopinem a Lisztem?

(15:05) Atleta fortepianu

(18:44) Wielka fantazja

(21:42) Brakujące ogniwo?

(24:43) Niezasłużone zapomnienie

(26:33) Odkrycia i pogłoski

(30:18) Rocznice i rozterki

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

Z księgarni PWM: J. Zarębski, „Róże i ciernie”: https://pwm.sklep.pl/roze-i-ciernie-op13

Polonez, mazur, krakowiak, oberek i kujawiak – to doskonale znany kanon polskich tańców narodowych. Ich znaczenie oraz wartość dla dziejów polskiej kultury zapewniły im miejsce m.in. na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego. O ile jednak w świecie muzycznym mówimy chętnie o tańcach w kontekście samej muzyki, to często zapominamy o ich stronie choreograficznej. Tym razem postaramy się to zmienić…

Gościem odcinka jest Romana Agnel – tancerka, choreograf, pedagog tańca i historyk sztuki. Założycielka oraz dyrektor naczelna i artystyczna Baletu Cracovia Danza – jedynego w Polsce profesjonalnego zespołu tańców historycznych. Absolwentka Społecznej Szkoły Baletowej w Krakowie (klasa prof. M. Mirockiej). Ukończyła historię sztuki na Uniwersytecie Paryskim (Sorbona). We Francji poznała tańce różnych narodów, a także zdobyła specjalizacje w zakresie tańców charakterystycznych oraz historycznych. Wielokrotnie współpracowała z wybitnymi osobowościami świata baletu, teatru i muzyki, opracowując choreografie do oper barokowych, klasycznych i staropolskich prezentowanych na scenach w kraju i za granicą.

Rozmawia Mateusz Borkowski.

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie. Źródła i podręczniki tańca

(03:39) Nie tylko 5 tańców. Kozak

(05:21) Taneczne rodowody

(06:54) Polonez - taniec dla wszystkich

(11:16) Polonez dawny i nowy

(15:27) Polonez na liście dziedzictwa UNESCO

(17:38) Czy wszyscy znamy mazura?

(20:29) Aż zakręci się w głowie. Oberek i kujawiak

(24:38) Skalmierzak, wiśliczak, flisak... krakowiak

(29:26) Tańce narodowe dziś

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

Z księgarni PWM: K. Kurpiński, „Polonezy” (zeszyt 1): https://pwm.sklep.pl/polonezy-z-1

Bohaterem dzisiejszego odcinka będzie instrument, który zrobił oszałamiającą karierę, szczególnie w muzyce rozrywkowej; bez niego nie wyobrażamy sobie takich gatunków jak blues, rock czy country, a jego brzmienie potrafi też przenieść nas myślami do gorącej Hiszpanii. Gitara – bo to o niej mowa – ma niezwykle bogatą historię i niezliczone odmiany. Dziś skupimy się na jej historii i obecności na ziemiach polskich w XIX wieku.

Naszym przewodnikiem w tej opowieści będzie Wojciech Gurgul – gitarzysta i badacz historii gitary w Polsce. Rozmawia Monika Zając (Program 2 Polskiego Radia).

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(02:14) Początki gitary na ziemiach polskich

(05:58) XIX w. i gitara hiszpańska

(09:43) Pierwsze polskie utwory na gitarę

(11:24) Transkrypcje, gitara i śpiew

(14:05) Chopin i gitara

(16:05) Żeby pisać na gitarę...

(19:02) Spadek popularności

(21:05) Dawni wirtuozi

(24:58) Białe plamy

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

W tym odcinku w centrum zainteresowania będzie Tadeusz Kościuszko – bohater dwóch narodów i jedna z najsłynniejszych postaci polskiej historii. Zasłużony w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych oraz przywódca insurekcji kościuszkowskiej w 1974 roku. Dlaczego Kościuszko – inżynier wojskowy i generał – pojawia się w cyklu o muzyce? Odpowiedź poznacie, słuchając dzisiejszej rozmowy.

Gościem podcastu jest prof. dr hab. Piotr Lato – profesor Akademii Muzycznej im. Krzysztofa Pendereckiego w Krakowie, Kierownik Katedry Instrumentów Dętych Drewnianych i Akordeonu, a od roku akademickiego 2024/2025 – Prorektor ds. artystycznych i naukowych. Kurator cyklu koncertów w Muzeum Kościuszkowskim. 

Rozmawia Jowita Dziedzic-Golec.

