Wiskundigen en natuurkundigen denken en rekenen tegenwoordig in veel meer dan drie dimensies. Sterker nog, in de snaartheorie - die probeert de werking van alle krachten in de natuur te verenigen, heeft er maar liefst élf nodig, om de werking van de kleinste deeltjes te verklaren

Maar in het begin van de negentiende eeuw was zelfs de víerde dimensie al revolutionair. Bedenken hoe die eruit zou zien, vergde heel veel denk- en rekenwerk voor de Groningse wiskunde Hendrik Pieter Schoute.

Maar toen ontmoette hij Alicia Boole Stott. Een vrouw uit Groot-Brittannië die zonder enige formele scholing kartonnen modellen maakte, die precies klopten met wat hij had berekend.

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Christien Boomsma. Stemmen door Christien Boomsma, Rob van der Wal en Giulia Fabrizi. Geluid door Rob van der Wal.

Shownotes

Meer weten? Kijk eens naar: 

Irene Polo-Blanco. Alicia Boole Stott, a geometer in higher dimension. Historia Mathematica 35 maart 2008, pag 123–139

In 1954 haalde de natuurkundige en kernfysicus Hendrik Brinkman een veelbelovende promovendus naar Groningen. Tenminste, dat dacht hij. Het bleek anders: de Finse Runar Gåsström werd onderzocht door vrijwel iedere geheime dienst uit de Westerse wereld.

Deze aflevering is geschreven door Christien Boomsma en onderzocht door Hans Wilschut. Geluid Rob van der Wal.

Shownotes

Meer lezen over Runar Gåsström? Kijk eens naar: 

Hans Wilschut, De merkwaardige geschiedenis van Runar Gåsström, Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde, Maart 2025, pag. 22-25

Groninger Archieven, inventaris 2783 Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen van de RUG, (1875) 1957-1996, inventarisnummers 616-618 Correspondentie van H. Brinkman, 1954-1959

In een hypermodern laboratorium aan de Westersingel stortten natuurkundige Herman Haga en Cornelis Wind zich vanaf 1895 op een compleet nieuw onderzoeksveld: röntgenstraling. De mysterieuze stralen die door kleding én huid gingen waren nog maar net ontdekt. 

Het tweetal ploeterde jaren achtereen, tot ze hun grote doorbraak bereikten. Maar niemand geloofde hen.

*

Het laboratorium van Herman Haga en Cornelis Wind was gevestigd aan de Westersingel en is beter bekend als ‘Het kasteel’ op de plek waar nu het Noorderpoortcollege is gevestigd. De röntgenfoto’s die Haga nam zijn nog altijd in het bezit van het Universiteitsmuseum.

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Jan Waling Huisman van het Universiteitsmuseum Groningen en Christien Boomsma. Geluid Rob van der Wal

Shownotes

Meer lezen over Herman Haga? Kijk eens naar: 

Berkel, Klaas van, Universiteit van het Noorden: vier eeuwen academisch leven in Groningen 2. De klassieke universiteit 1876-1945 (2017)

W.A.H. van Wylick, Röntgen en Nederland. Röntgens betrekkingen tot Nederland en de opkomst der Röntgenologie hier te lande (Utrecht 1966)

Knecht-van Eekelen, A. de, J.F.M. Panhuysen, G. Rosenbusch (ed), Door het menschelijke vleesch heen. 100 jaar radiodiagnostiek in Nederland 1895-1995 (Rotterdam 1995)

Iedereen kent Aletta Jacobs. In 1871 de eerste officiële vrouwelijke student van Nederland. De eerste vrouwelijke arts van Nederland en een fervent voorvechter van vrouwenrechten.

Maar wie kent Charlotte? De twééde studente, maar wel de eerste vrouwelijke apotheker? Ouder dan Aletta, maar iemand die later alsnog wist te onttrekken aan wat de maatschappij van haar verwachtte?  Ze verdient ze meer te zijn dan enkel ‘de zus van…’

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Inge de Wilde en Christien Boomsma. Stemmen door Christien Boomsma en Giulia Fabrizi. Geluid door Rob van der Wal. 

