17.asırda Yahudilerden bir grup, Kurtarıcı Mesih saydıkları Sabatay Sevi’nin arkasına düşerek heretik bir mezhep meydana getirdiler. Osmanlılar, gayrı Müslimlerin iç işi saydıkları bu hadiseye müdahale etmediler. Ne zaman ki Osmanlı siyasi ve sosyal hayatını tehdit ettiler, o zaman işin ciddiyeti ortaya çıktı. Kendilerini korumak için Müslüman görünen bu dönme topluluğu, Osmanlı modernleşmesinde çok mühim bir rol oynamıştır. Aralarında çok meşhur kimseler vardır.

Son zamanlarda ihtişamlı Osmanlı armasına her yerde rastlanıyor. İnsanlar, kaybettikleri bir maziye olan hasreti, duvarlara bu armayı asarak, kompütürlerine, hatta telefonlarına duvar kâğıdı yaparak gidermeye çalışıyor. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki kıyımdan kurtulan birkaç tanesi de eski binaların girişini süslüyor. Bu arma, zannedildiği kadar eski değildir ve meraklı bir hikâyesi vardır.

Kültürün en önemli taşıyıcılarından biri de edebiyattır. Çok kimse, tarihi, romanlardan ve hikayelerden öğrenmiştir.

İnsanlığın faydasına buluş yapan fakat Müslüman olmayanların Ahiret’teki halleri, özellikle son zamanlarda çokça konuşulan mevzulardan. İslam dininin bu mevzudaki hükümleri nelerdir?

Garb, öteden beri Şark’ın harem hayatına alâka duymuş; bazen gıpta, bazen tenkit etmiştir. Hazret-i Peygamber’in çok evliliği de dillerinden düşmemiştir. Filozof Voltaire’in Zenobia piyesi, bu yolda yazılmıştır. Sultan Hamid bu gibi piyeslerin oynanmasını diplomatik yollarla önlerdi. Tevrat ve İncil’de anlatıldığı üzere, önceki peygamberlerin çok zevceleri vardı. Hazret-i Davud’un 100 zevcesi, 300 câriyesi; Hazret-i Süleyman’ın 300 zevcesi, 700 câriyesi bulunuyordu.

Müslümanlar, hadîsleri sonraki nesillere nakledebilmek için çok emek sarfettiler; seyahatler yaptılar; işittiklerini yazdılar. Kur’an-ı kerîmin sıhhatine inanan, hadîs-i şeriflerden de şüphe edemez. Çünki ikisini de Sahâbe ve talebeleri olan âlimler naklettiler.

Zengine, zenginliği dolayısıyla ondan bir menfaat koparmak için tevazu göstermek hadis-i şerifle zemmedilmiştir.

Yıl on iki aydır. Ama bu aylardan bir tanesi, diğerlerinin mazhar olmadığı bir alâkaya sahiptir. Bu vesileyle “On bir ayın sultanı” namı verilen Ramazan ayı, gündüzleri tutulan oruç ve geceleri kılınan teravih namazlarıyla diğer aylardan farklılık gösterir.

Ramazan, oruç ayı olduğu kadar, yemek ayı da. Ay boyunca her gün ne pişirmeli, ne yemeli, ne yememeli, konuşuluyor. Acaba Hazret-i Peygamber devrinde Ramazan nasıl geçerdi, neler yapılır, neler yenirdi?

Sultan II. Abdülhamid, amcasının kurduğu muazzam donanmayı Haliç’e çekip çürütmekle itham olunmuştur. Sultan Aziz’in tahttan indirilmesi sırasında donanmanın Dolmabahçe önünde demirleyerek toplarını saraya çevirmesi sebebiyle vehme kapıldığı söylenir. Ancak şunu nazara almalıdır ki, Sultan Aziz’i hal edenlerin ülkeyi sürüklediği 93 Harbi mağlubiyeti sebebiyle Osmanlı hükümeti Rusya’ya çok ağır bir harb tazminatı ödeme borcu altına girmişti. Sultan Hamid, donanmaya amcasının verdiği ehemmiyeti veremezdi. Aksi takdirde maliye yine iflâsa sürüklenirdi. Donanma kurmak bir yana, mevcut gemilerin bakımı ve tamiri, hatta boyanması bile çok masraflıdır. Mamafih donanma bu hâliyle bile Rusları tedirgin etmeye; 1897 Harbi’nde de Yunanlıları ürkütmeye yetmiştir. Zaten donanma muharebeden çok, düşmanı korkutucu bir hususiyet taşır.