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(02:46) Dwa polonezy i walc

(06:13) Kto skomponował polonezy Kościuszki?

(07:40) Dusza artysty

(09:12) Koncerty na Kopcu

(15:10) Kościuszko w twórczości kompozytorów polskich

(17:05) Kościuszko czeka na odkrycie?

(20:58) Współczesna recepcja

(25:13) Znaki zapytania

Z księgarni PWM: „Tadeusz Kościuszko – Artysta”: https://pwm.sklep.pl/tadeusz-kosciuszko-artysta

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

W dzisiejszym odcinku rozmawiamy o zbieraniu folkloru w XIX wieku, a także o inspiracjach folklorem w polskiej muzyce artystycznej tego okresu. Temat jest bardzo szeroki i złożony. Mówi się, że dziewiętnaste stulecie to czas wzmożonego zainteresowania wszystkim tym, co ludowe; jak się okazuje, obok romantycznych fascynacji było też miejsce na rozwój metod naukowych. Zapraszamy więc w podróż do czasów, w których etnografia muzyczna dopiero zaczynała się rozwijać.

Gościnią odcinka jest etnomuzykolog dr Gabriela Gacek – absolwentka Wydziału Instrumentalnego Akademii Muzycznej we Wrocławiu (fortepian) oraz muzykologii na Uniwersytecie Wrocławskim. W 2019 roku obroniła w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie pracę doktorską pt. „Tradycje muzyczne górali kliszczackich”. Jest dwukrotną stypendystką Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, członkinią International Council for Traditions of Music and Dance oraz Stowarzyszenia Polskie Seminarium Etnomuzykologiczne. Uczestniczyła w pracach zespołu merytorycznego opracowującego tom „Podlasie i Kurpie” w serii „Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały”, wydawanej przez Instytut Sztuki PAN w Warszawie. Dwukrotnie otrzymała grant badawczy w programie Instytutu Muzyki i Tańca Muzyczne Białe Plamy, a w latach 2018–2019 brała udział w projekcie Małopolskiego Centrum Kultury Sokół pt. Małopolska źródłem tradycji (Nowa Akcja Zbierania Folkloru). Od 2023 roku zatrudniona w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego na stanowisku asystenta z doktoratem.

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie. Wyraziciel duszy narodu

(04:55) Mity i mistyfikacje

(07:07) Przed Kolbergiem. Hugo Kołłątaj

(10:34) Łukasz Gołębiowski i Karol Kurpiński

(14:08) Popularyzacja i opracowania

(17:56) Panslawizm i komparatystyka

(19:58) Ewolucja metody Kolberga

(24:30) Kolbergowskie niespodzianki

(27:46) Kraków i Podhale

(30:45) Kompozytorskie inspiracje

(33:19) Moniuszko pod strzechami

(36:43) Od Żeleńskiego do Kilara

(40:29) Kopalnia inspiracji

Z księgarni PWM: F. Nowowiejski, „Pieśni na głos i fortepian. Opracowania świeckich melodii ludowych”: https://pwm.sklep.pl/piesni-solowe-z-towarzyszeniem-fortepianu

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

W cyklu „DNA Muzyki Polskiej” mówimy nie tylko o wielkich dziełach muzyki XIX wieku, ale bardzo często także o kompozycjach zapomnianych, które – wraz z rozwojem badań muzykologicznych – odkrywane są na nowo. Droga od odnalezionego w archiwum rękopisu czy starodruku do gotowego wydania na pulpicie wykonawcy jest skomplikowana… W proces ten zaangażowane są dziesiątki osób, a wśród nich nieocenioną rolę pełnią redaktorzy nutowi. Tajniki tego zawodu poznają uczestnicy Kursu Edytorstwa Muzycznego organizowanego przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Do kogo jest skierowany? Jakie daje możliwości? W jaki sposób umiejętności zdobyte na kursie mogą wykorzystać także kompozytorzy i artyści-muzycy? O tym opowiemy w dzisiejszym odcinku.