Shownotes

Meer lezen over Charlotte? Kijk eens naar:

Mineke Bosch, Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid. Aletta Jacobs 1854-1929 (Amsterdam 2005)

Annette Jenowein, ‘Wilskracht, durf en onverpoosden ijver’. Charlotte Jacobs ( 1847-1916), eerste vrouwelijke apotheker in Nederland en Nederlands-Indië (z.p.2019)

Inge de Wilde, Nieuwe deelgenoten in de wetenschap. Vrouwelijke studenten en docenten aan de Rijksuniversiteit Groningen 1871-1919 (Assen 1998)

Inge de Wilde, ‘Uit de schommelstoelen. Charlotte Jacobs en haar kring in Batavia’, in: E. Captain, M. Hellevoort en M. van der Klein (red.), Vertrouwd en vreemd. Ontmoetingen tussen Nederland, Indië en Indonesië (Hilversum 2000) 187-194.

Inge de Wilde, Een sterke wilskracht. Vijf ambitieuze broers en zusters van Aletta Jacobs (Groningen 2018)

Drie Schotse studenten arriveerden in 1683 aan de Groningse academie. De drie leden van een strenge conservatieve stroming werden vervolgd in hun thuisland. Ze deelden een droom: dominee worden, zodat ze konden preken en dopen in Schotland.

Die droom werd voor één van de drie werkelijkheid: de Schotse James Renwick werd bevestigd, ondanks hevige protesten van zijn tegenstanders. 

Je kunt de plek in de Groningse Martinikerk, waar Renwick werd bevestigd, nog altijd bezoeken. Kijk op de website van de Martinikerk voor rondleidingen. 

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Klaas van Berkel en Christien Boomsma. Geluid Rob van der Wal.

Shownotes

Vond de bevestiging van James Renwick werkelijk plaats in de consistoriekamer? Historicus Klaas van Berkel denkt van wel, maar Jan Visser, kenner van de Martinikerk, heeft twijfels. Immers: de consitoriekamer is niet heel groot en er waren toch al gauw twintig mensen aanwezig bij de plechtigheid. De ruimte náást de consistoriekamer, de oude bibliotheek, lijkt geschikter. Deze is veel groter en aangezien na de reformatie alle boeken waren verwijderd, was er ook ruimte genoeg.

Meer informatie over rondleidingen in de Groningse Martinikerk, vind je hier. 

*

In de UB van Groningen kun je de ebookversie van een groot aantal van James Renwicks preken vinden. Er zijn verschillende biografieën en ‘levens’ over hem geschreven. Die werken stammen meestal uit de negentiende eeuw en zijn geschreven door bewonderaars en aanhangers. Niet neutraal, maar wel interessant.

Kijk bijvoorbeeld naar:

Thomas Houston, The Life of James Renwick, A Historical Sketch Of His Life, Labours And Martyrdom And A Vindication Of His Character And Testimony (1865).   

Leven en brieven van James Renwick. Waarin opgenomen de levensbeschrijving van Renwick door John Howie (Middelburg, 2007)

Sibrandus Stratingh werd bekend als de uitvinder van de allereerste elektrische auto. Maar de Groningse chemicus en uitvinder was ook verantwoordelijk voor de eerste ‘gewone’ auto. Want ja, zo mag je de stoommachine die in 1834 door Groningen reed met Stratingh op de bok met recht noemen. 

Van Stratinghs stoomwagen is niets bewaard gebleven. Maar in het Groningse universiteitsmuseum is wel een andere uitvinding van hem te zien. Er staat een wagentje van nog geen drie kilo dat voortbeweegt door middel van een batterij. Het komt uit 1835 en wordt gezien als de allereerste elektrische auto ter wereld.  Meer literatuur is te vinden in de shownotes.

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Ulco Kooystra. Ingesproken door Christien Boomsma. Techniek en geluid Rob van der Wal.

