Herwaarns Podcast

Populisme is een begrip dat sinds 2016 volop werd gebruikt om de dreiging aan verschillende politieke fronten te duiden, maar het is een verrassend breed gebruikt begrip. De meeste definities verwijzen naar het onderzoek van Cas Mudde, die populisten duidts als: “Parties that endorse the set of ideas that society is ultimately separated into two homogeneous and antagonistic groups, “the pure people” versus “the corrupt elite”, and which argue that politics should be an expression of the volonté générale, or general will, of the people.” Mudde, 2004. Benjamin Moffitt, hoogleraar en schrijver van het boek Populism, noemt nadrukkelijk dat populisme geen ideologie is, maar een stijl van politiek bdrijven, “a way of speaking, acting, and presenting oneself.”

Hierdoor zijn er veel verschillende groepen die onder deze noemer vallen, die op verschillende manieren worden beschuldigd van populisme. Populisme is niet hetzelfde als extreem-rechts of extreem-links gedachtegoed, maar die beide groepen gebruiken wel regelmatig populistische methodes. Populisme is niet hetzelfde als populariteit, hoewel er groepen zijn die populisme op die manier proberen te zuiveren van de negatieve bijklank. Populisme is ook niet hetzelfde als fascisme, hoewel populistische rhetoriek wel een kenmerk is van fascisme.

De klassieke term die veel overlap vertoont met populisme is “demagogie”, waarbij een demagoog of “volksmenner” of “rabble-rouser” specifiek inspeelt op de driften en wensen van het volk door ze tegen de elite op te jagen. Dit valt samen met de definitie van populisme gebruikt door Catherine Fieschi, die stelt dat populisten niet alleen zeggen te spreken namen de moreel superieure stem van het volk, maar ook uniek in staat zijn om die stem te horen. Daarmee worden hun tegenstanders dus weggezet als vijanden van de waarheid en puurheid van het volk.

Het nieuwere woord populisme komt uit de Verenigde Staten, waar in 1892 een partij genaamd de People’s Party of ook de Populist Party in opstand kwam tegen de elite. Zij zagen zichzelf als gerechtvaardigd in het democratisch opstaan tegen de elite die hen onderdrukte. Sindsdien blijft de tweedeling tussen het volk en de elite een kenmerk van populistische retoriek, of er nou sprake is van een tweedeling tussen volk en elite, of niet.

Vandaag onderzoeken wij de kenmerken van populisme in de hoop de term minder beladen en met meer precisie te kunnen gebruiken. Is populisme ooit “goed” of terecht? Is populisme een inherent onderdeel van bestuur door het volk? Is populisme altijd bron van polarisatie?

Te gast is Sjoerd, net als in aflevering 4.

Bronnen

Intro

Merel

Sjoerd

Wessel

Spotify: https://open.spotify.com/episode/1QOldN58lZXqEoCmKpTI2U?si=a18562b7f4664f08

YouTube: https://youtu.be/8yDTocCcCEo

Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/us/podcast/herwaarns-podcast-26-populisme/id1480092710?i=1000672213900

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 4: The Last of Us.

—

Wil je een object aandragen voor een Herwaarns Verwikkeld? Neem contact op.

Bronnen

The Last of Us. Regie: Bruce Straley en Neil Druckmann. Naughty Dog, 2013.

The Last of Us. Gemaakt door: Craig Mazin en Neil Druckmann. HBO, 2023.

De ontwikkeling van de zombie

The Last of Us franchise

Spellen

Serie

Andere media

Computerspellen

Muziek

Andere verwijzingen:

YouTube: https://youtu.be/tWJp0006wBI

Spotify: https://open.spotify.com/episode/6q7dqhNUX7VcIjLS1G2slP?si=XPv39-nyQIS6bhiMVV9B0w

Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/herwaarns-podcast/id1480092710

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 3: Beowulf.

Luister! We vertellen over de grootste held van het oude Engeland, protosuperheld, protomonsterjager en protocarriè-idool. Eén van de oudste en meeste vormende teksten van de vroege Engelse taal en cultuur, die onder andere inspiratie was voor Tolkien, Dr. Seuss en de Animaniacs.

Wil je een object aandragen voor een Herwaarns Verwikkeld? Neem contact op.

Bronnen:

Beowulf. Auteur onbekend, vermoedelijk uit de 8e eeuw. Verschillende vertalingen worden genoemd, waaronder die van Maria Dahvana Headley en Seamus Heaney.