Goście odcinka:

Paulina Krupa – absolwentka muzykologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 2016 roku pracuje w Polskim Wydawnictwie Muzycznym na stanowisku redaktora i kopisty. W PWM zajmuje się redakcyjnym prowadzeniem tytułów z muzyką kameralną, pedagogiczną, wokalno-instrumentalną oraz chóralną. Od roku akademickiego 2020/2021 prowadzi zajęcia w ramach Kursu Edytorstwa Muzycznego, a w 2022 roku również w ramach profilu edytorskiego w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Kamil Poniatowski – jest absolwentem muzykologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie realizował profil edytorski. Jego zainteresowanie źródłoznawstwem i edytorstwem muzycznym doprowadziło do przygotowania w trakcie studiów dwóch edycji źródłowo-krytycznych: Requiem in Es Wacława Raszka (2017) oraz Liber secundus cantionum sacrarum Gregora Langego (2019). Jeszcze podczas studiów brał udział w kursie organizowanym przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, a następnie w Seminarium Edytorstwa Muzycznego w Radziejowicach. Z PWM-em współpracuje od 2018 roku, początkowo jako kopista, później stażysta, a obecnie jako członek Działu Redakcji. Zajmuje się przede wszystkim składem nutowym, wykonuje również prace korektorskie, redakcję i adiustację utworów. W 2022 roku prowadził również zajęcia w ramach profilu edytorskiego w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Rozmawia Mateusz Borkowski.

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(02:38) Jedyny taki kurs

(06:18) Specjaliści potrzebni od zaraz

(08:20) Nie tylko dla redaktorów

(12:40) Krok po kroku

(16:59) Mistrzowie i spejcaliści

(19:28) Tematyka zajęć

(23:53) Od kursu do wydania

(26:28) Żywy proces wydawniczy

(30:50) Utwory wydobyte z zapomnienia

Z księgarni PWM: I. F. Dobrzyński, „Uwertura koncertowa” (wydanie źródłowo-krytyczne): https://pwm.sklep.pl/uwertura-koncertowa-d-dur-op-1-seria-1-tom-3

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

Jedna z najbarwniejszych i najciekawszych postaci polskiej muzyki pierwszej połowy XX wieku. Pomimo tego przez wiele lat pozostawał w cieniu innych twórców, a jeśli już o nim pamiętano, to tylko ze względu na to, że był rzekomym „wrogiem” Karola Szymanowskiego. Jednak najnowsze badania rzuciły na postać Eugeniusza Morawskiego zupełnie nowe światło…

Gościem odcinka jest Oskar Łapeta – psycholog, muzykolog i publicysta. Interesuje się muzyką XIX i pierwszej połowy XX wieku. W 2019 roku obronił w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego dysertację poświęconą biografii i recepcji twórczości Eugeniusza Morawskiego. Autor licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych, które ukazały się w „Muzyce”, „Res Facta Nova”, „Przeglądzie Muzykologicznym”, „Beethoven Magazine” czy „Ruchu Muzycznym”. Prowadzi blog muzyczny Klasyczna Płytoteka. Autor poświęconej Morawskiemu książki z serii Małe Monografie, wydanej nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego.

Rozmawia Monika Zając (Program 2 Polskiego Radia).

Spis treści

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(02:39) Jak Morawski z Szymanowskim

(06:04) Morawskiego grzechy główne

(08:29) Wymuszony pobyt w Paryżu

(11:07) Utwory zniszczone i zachowane

(14:18) Femme fatale, poemat grozy i urywana korespondencja

(18:22) Paryskie przyjaźnie

(19:36) Powrót do Polski

(21:18) Awantura o Konserwatorium Warszawskie

(24:04) Morawski rektorem

(27:25) Czas okupacji

(29:27) Losy rękopisów

(32:57) Zaginione utwory i szalone pomysły

Wybitny kompozytor, który raczej nie był geniuszem. Ojciec polskiej opery narodowej, który jednak nim nie był. Kompozytor, o którym wszyscy wiedzą wszystko – ale czy na pewno? Gdy spojrzeć na niego dokładniej, odrzucając patos, zastałe etykiety czy uprzedzenia, możemy odkryć ciekawego człowieka i twórcę bardzo dobrej muzyki. Człowieka z krwi i kości, z jego emocjami, obawami, marzeniami, ambicjami. Stanisława Moniuszkę, którego z miejsca rozumiemy, lubimy, podzielamy jego radości i rozczarowania.

Gościem odcinka jest Ignacy Zalewski – kompozytor, pedagog, popularyzator muzyki polskiej. Absolwent i wykładowca Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, doktor habilitowany sztuki muzycznej. Laureat wielu nagród w krajowych i międzynarodowych konkursach kompozytorskich. Autor poświęconej Moniuszce Małej Monografii, wydanej nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego.

Rozmawia Monika Zając (Program 2 Polskiego Radia).

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie

(03:20) Ojciec zaniedbany?