*

Meer weten over Stratingh?  Kijk eens naar:

Ulco Kooystra, De scheikunstenaar. De innovatieve wetenschap van de Groningse hoogleraar Sibrand Stratingh Ez 1785-1841 (Hilversum 2021)

In de achttiende eeuw was de discussie over verschillen tussen witte en zwarte mensen in volle gang. Zo waren er witte wetenschappers die geloofden dat mensen van kleur dan ook wel zwart bloed zouden hebben, of zwarte hersenen. Veel van deze theorieën werden bovendien gebruikt om slavernij te rechtvaardigen.

De anatoom Petrus Camper dacht daar anders over. Gedurende zijn verblijf in Groningen deed hij openbare ontledingen op de lichamen van witte én zwarte mensen, om zo te bewijzen dat er geen fundamentele verschillen waren. Hij zou geschokt zijn geweest, als hij had geweten dat honderd jaar later zijn ideeën werden misbruikt om rassentheoriën te verspreiden.

Campers redevoering werd in 1772 gedrukt en is hier te lezen.

De collectie van Petrus Camper wordt beheerd door het Universiteitsmuseum Groningen. Een tentoonstelling over Petrus Camper is daar te zien tot 21 september 2025. Meer literatuur is te vinden in de shownotes.

Deze aflevering is geschreven en onderzocht door Christien Boomsma. Geluid en techniek Rob van der Wal. 

*

Meer lezen over Petrus Camper? Kijk eens naar: 

De ontleder ontleed, De Boekenwereld - Volume 40, Issue 3, 2024, pag. 2-51

Berkel, K. van, editor. Petrus Camper in Context : Science, the Arts, and Society in the Eighteenth-Century Dutch Republic. Verloren, 2015.

van Berkel, Klaas, and Ramakers, Bart. To Be Read Tastefully and Fruitfully: Petrus Camper as a Public Scientist. Uitgeverij Verloren, 2015, https://research.rug.nl/en/publications/5b028306-a65d-4d91-af84-c29b50a3017e.

Bancel, Nicolas, et al., editors. The Invention of Race : Scientific and Popular Representations. Routledge, 2014, http://site.ebrary.com/id/10866340.

Meijer, Miriam Claude. Race and Aesthetics in the Anthropology of Petrus Camper (1722-1789). Rodopi, 1999.

Schuller tot Peursum-Meijer, J., and W. R. H. Koops. Petrus Camper (1722-1789) : Onderzoeker van Nature. Universiteitsmuseum Groningen, 1989.Audio is coming from Envato and Pixabay

De Tweede Wereldoorlog betekende het abrupte einde van het studentenleven van honderden Groningse jongeren. Onder hen was Reint Dijkema: een geneeskundestudent die niet alleen een prominent lid werd van het Groningse verzet, maar ook verantwoordelijk was voor de liquidatie van jodenjager Jan Annes Elsinga op Oudjaarsdag 1943.

Voor de Jozef Israelsstraat 16a in Groningen ligt een Stolperstein, met daarop de naam van Reint Dijkema. Zijn naam is ook terug te vinden op de herdenkingsplaquette in het Academiegebouw in Groningen. Meer literatuur is te vinden in de shownotes.

Deze aflevering is geschreven, onderzocht en ingesproken door Christien Boomsma. Techniek en geluid door Rob van der Wal. 

*

Meer lezen over Reint Dijkema? Kijk eens naar: 

Jeroen Kemperman, Oorlog in de collegebanken. Studenten in verzet 1940-1945 (Amsterdam 2018)

Klaas van Berkel, Academische Illusies. De Groningse universiteit in een tijd van crisis, bezetting en herstel (Amsterdam, 2015)

Ingrid van der Vlis. Het verhaal van een Gronings verzetsgezin (Bedum, 2014). Dit boek is grotendeels gebaseerd op het familiearchief van de familie Dijkema.

Jan A. Niemeijer, Donkere Stad (Haren, 1970)

Audio is afkomstig van Envato en Pixabay