Dossier Europa | BNR

Spanje staat aan de frontlinie van Europa's vergrijzingscrisis. In 2050 zal één op de drie Spanjaarden 65 jaar of ouder zijn, vergeleken met één op de vijf nu. Echter heeft heel Europa te maken met vergrijzing en een dalend geboortecijfer, waardoor er grote tekorten op de arbeidsmarkt ontstaan. De vraag is: hoe lossen we dit op? Kan arbeidsmigratie de redder zijn?

Michal van der Toorn gaat hierover in gesprek met Tesseltje de Lange, hoogleraar Europees Migratierecht aan de Radboud Universiteit. Als expert op het gebied van Europese regelgeving rond arbeidsmigratie en integratie onderzoekt ze of arbeidsmigratie van buiten de EU een oplossing kan bieden voor de personeelstekorten in de Nederlandse zorg- en technieksector. 

De Lange gelooft dat arbeidsmigratie kan helpen om de gaten op de arbeidsmarkt te vullen, maar ze waarschuwt dat het niet genoeg is. Het moet onderdeel zijn van een breder pakket aan oplossingen.

Luister ook | 4. Cyprus voorbeeld voor EU-lidmaatschap Oekraïne?

Over de maker

Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is dagelijks te horen in The Daily Move en wekelijks in de rubrieken Blik op Europa in BNR De Wereld en Blik op de Wereld in BNR Zakendoen. Ook werkt ze op de achtergrond voor verschillende BNR-programma's.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We keren een laatste keer terug naar het dorp Barcena de Bureba. Op het enorme land van Maaike en Tibor - 6 hectare in totaal - zal op termijn een voedselbos verrijzen. De eerste boompjes zijn al geplant en moeten met het warme weer goed bewaterd worden.

Het idee van een voedselbos is de structuur van een bos nabouwen, maar alles wat erin staat is eetbaar of heeft een functie voor de andere bomen. Maaike: ‘We willen laten zien dat het interessant is voor anderen om ook te doen. We willen graag een voorbeeld zijn.’

In Burgos leg ik onderzoeker Luis Marcos de vraag voor of er niet veel meer migranten moeten komen om die lege dorpen nieuw leven in te blazen. En dan óók de niet-Westerse, óók mensen die géén huizen bouwen of een voedselbos aanleggen?

‘Ja’, antwoordt hij stellig. ‘Mensen van buiten zijn de enige oplossing voor het probleem van ontvolking. Dat kunnen mensen zijn die nu in de stad wonen en hunkeren naar het platteland, maar natuurlijk ook migranten. De Spaanse economie zou niet zonder hen functioneren.’

Een treffend voorbeeld van de migrant als redder in nood is een bericht dat ik las in een Spaanse krant. Er worden buschauffeurs gezocht in Marokko en Latijns-Amerika, omdat er in Spanje te weinig zijn. Door het gebrek aan buschauffeurs raken steeds meer dorpen hun busverbinding kwijt - voor sommigen de enige vorm van transport. En voor Spaanse kinderen soms de enige mogelijkheid om op school te komen. 

Maaike en Tibor vullen geen slecht betaalde of essentiële banen als buschauffeur in. Toch ziet Marcos hen als deel van de oplossing voor het verlaten Spanje: ‘Het platteland is in Spanje met een zekere minachting bekeken. Mensen uit het dorp werden gezien als dommer, armer. Alsof plattelandsbewoners minder waard waren dan mensen uit de stad.’ 

Het feit dat ze nu zien dat er een Nederlandse familie komt, zet mensen aan het denken, aldus Marcos. ‘Oh Nederlanders, gecultiveerde mensen, goed voorbereide mensen, en die komen hier naar een dorp… Goh, misschien is het zo slecht nog niet om te wonen in een dorp. Ze komen met ideeën om er bomen neer te zetten, groenten en fruit te verbouwen, de huizen op te knappen, er komen nog meer families… Dat heeft een didactische waarde voor de samenleving.’

