Politieke campagnes houden de mythes in stand dat alle problemen worden veroorzaakt door de instroom van immigratie, en dat is schadelijk voor de sociale cohesie en de welvaart van Europa, stellen Antoine Pécoud en Hélène Thiollet in Le Monde.

De migratiekwestie staat weer in de schijnwerpers in Frankrijk na uitspraken van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Bruno Retailleau, over de ‘migratiestoornis’ en de moord op een student waarbij de verdachte een illegale Marokkaanse migrant is. De uitspraken kwamen nadat op 3 september twaalf mensen omkwamen toen hun boot zonk in het Kanaal, en daarna nog eens acht op 15 september. Gérald Darmanin, demissionair minister van Binnenlandse Zaken, riep onmiddellijk op tot een nieuw migratieverdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie (EU), met name om opnieuw te onderhandelen over de financiering die Londen aan Frankrijk verstrekt voor het controleren van illegale immigratie.

De houding van de nieuwe Labour-regering aan Britse kant is nog niet bekend, maar ze heeft al aangegeven geïnteresseerd te zijn in het beleid van de extreemrechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni, die de controle over immigratie wil delegeren aan derde landen zoals Albanië.

Het valt ook nog te bezien hoe Bruno Retailleau, die al vaak zijn vastberadenheid op dit punt heeft laten zien, zich zal positioneren en of hij de strategie zal voortzetten waarbij Frankrijk, net als Albanië, door zijn noorderbuur wordt betaald om migranten en vluchtelingen binnen te houden.

Maar wat de toekomstige strategieën ook zijn, het falen van het migratiebeleid – of het nu op Brits, Frans of Europees niveau is – is duidelijk. Met brexit wilde het Verenigd Koninkrijk weer controle krijgen over zijn grenzen. Maar ondanks het steeds restrictievere beleid, zoals het afgebroken Britse ontwerpakkoord met Rwanda, de nieuwe Franse immigratiewet van januari 2024 of het Europese pact inzake migratie en asiel van mei 2024, is het aantal mensen dat het Kanaal oversteekt blijven stijgen, van 15.000 in 2021 tot 45.000 in 2022, volgens het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken.

The Economist schrijft onder de kop ‘The Netherlands’ new hard-right government is a mess’ over de Nederlandse plannen voor een strengere asielpolitiek.

De uitzonderingsmaatregelen waarvan de coalitie gebruik wil maken, gelden slechts in acute crisissituaties. En daar is helemaal geen sprake van. De plannen veroorzaakten een storm van protest in de Tweede Kamer, schrijft het weekblad en het citeert Lisanne Groen, hoogleraar recht aan de Vrije Universiteit, die bevestigt dat de grondwet alleen noodtoestanden toestaat voor dringende crises ‘zoals een dijkdoorbraak’. Asielzaken zouden onder de normale wetgeving moeten worden afgehandeld. De oppositie heeft de plannen scherp veroordeeld, en zelfs binnen de coalitie zijn er spanningen, vooral van de kant van de NSC, die niet wil bijdragen aan ongrondwettelijke beleidsmaatregelen.

Naast asielproblemen, meldt The Economist, kampt de regering ook met landbouwkwesties. Een uitspraak uit 2019, die stelde dat de stikstofuitstoot van Nederlandse boeren de EU-milieuwetgeving schendt, blijft controversieel. De huidige plannen om boeren uit te kopen zijn geannuleerd door de BBB-minister Femke Wiersma, maar er is nog geen nieuw beleid geïntroduceerd. Daarnaast loopt een EU-ontheffing voor mestuitstoot in 2025 af, wat de landbouwsector verder onder druk zet. Er heerst twijfel over het vermogen van de huidige regering om deze uitdagingen op te lossen, terwijl de populariteit van Geert Wilders’ PVV blijft groeien, wat de instabiliteit verder vergroot. 

De vicieuze cirkel is altijd hetzelfde. In overeenstemming met de typische werking van een verbod houden deze strategieën om migratiestromen te beheersen vluchtelingen en migranten niet tegen, maar zorgen ze ervoor dat ze in de illegaliteit belanden. Bovendien doen ze de prijs stijgen die smokkelaars en tussenpersonen vragen, terwijl ze potentiële emigranten ertoe aanzetten steeds grotere risico’s te nemen. Afgezien van de menselijke en economische kosten van deze aanpak, wordt hiermee de indruk van ongecontroleerde immigratie gewekt, wat weer een restrictiever beleid rechtvaardigt.