Academisch onderzoek

Tolkien:

Andere verwijzingen:

www.herwaarns.nl

YouTube: https://youtu.be/P7ZW0wo6iXE

Google Podcasts:

Spotify:

Apple Podcasts:

Wat is herdenken? Meer dan alleen “opnieuw denken” is het volgens Van Dale het “(op plechtige wijze) stilstaan bij iets uit het verleden”. Door rituelen, monumenten en interne reflectie verhouden mensen zich tot hun eigen verleden of het verleden van hun cultuur of omgeving.

Al sinds 1946 wordt er op 4 mei de Tweede Wereldoorlog herdacht. Het is voor veel Nederlanders het meest expliciete moment van herdenken. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft een memorandom opgesteld om “richting te geven en is bewust algemeen geformuleerd om alle verschillende oorlogsslachtoffers in te kunnen sluiten.” Het memordanum luidt:

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Het bepalen van het memorandum en het formuleren van de groepen die wel of niet herdacht worden is een proces dat altijd in beweging is. Het Comité erkent dat ook: “De vorm en inhoud van de herdenking en viering zijn blijvend in ontwikkeling.” Het blijkt uit de veranderingen van de rituelen, maar ook uit het onderzoek dat het Comité heeft laten uitvoeren in 2020: “Constant en in beweging: vorm en betekenis van herdenkingsrituelen.” Hierin wordt onderzocht hoe herdenken relevant kan blijven voor nieuwe generaties, onder andere omdat er steeds minder mensen in leven zijn die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.

Omdat traditie en herkenbaarheid cruciaal zijn voor de betekenis van herdenken, is er echter ook veel verzet tegen het verbreden van herdenking. Aan de ene kant geeft het ruimte aan het individu en persoonlijke herinnering, maar aan de andere kant lijkt het voor velen de herdenking te verzwakken of te versplinteren, of zelfs schade te doen aan de mensen die herdacht worden of die geëerd worden. Er ontstond in 2012 een nationale discussie toen in Vorden werd voorgesteld om ook de gesneuvelde Duitse soldaten te herdenken. De toenmalige directeur Nooter van het Nationaal Comité zei “We herdenken slachtoffers, niet de daders.” (NOS)

Vandaag onderzoeken we herdenken, de spanning tussen traditie en vernieuwing, tussen inclusiviteit en exclusiviteit en tussen reflectie en handelen.

Te gast is Merel, net als in aflevering 15 over Antropocentrisme. Merel is literatuur- en cultuurwetenschapper.

Bronnen

Intro

Merel (vaste Merel)

Merel (te gast)

Wessel

Overige verwijzingen:

YouTube: https://youtu.be/F_fFhyNhTvY

Google Podcasts: https://podcasts.google.com/feed/aHR0cDovL3d3dy5oZXJ3YWFybnMubmwvZmVlZC9wb2RjYXN0Lw

Apple podcasts:

Spotify:

Hoewel er in de jaren negentig nog hoop bestond voor een vanzelfsprekende groei van democratische en vrije regeringen, stelt Freedom House in hun rapport van 2024 dat dit het 18e jaar op rij is waarin vrijheid en democratie zijn afgezwakte. Hoewel 2024 een recordjaar is wat betreft de hoeveelheid stemmers over de hele wereld, maar worden veel van deze verkiezingen “schijnverkiezingen” genoemd. Autoritaire regimes worden sterker en werken meer samen, en democratische waarden worden uitgehold in landen over de hele wereld, zoals de VS, Hongarije, India en Argentinië. In veel landen woedt er een strijd om democratische rechten, ook als overheden strenger optreden tegen protesten.

Rusland is een belangrijk voorbeeld van een staat waarin vrijheden steeds verder worden ingeperkt. De uitholling van onafhankelijke verslaggeving, de onderdrukking van kritiek op de oorlog en de grote hoeveelheid staatspropaganda zijn hier voorbeelden van. De dood van Alexander Navalny, de belangrijkste oppositieleider, was een nieuw dieptepunt in de onderdrukking van andere geluiden in de Russische samenleving. De schijnverkiezing van 16 en 17 maart werd breed bekritiseerd, maar vanwege draconische maatregelen vanuit het Kremlin was er geen mogelijkheid tot demonstraties of een roep om verandering, waardoor Vladimir Poetin zoals voorspeld zijn overwinning uitriep.