Daarom hebben we het nodig dat deze ervaring succesvol wordt, besluit Marcos. ‘Dat ze er geen genoeg van krijgen, dat het meer mensen aantrekt, dat het nog eens gebeurt. Dat ze zien: deze Nederlanders zijn gekomen… waarom zou ik niet hetzelfde doen?’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

We keren terug naar het Spaanse spookdorp Barcena de Bureba, waar de Nederlandse Maaike en Tibor zich op den duur definitief willen vestigen samen met hun twee dochters van negen en zeven jaar. We gaan even langs bij buurman Carlos, die tot voor kort de enige was in het dorp. Wat vindt hij eigenlijk van de nieuwe aanwas?

Ook keren we weer terug naar de Universiteit van Burgos, op een uur rijden van het dorp. Onderzoeker en docent Luis Marcos vertelt waarom Spaanse vrouwen relatief laat zijn met het krijgen van hun eerste kind (31,6 jaar ten opzichte van 30,3 jaar in Nederland en 29,7 in Europa). Dat heeft alles te maken met het economische model in Spanje. ‘Het is een model waarbij jongeren weinig toekomst hebben. Ze kunnen moeilijk rondkomen en een woning vinden is lastig. Om die reden vertrekken veel jongeren zelfs uit Spanje.’

In een bar in Burgos ontmoeten we de 28-jarige journalist Sara Sendino. Zij schrijft bij de krant veel over het lege Spanje. Recentelijk maakte ze een reportage over een dorp waar de burgemeester zocht naar iemand om de enige bar over te nemen. In ruil daarvoor mocht diegene gratis in een huis wonen en hoefde er voor de bar ook geen huur betaald te worden. Sendino legt uit waarom de functie van een bar in het lege Spanje veel verder gaat dan voorzien in een hapje en een drankje. ‘In een dorp zijn veel mensen alleen. Als iemand een dag niet in de bar is geweest, maken mensen zich zorgen om diegene. Het is een plek van samenkomen, van delen en van omkijken naar je buren.’

In verschillende Spaanse dorpen is de vraag naar nieuwe inwoners zo hoog, dat er een heuse babybonus in het leven is geroepen. Dat wil zeggen: een eenmalige financiële bijdrage voor iedereen die een kind op de wereld zet. Maar Luis Marcos gelooft niet dat het echt zoden aan de dijk zal zetten. Wat wel zou werken, zegt hij, is ervoor zorgen dat jongeren toegang hebben tot een woning en stabiel werk. ‘De maatschappij moet snappen dat er op het platteland dezelfde openbare voorzieningen moeten zijn.’

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl in Spaanse trekpleisters als Barcelona, Malaga en Mallorca steeds heviger tegen massatoerisme wordt gedemonstreerd, is het moeilijk voor te stellen dat in het grootste deel van Spanje nauwelijks toeristen komen. Sterker nog: op veel plekken tref je überhaupt heel weinig mensen. Het Spaanse platteland loopt leeg - en dat is problematisch.

Want hoe minder mensen er wonen, hoe minder er wordt geïnvesteerd in voorzieningen als infrastructuur, vrijetijdsvoorzieningen, woningen en arbeid. Met als gevolg dat een gebied nóg minder inwoners aantrekt en steeds verder in verval raakt. Naar schatting heeft Spanje drieduizend onbewoonde dorpjes. 

Voor deze aflevering reizen we af naar het dorpje Bárcena de Bareba, gelegen in de autonome regio Castilla y Leon. Je kunt hier uren ronddwalen zonder een mens tegen te komen. Tot voor kort was de Spaanse Carlos de enige inwoner van het spookdorp. Maar sinds begin dit jaar zorgt het Nederlandse koppel Maaike en Tibor samen met hun twee kinderen én hulptroepen uit Nederland er voor een hoop reuring. 