Voorstanders werpen tegen dat dit beleid overeenkomt met de wensen van kiezers die zich zorgen maken over immigratie. De realiteit is waarschijnlijk genuanceerder, zoals blijkt uit bepaalde langlopende opiniepeilingen, zoals de European Social Survey. Maar zelfs als de kiezers minder immigratie zouden eisen, zal een ineffectief beleid niet aan hun eisen voldoen en hen er niet van weerhouden om op extreemrechts te stemmen. Met de ‘Darmanin-wet’ of het Europese pact, wilden de staten de gebruikelijke argumenten over de migratie-invasie en de vermeende laksheid van de overheid ontkrachten om het tapijt onder populistisch rechts weg te trekken. Maar deze strategie is gedoemd te mislukken, zoals blijkt uit het almaar groeiende politieke gewicht van extreemrechts in Frankrijk en Europa.

Geconfronteerd met deze vlucht naar voren en in een politieke context waarin de afhankelijkheid van de regering van Michel Barnier ten aanzien van het Rassemblement national misschien een voorbode is van een verdere aandraaiing van de duimschroeven, is het tijd om toe te geven dat er achter de migratie- en asielbomen een bos van zeer reële problemen schuilgaat. Die hebben in werkelijkheid echter weinig te maken met het migratiebeleid.

Het is bijvoorbeeld legitiem om te vrezen voor concurrentie van buitenlandse werknemers in laaggeschoolde sectoren van de arbeidsmarkt. Maar dat is meer een kwestie van arbeidsrecht en loonbeleid dan van migratiebeleid. We kunnen de grenswachten of het Europese agentschap dat verantwoordelijk is voor de controle van de EU-grenzen, Frontex, niet vragen een probleem op te lossen dat onder de bevoegdheid van de arbeidsinspectie valt.

The Guardian publiceerde cijfers waaruit valt op te maken dat migratie naar het VK relatief stabiel is gebleven sinds 2008, ondanks vijandige politieke retoriek die anders suggereert. Het MIrreM-project, waaraan onderzoekers van 18 toonaangevende universiteiten en instellingen deelnemen, heeft vastgesteld dat er tussen 2016 en 2023 naar schatting 2,6 tot 3,2 miljoen ongedocumenteerde migranten in 12 Europese landen leefden, waaronder het VK. Dat komt overeen met minder dan 1 procent van de totale bevolking in deze landen.

De nieuwe gegevens staan in contrast met de perceptie van mensen die volgens politici ‘een asielcrisis ervaren’, terwijl het aantal migranten in het VK en Europa juist is afgenomen of gelijk is gebleven.

In het VK wordt het aantal ongedocumenteerde migranten geschat op tussen de 594.000 en 745.000. In vergelijking met 2008 bleef die populatie stabiel in vijf landen, te weten het VK, Frankrijk, Italië, België en de Verenigde Staten.

In het publieke debat wordt immigratie vaak geassocieerd met de islam. Het is waar dat de tientallen miljoenen Europeanen die deze religie aanhangen vaak immigranten zijn. Maar de overgrote meerderheid van hen zijn geen migranten meer, maar volwaardige burgers, en het is nog maar de vraag hoe migratiebeleid de spanningen over het dragen van een hoofddoek of het bestaan van religieus fundamentalisme kan verminderen.

Beheersing van immigratie wordt regelmatig voorgesteld als de wonderoplossing voor uiteenlopende problemen als werkloosheid, onveiligheid, drugshandel, het niveau van scholieren, toegang tot huisvesting en wetteloosheid in de buitenwijken. Het migratiebeleid regelt alleen de toelating en legale status van buitenlanders die naar Frankrijk willen komen. Het heeft over het algemeen geen invloed op hun economische, sociaal-culturele of religieuze bestaan, noch op de transformaties die gaande zijn in de Europese samenlevingen, zoals de toename van ongelijkheid, de democratische crisis, de-industrialisatie, enzovoort.

En hoewel niet te ontkennen valt dat sommige nakomelingen van immigranten tegenwoordig moeilijkheden ondervinden om te integreren, moet ook worden gezegd dat miljoenen immigranten met succes geïntegreerd zijn – ook degenen van wie bij hun aankomst werd beweerd dat ze niet integreerbaar waren en die de schuld kregen van alles wat er in die tijd fout ging.

In een Europa dat vergrijst en te kampen heeft met een tekort aan arbeidskrachten, zal de arbeidsimmigratie niet stoppen en moet ze in goede banen worden geleid. De opvang en snelle integratie van Oekraïense bannelingen in Europa, evenals die van de meerderheid van de Syrische vluchtelingen in Duitsland, toont aan dat het asielrecht en het integratiebeleid er nog steeds toe doen.

Migratiebeleid dat belooft elk probleem op te lossen, van criminaliteit tot identiteitsgerelateerde angsten, is gedoemd te mislukken. In het beste geval is het het verkeerde antwoord op de juiste vragen. In het slechtste geval houdt het de fictie in stand dat alle problemen worden veroorzaakt door immigratie, en dat is schadelijk voor de sociale cohesie en welvaart van Europa. En hoe dan ook, door aan te kondigen wat ze niet kunnen waarmaken, ondermijnen regeringen hun geloofwaardigheid en creëren ze de voorwaarden voor een frustratie waar niemand beter van wordt.