Is het nog mogelijk om verzet te bieden in een autoritaire staat als Rusland? Wat zijn de processen die verzet mogelijk en onmogelijk maken? Is de situatie in Rusland uniek of vergelijkbaar met andere autoritaire landen?

Te gast is Dominique, met een master in Russian Studies.

Verwijzingen

Intro

Merel

Dominique

Wessel

Overige Verwijzingen

YouTube: https://youtu.be/6GealtdbrAo

Google Podcasts:

Apple podcasts:

Spotify:

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.
Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 2: Sherlock Holmes.
De ultieme detective en de meest vertolkte (menselijke) figuur in fictie in film en op tv: Sherlock Holmes. We onderzoeken de vele verschillende versies van en perspectieven of Sherlock Holmes en abduceren (dus niet deduceren) de redenen voor zijn succes. Het is niet zo elementair, beste Watson.

Wil je een object aandragen voor een Herwaarns Verwikkeld? Neem contact op.

Bronnen:
Sir Arthur Conan Doyle. “A Study in Scarlet.” 1887. (en daarna alle Adventures of Sherlock Holmes) – Strand Magazine.

Adaptaties:
Sherlock. 2010. Regie: Mark Gatiss & Steven Moffat. BBC.
Sherlock Holmes. 2009. Regie: Guy Ritchie.

Variaties en connecties
Bones. 2005. Gecreëerd door: Hart Hanson. 20th Century Fox.
Agatha Christie. Poirot.
CSI: Crime Scene Investigation.
Enola Holmes. Regie: Harry Bradbeer. 2020.
The Great Mouse Detective. 1986. Regie: John Musker. Disney.
Professor Layton. 2007-2017. Level 5. Nintendo.
Ian Fleming. James Bond. 1953-nu.
Neil Gaiman. “A Story in Emerald.” 2003. Shadows Over Baker Street.
Bob Kane, Bill Finger. Batman. 1939. Detective Comics 27.
Luther. Gecreëerd door: Neil Cross. 2010-2019. BBC One.
Mitchell and Webb. Sherlock Holmes and Watson.
Alan Moore, Kevin O’Neill. The League of Extraordinary Gentleman. 1999-2019.
Phoenix Wright: Ace Attorney. Regie: Shu Takumi. Capcom. 2001.
Edgar Allen Poe. “ Murders in the Rue Morgue.” 1841.
Scooby Doo and Guess Who. “Elementary, my dear Shaggy.” 2009.
Nancy Springer. The Enola Holmes Mysteries. 2006-2021. Penguin Young Readers.
Teenage Mutant Ninja Turtles. “Elementary, my dear Turtle.” 1993.

O, muze, verleen ons de inspiratie voor deze podcast!
Een veelgehoord feministische kritiek op de weergave van vrouwen in verhalen is dat ze altijd ruwweg in stereotypische categoriën vervallen, bijvoorbeeld de tweedeling van onschuldige schoonheid tegenover de zondige verleidster, de klassieke drierollenverdeling van de jonge vrouw, de moeder en de oude vrouw of de meer moderne variant van figuur dat bestaat voor seksuele verheerlijking van de man of juist helemaal seksloos is. Het concept van de vrouw als muze is vervlochten met deze stereotypen. Vrouwen zijn in de westerse geschiedenis niet de kunstenaar, maar het kunstobject, de inspiratie voor mannelijke schepping. Hun creatieve vermogen ligt besloten in het ontsluiten van de mannelijke creativiteit.
De oorsprong van de muzen ligt in Griekse mythologie, maar er zijn verschillende versies met verschillende hoeveelheden muzen. De meest bekende zijn de negen muzen, dochters van Zeus en Mnemosyne (geheugen) die als inspiratiebron gelden voor alle kunstdisciplines van de Grieken. Deze muzen bleven invloedrijk in heel Europa en werden bijvoorbeeld in de Renaissance en Romantiek nog steeds gesmeekt om inspiratie. In dit smeken ligt de bijzondere tegenstelling van de muze besloten: ze heeft de goddelijke macht om inspiratie te verlenen, maar wordt altijd tot object gereduceerd. Ze kan beslissen, maar kunstenaars willen iets van hen hebben dat ze na smeken, overmeestering of listen weggeven aan de man.
De muze in moderne tijd kan net zo goed een godin als een geliefde zijn, welwillend of inspirator tegen wil en dank. De kunstgeschiedenis bevat veel verhalen van muzes die werden gebruikt en afgedankt, maar er zijn ook steeds meer verhalen waarbij de vrouwen die als inspiratie dienden voor kunstenaars een veel actievere rol blijken te hebben, zoals bijvoorbeeld Elizabeth Siddal die poseerde als Ophelia voor John Everett Millais. Vandaag onderzoeken wij de rol en positie van de vrouw als muze, waarbij we proberen voorbij de paradox van verering en objectificatie te komen.

