पुराणातील कथांमध्ये काही पात्रे अशी आहेत, ज्यांच्या नावाशिवाय देव आणि भक्तीची कल्पनाच पूर्ण होऊ शकत नाही. असाच एक असुर होता 'हिरण्यकश्यपू'. ही कथा केवळ एका क्रूर राजाची नाही, तर ती आहे अहंकार आणि भक्ती यांच्यातील महासंग्रामाची. ही कथा आहे एका पित्याची, ज्याने देवाचा इतका द्वेष केला की त्याने स्वतःलाच देव घोषित केले, पण नियतीने त्याच्याच घरात देवाच्या सर्वात मोठ्या भक्ताला जन्माला घातले.

या कथेची सुरुवात होते वैकुंठातील द्वारपाल जय आणि विजय यांना मिळालेल्या शापापासून. याच शापामुळे त्यांनी पृथ्वीवर असुर म्हणून जन्म घेतला. हिरण्यकश्यपूचा भाऊ, हिरण्याक्ष, याचा वध भगवान विष्णूंनी वराह अवतार घेऊन केला. आपल्या भावाच्या मृत्यूचा बदला घेण्यासाठी आणि भगवान विष्णूंना कायमचे संपवण्यासाठी हिरण्यकश्यपूने प्रतिज्ञा केली.

आपले ध्येय साध्य करण्यासाठी त्याने सृष्टिकर्ता ब्रह्मदेवाची कठोर तपश्चर्या सुरू केली. त्याची तपश्चर्या इतकी उग्र होती की, तिन्ही लोक त्याच्या तपाच्या अग्नीने होरपळू लागले. अखेर ब्रह्मदेव प्रसन्न झाले आणि त्यांनी त्याला वरदान मागायला सांगितले. हिरण्यकश्यपूने चतुराईने 'अमरत्वाचा' आभास निर्माण करणारे वरदान मागितले. तो म्हणाला:

• माझा मृत्यू घरात किंवा घराबाहेर होऊ नये.

• दिवसा किंवा रात्री होऊ नये.

• जमिनीवर किंवा आकाशात होऊ नये.

• कोणत्याही शस्त्राने किंवा अस्त्राने होऊ नये.

• कोणत्या माणसाकडून किंवा पशूकडून होऊ नये.

हे अद्भुत वरदान मिळताच हिरण्यकश्यपू त्रैलोक्याचा स्वामी बनला. त्याने देवांना स्वर्गातून हाकलून दिले आणि स्वतःलाच विश्वाचा एकमेव ईश्वर म्हणून घोषित केले. त्याने विष्णू पूजेवर बंदी घातली आणि जो कोणी त्याचे नाव घेईल, त्याला मृत्यूदंडाची शिक्षा फर्मावली.

पण नियतीचा खेळ बघा! याच हिरण्यकश्यपूच्या घरी त्याचा पुत्र 'प्रल्हाद' जन्माला आला, जो लहानपणापासूनच भगवान विष्णूंचा परमभक्त होता. त्याचे ओठ सदैव 'नारायण... नारायण...' या जपात रंगलेले असत. आपल्या शत्रूचे नाव स्वतःच्या मुलाच्या तोंडून ऐकून हिरण्यकश्यपूचा संताप अनावर झाला.

त्याने प्रल्हादाला समजावले, धमकावले, पण त्याची भक्ती तसूभरही कमी झाली नाही. तेव्हा त्या क्रूर पित्याने आपल्याच पोटच्या मुलाला मारण्याचे अनेक प्रयत्न केले. त्याला उंच कड्यावरून फेकले, हत्तीच्या पायी तुडवले, विषारी सापांच्या स्वाधीन केले आणि आपली बहीण होलिका हिच्या मांडीवर बसवून अग्नीतही जाळण्याचा प्रयत्न केला. पण प्रत्येक वेळी, प्रल्हादाच्या विश्वासाने आणि नारायणाच्या कृपेने तो सुरक्षित राहिला.

अखेरीस, संतापाने वेडा झालेला हिरण्यकश्यपू आपल्या भरलेल्या दरबारात प्रल्हादाला विचारतो, "कुठे आहे तुझा विष्णू? तो जर सर्वव्यापी असेल, तर या खांबामध्ये आहे का?"

"होय पिताजी, तो या खांबामध्येही आहे," प्रल्हादाने शांतपणे उत्तर दिले.

हे ऐकून हिरण्यकश्यपूने क्रोधाने आपल्या गदेचा प्रहार त्या खांबावर केला आणि त्याच क्षणी... एक भयंकर गर्जना झाली, खांब दुभंगला आणि त्यातून भगवान विष्णूंचे ते अकल्पनीय रूप प्रकट झाले - अर्धे सिंह आणि अर्धे मानव असलेले 'भगवान नरसिंह'!

या भागात ऐका:

• हिरण्यकश्यपूने ब्रह्मदेवाकडून कोणते चतुराईचे वरदान मिळवले?

• एका पित्याने आपल्याच पुत्राला मारण्याचे कोणकोणते क्रूर प्रयत्न केले?

• भगवान नरसिंहांनी ब्रह्मदेवाच्या वरदानाचा मान राखून हिरण्यकश्यपूचा वध कसा केला?

ही कथा आहे अहंकाराच्या पराभवाची आणि भक्तीच्या विजयाची. नक्की ऐका.