Voor 3,5 ton kochten Maaike en Tibor het grootste deel van de verlaten huizen op, met het doel het dorp op te knappen en weer nieuw leven in te blazen. Ook legt het stel een voedselbos aan, waarmee ze uiteindelijk zelfvoorzienend hopen te kunnen leven. Een documentaire over de verwoestijning van Spanje deed ze besluiten om Amsterdam in te ruilen voor deze plek. Hoe vergaat het ze tot nu toe? En wat is hun missie hier precies?

Ook reizen we af naar Burgos. Luis Marcos doet aan de universiteit van deze stad onderzoek naar La España Vacía (‘Het lege Spanje’), al omschrijft hij het liever als La España Vaciada, ofwel ‘Het leeggemaakte Spanje’. Want dit gebied was niet - in tegenstelling tot de Schotse hooglanden of Lapland - altijd al zo dunbevolkt. Hij verklaart waarom de mensen zijn vertrokken, en op welke manier grote bedrijven nu profiteren van die leegloop.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cyprus. Het is misschien wel de meest bijzondere EU-lidstaat die er is. Over het eiland loopt een grens die het Griekse zuiden scheidt van het Turkse noorden. Maar ondanks jaren van oorlog en spanningen gaat het betrekkelijk goed met die deling. Ook is Cyprus als geheel lid geworden van de Europese Unie, dus ook het noordelijke Turkse deel. Wat kunnen we daarvan leren voor Oekraïne?

Voor Noord-Cyprus gelden de Europese regels niet, ook al is het officieel wel EU-gebied. Dit voorbeeld gebruiken voor Oekraïne is ingewikkeld, legt Armin Cuyvers, hoogleraar Europees recht aan het Europa Instituut van de Universiteit Leiden, uit.

In ieder geval tot aan de Russische invasie in Oekraïne had Cyprus ook met de Russen een goede band. Tegelijkertijd ligt het land dichterbij de brandhaarden in het Midden-Oosten dan het Europese vasteland. Oorlog, vrede en geopolitieke belangen kruisen elkaar op Cyprus.

Luister ook | 4. Uitzonderingspositie Denemarken is niet wat het lijkt

Over de maker

Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is dagelijks te horen in The Daily Move en wekelijks in de rubrieken Blik op Europa in BNR De Wereld en Blik op de Wereld in BNR Zakendoen. Ook werkt ze op de achtergrond voor verschillende BNR-programma's.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geen oorlog, maar ook nog geen vrede. Wat is dan wel de oplossing voor Cyprus? Kun je voor eeuwig een bevroren conflict blijven? Is daar weer een nieuwe oorlog voor nodig? Vooralsnog wordt gekozen voor de diplomatieke weg. Met VN-gezanten bijvoorbeeld. Zo is er net weer een rapport aan VN-secretaris-generaal Guterres uitgebracht. Is de gezant weer gestrand of kan er écht naar een oplossing worden toegewerkt? 

In deze aflevering wordt niet alleen gezocht naar een oplossing, maar wordt de EU-toetreding van Cyprus ook onder de loep genomen. Brussel heeft namelijk dat vooruitzicht ook aan andere landen met bezet gebied beloofd, terwijl voorheen nog werd gezegd dat er nooit meer een land moest toetreden dat geen volledige controle over eigen grondgebied had. Wat is dan het perspectief voor een land als Oekraïne? Geert Jan hoort in ieder geval bekend jargon, en geeft alvast een voorzetje aan de epiloog-makers. 

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na oorlog volgt vrede. Ooit. Maar op Cyprus is daar nog geen sprake van. En ook weer wel. Het land is lid van de EU, de economie is stabiel en er heerst geen politieke chaos. Bovendien zijn er al decennialang geen grote geweldsuitbarstingen geweest. Is er dan geen vrede? Nee, want de Cypriotische regering heeft over ruim dertig procent van de grondgebied van het eiland geen controle. Maar van een oorlogssituatie is ook weer geen sprake. 