Te gast is Lieke, mediëvist, net als in aflevering 4, 11 en 16.

Verwijzingen

Intro
• Guerrilla Girls. “ Guerilla Girl Records, 1979-2003.” https://www.getty.edu/research/special_collections/notable/guerrilla_girls.html
• Sarah Durn. The Real Women Behind Art’s Masterpieces. 29 April 2022. https://www.atlasobscura.com/articles/art-history-muses-real-women
• Ruth Willington. Muse: Uncovering the Hidden Figures Behind Art History’s Msterpieces. Square Peg, 2022.
• Ruth Willington. “Eight muses who inspired art history’s masterpieces.” 22 April 2022. https://artuk.org/discover/stories/eight-muses-who-inspired-art-historys-masterpieces.

Lieke
• The French Dispatch. Regie: Wes Anderson. 2021. “Concrete Masterpiece.”
• Zomergasten: Ilja Leonard Pfeiffer. 2020.

Merel
• “The Woman.”
• Sherlock. 2010. Regie: Mark Ganiss & Steven Moffat. BBC.
• Arthur Conan Doyle. “ The Adventures of Sherlock Holmes: A Scandal in Bohemia.” Strand Magzine, 1891.

Wessel
• Neil Gaiman, Kelley Jones en Malcolm Jones III. “Calliope”. In The Sandman, Volume 3: Dream Country. DC Comics, 2010.
• Carol All Duffy. “The World’s Wife.” Picador, 1999.
• Carol Ann Duffy. “Medusa.” The World’s Wife. Picador. 1999.
• Carol Ann Duffy. “Standing Female Nude.” Standing Female Nude. Anvil, 1985.

Overige Verwijzingen
• Barbie. Regie: Great Gerwig. 2023.
• Blacks Sails. Gemaakt door Jonathan E. Steinberg en Robert Levine. 2014-2017.
• The Canvas. “How This Artist Fell In Love With His Own Art.” 1-10-2023. https://youtu.be/vaHqx87KYNo?si=sPocrAGNYa6YRj2Q
• Chris Kraus. I Love Dick. Semiotext(e), 1997.
• Lost in Translation. Regie: Sofia Coppola. 2003.
• Thomas Mann. “De dood in Venetië.” 1912.
• Sara Polak. “Posting the Presidency: Cartoon Politics in a Social Media Landscape.” Media and Arts Law Review 22(4): 403-419.
• Pygmalion en Galatea. https://nl.wikipedia.org/wiki/Pygmalion_(beeldhouwer).

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 1: Jurassic Park.

Om de dertigste verjaardag van de film Jurassic Park van Steven Spielberg te vieren, bekijken we de inspiraties en geïnspireerden van de klassieke dinofilm.

Wil je een object aandragen voor een Herwaarns Verwikkeld? Neem contact op.

Bronnen:

Jurassic Park. 1993. Regie: Steven Spielberg.

Michael Chrichton. Jurassic Park. 1990.

Bronnen van Merel

Voor Jurassic Park:

De Jurassic World films:

Bronnen van Wessel

Geestelijke gezondheid is een veelbesproken onderwerp op het moment, reikend van de zorgen over de gevolgen van lockdown op het mentale welzijn, de toenemende zichtbaarheid van neurodivergentie en de overvraagde psychologische zorg. Anders dan bij lichamelijke gezondheid wordt mentale gezondheid vaak gezien als subjectief en is daarom de gemeenschappelijke norm van wat “gezond” is extra dwingend, maar ook grotendeels impliciet.