(06:18) Rocznice i geniusze

(08:47) Moniuszko z krwi i kości

(11:04) Podróżnik-domator

(13:44) Przystanek Wilno

(17:11) Moniuszkowska afirmacja

(18:53) Halka i kanon operowy

(20:59) Halka wciąż aktualna

(24:44) Wątki bliskie sercu. Paria

(27:11) Drugi biegun

(29:55) Śpiewnik domowy

(32:09) Gdyby Moniuszko żył dzisiaj...

(36:17) Zagrać, nie ugrać

(38:47) Moniuszko w warszawskiej kawiarni

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

„Kapelusze z głów, to geniusz” – stwierdził jego rówieśnik Schumann, gdy zaledwie zetknął się z jego muzyką. Od pierwszej połowy XIX wieku, kiedy ów geniusz fortepianu zaczarował Europę, nic się nie zmieniło. Jedynie to, że oprócz Europy uwielbia go także reszta świata. Urokowi jego twórczości ulegają kolejne pokolenia pianistów i melomanów. Polski i uniwersalny, nasz i wszystkich. Fryderyk Chopin.

Gościem odcinka jest Jakub Puchalski – jako krytyk i publicysta muzyczny współpracuje na co dzień z Polskim Radiem Chopin i „Tygodnikiem Powszechnym”, a ponadto z Polskim Wydawnictwem Muzycznym i Narodowym Instytutem Fryderyka Chopina. Jako konsultant programowy – z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Katowicach. Wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim przedmioty związane z historią i recepcją muzyki i sztuki, jest członkiem jury International Classical Music Awards. Autor Małej Monografii poświęconej Chopinowi, wydanej nakładem PWM.

Spis treści

(00:00) Wprowadzenie. Za głosem Chopina

(02:35) Co nowego o Chopinie?

(05:13) Wiedeńskie sukcesy i porażki

(08:54) Chopin pracujący

(12:22) Na lekcji u pana Chopina

(17:10) Nawyki mistrza

(20:36) Tekst i wrażliwość

(22:49) Żywot koncertującego pianisty

(29:05) Chopin na wakacjach

(33:05) Młodzieniec pełen życia

(35:37) Uzdrowiska i wywczasy

(38:01) Zima na Majorce

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Ignacy Jan Paderewski to postać nietuzinkowa. Światowej sławy pianista i kompozytor, polityk, mąż stanu, filantrop, wspaniały mówca, niestrudzony działacz niepodległościowy. Jako dziecko marzył, żeby stać się „kimś” i uratować ojczyznę. To marzenie spełnił. Dzięki zdolnościom i tytanicznej pracy został pianistą uwielbianym na wszystkich kontynentach, najlepiej zarabiającym w historii idolem, gwiazdą, celebrytą. Swoją mocną pozycję wykorzystał w osobistej walce o polską niepodległość.

Gościnią odcinka jest Magdalena Majewska – tłumaczka i dziennikarka, autorka poświęconej Paderewskiemu książki z serii „Małe Monografie”. Od 2011 pracuje w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, w ramach projektów polskiej dyplomacji publicznej i kulturalnej promuje za granicą polską kulturę, język, naukę i sport. Jest współautorką pierwszej edycji (2021) i autorką drugiej edycji (2024) projektu „Outstanding Polish Women”, ukazującego wybitne osiągnięcia polskich kobiet. Wcześniej przez kilka lat publikowała w tygodniku „Newsweek Polska” artykuły popularnonaukowe o zwierzętach, roślinach, zdrowiu, a także odkryciach archeologicznych.

Rozmawia Monika Zając (Program 2 Polskiego Radia).

Spis treści

00:00 Wprowadzenie

02:42 Od słów i od czynów

05:33 Samson fortepianu

09:38 Status celebryty

12:08 Wielka sława i wielka odpowiedzialność

13:39 Obiecujący puzonista?

15:33 Kompozytor i żartowniś

18:55 Paderewski vs Paderewski

20:33 Pomoc Modrzejewskiej i studia u Leszetyckiego

23:29 Wpływowe przyjaciółki

26:34 Helena Paderewska

29:21 Droga do teki premiera

33:38 Dla sprawy polskiej

36:41 Ponad podziałami

40:37 Paderewski pamiętany

Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu „Dziedzictwo Muzyki Polskiej”.

Więcej: dnamuzykipolskiej.castos.com

Z księgarni PWM: M. Majewska, „Paderewski”: https://pwm.sklep.pl/paderewski