In deze aflevering worden de vormen van verzoening op Cyprus onder de loep genomen. Geert Jan krijgt een rondleiding door de bufferzone, waar de VN-veiligheidstroepen zijn gestationeerd. Hij krijgt te horen welke initiatieven er zijn om mensen van beide kanten van de demarcatielijn met elkaar in contacten te laten komen. Maar propaganda en desinformatie speelt nog steeds een grote rol, en kan als een lont in het kruitvat werken. 

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker.  

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cyprus is een bijzonder lid van de Europese familie. Het land ligt dichterbij Turkije en Syrië dan bij het Europese vasteland. En Cyprus mocht twintig jaar geleden lid worden van de Europese Unie terwijl de Cypriotische regering niet de controle heeft over het gehele grondgebied. Dat heeft dan weer te maken met een oorlog die deze zomer precies vijftig jaar geleden op het eiland woedde, maar niet vaak een oorlog wordt genoemd. 

In deze aflevering wordt het geweld op Cyprus onder de loep genomen. Wat is er vijftig jaar geleden nou gebeurd en hoe vormt de geschiedenis nog steeds het eiland? En welke invloed hebben de oorlogen om Cyprus heen op de huidige situatie? 

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Denemarken is volgens sommige Nederlandse politici het ideale land. En dan met name vanwege het Deense model. Ze doen niet mee met de Euro, en het belangrijkste voor deze politici: ze hoeven niet mee te doen met de afspraken op het gebied van migratie. Maar wat heeft Denemarken daar nou werkelijk aan. Wat kan Nederland ervan leren? En hoe wordt hier in Europa naar gekeken?

Om daar meer duidelijkheid over te krijgen praat Geert Jan Hahn met Claes de Vreese. Zelf afkomstig uit Denemarken maar al 25 jaar wonend in Nederland. Hij is hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en beschrijft hoe Denemarken aan die uitzonderingspositie is gekomen, en waarom dat anders is dan Nederland nu wil.

Luister ook | 4. Oostenrijk neutraal in een veranderende EU

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Deense model voor asielbeleid geldt als een voorbeeld voor onze nieuwe regering. De opt-out die Denemarken heeft op migratie lijkt de coalitie PVV-VVD-NSC-BBB wel wat. In het regeerakkoord staat dat ‘een opt-out clausule voor het Europees asiel- en migratiebeleid zo snel mogelijk bij de Europese Commissie zal worden ingediend’.  Is er enige kans dat Nederland ook zo'n constructie los weet te peuteren in Brussel?  

Heel kort door de bocht: nee. In 1992 stemde Denemarken in een referendum tegen het verdrag van Maastricht. De opt-outs, waaronder die op asiel en migratie, waren dus een manier om Denemarken in de Europese Unie te houden.  De voorwaarden zijn nu heel anders dan in de jaren '90, dus de kans dat Brussel nog zo'n uitzondering verleent is heel klein.   
 
Toch staat de ambitie wél in het regeerakkoord. Waarom kijkt men in Nederland, maar ook in andere Europese landen, zo op naar Denemarken? Omdat het Deense model werkt, er vragen jaarlijks heel weinig mensen asiel aan in Denemarken. Die migranten en vluchtelingen blijven vervolgens alleen wél in Europa. En is het een 'zero-sum game’, waarbij het beleid van Denemarken direct gevolgen heeft op de migratiedruk op andere landen.

Bovendien klinkt er ook in Denemarken kritiek op het beleid. Bijvoorbeeld de werkgevers zouden graag soepeler regels zien vanwege grote tekorten op de arbeidsmarkt.
 
Als je stopt vluchtelingen te zien als een probleem , zegt oprichter en voorzitter Michala Bendixen, van de organisatie ‘Refugees Welcome’, dan kun je misschien wel de ‘Europese problemen’ oplossen. Vergrijzing, een krappe arbeidsmarkt, en tekorten in cruciale sectoren.  

Wat kan Nederland leren van het Deense beleid? Dat hoor je in deze aflevering.

Over de maker 

Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is wekelijks te horen in de rubriek Blik op de Wereld in BNR Zakendoen en werkt mee aan de geopolitieke programma’s.

See omnystudio.com/listener for privacy information.