De grootste authoriteit op het gebied van geestelijke gezondheid is de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders gemaakt door de American Psychological Association, die ook in Nederland is de geestelijke gezondheidszorg wordt gebruikt. Als alternatief is er ook nog de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) van de Wereldgezondheidsorganisatie. Er is echter veel kritiek op deze beide handleidingen, zowel van buiten de medische zorg als binnenuit. Een voorbeeld is dat Alles Frances, nota bene een schrijver van de DSM-IV, zegt dat vrijwel normaal gedrag steeds meer een label opgeplakt krijgen en vaker met medicijnen wordt behandeld. Prof. dr. Jim van Os, psychiater, zegt: “We zijn een beetje doorgeslagen in osn enthousiasme om iemand een label te geven zodra die zich anders gedraagd. Dit heeft een keerzijde. Door die sticker op iemand te plakken, duw je iemand in een hokje (…) – het bepaalt hoe de samenleving tegen je aankijkt en je wordt opeens in de richting van een specifieke behandeling geduwd omdat die in de behandelrichtlijn van dat specifieke hokje staat.” Hij zegt ook: “Je kunt zo’n diagnose niet objectief vaststellen in het lijf van iemand. Het is niet zoals een gebroken arm die je op een röntgenfoto kunt zien.”

Naast de kritiek op specifieke authoriteit is er ook brede kritiek op het bestellen van gezonde geesten en ongezonden geesten, bijvoorbeeld invloedrijk verwoord door Michel Foucault in boeken als Folie et Déraison: Histoire de la folie à l’âge classique. Foucault stelt dat waar voor de Renaissance waanzin werd gezien als een apart soort inzich in de werkelijkheid, vaak ingegeven door goddelijke of bovennatuurlijke krachten, werd waanzin daarna steeds meer gezien als een ziekte, iets om mensen voor te behoeden. Hierdoor werden geesteszieken apart gehouden, onderdrukt en behandeld. Deze kritiek bestaat nog steeds: geestesziekte kan leiden tot gedwongen behandelingen, opname en stereotypering, terwijl mensen die als geestesziek worden bestempeld niet serieus worden genomen in hun kritiek op behandelingen.

Waar we in aflevering zes over het gezonde lichaam bespraken hoe cultuur en samenleving gezondheid van het lijf vormen en de grens tussen ziek, gezond en wenselijk bepalen, willen we in deze aflevering onderzoeken hoe dit gebeurt met de gezonde geest. De centrale vraag is: wie bepaalt wie geestelijk gezond is?

Te gast is Heleen, die tijdens haar studie Health Humanities onder andere onderzoek deed naar “normality” en “abnormality”. Nu werkt ze in het gezondheidsveld.

Verwijzingen

Intro

Merel

Heleen

Wessel

Spotify: https://open.spotify.com/episode/2aWtdkTCfr4eYPUBw42EOX?si=35eb15938901497d

Google Podcasts: https://podcasts.google.com/feed/aHR0cDovL3d3dy5oZXJ3YWFybnMubmwvZmVlZC9wb2RjYXN0Lw/episode/aHR0cDovL3d3dy5oZXJ3YWFybnMubmwvP3A9MTY5Mw?sa=X&ved=0CAUQkfYCahcKEwjo96iYqOuBAxUAAAAAHQAAAAAQLA

YouTube: https://youtu.be/N-qZjEuhmGU

Of op Apple Podcasts.

Na aflevering 20 over “Informed Consent”, vervolgen we onze dubbelaflevering over keuzes met deze aflevering over keuzestress – de angst, verlamming, druk en ongemakkelijkheid die kan otnstaan als iemand een keuze moet maken. Deze gevoelens kunnen ontstaan bij te weinig mogelijkheden of een moeilijke beslissing, maar wij concentreren ons op een te veel aan opties bij een keuze. Er is in moderne Nederlandse samenleving op veel gebieden zoveel mogelijk dat keuzestress kan worden ervaren bij het kiezen van producten, smaken en kleuren, maar ook bij het beslissen over een studie, beroep of levenspad. Vrijheid van keuze is een goed, maar kan ook beklemmend zijn. Immers: je het verkeerde kiezen en dus bent daarmee zelf verantwoordelijk voor de consequenties van je keuzes. Keuzestress wordt bijvoorbeeld besproken in boeken als Het Dertigersdilemma van Nienke Wijnants en andere zelfhulpboeken die proberen hulp te bieden bij het vinden van de juist keuze.

Verwante psychologische verschijnselen zoals de Fear Of Missing Out (FOMO) en het idee dat beperkingen creativiteit opleveren zijn ook verbonden met een overdadigheid aan keuzes. Is er een optimale hoeveelheid keuzes? Zijn keuzes inherent goed? Hoe moeten mensen omgaan met een grote hoeveelheid mogelijkheden?

Te gast is Michaël, docent biologie.

Verwijzingen

Intro

Wessel

Merel

Michaël

Overige verwijzingen