आपण अनेकदा ऐकतो की 'मोह' किंवा 'आसक्ती' ही आध्यात्मिक प्रगतीतील सर्वात मोठा अडथळा आहे. पण या मोहाची पकड किती घट्ट असू शकते? इतकी, की एका चक्रवर्ती सम्राटाला, ज्याने संपूर्ण पृथ्वीचे राज्य एका क्षणात सोडून दिले, त्यालाही एका लहान प्राण्याच्या मोहात अडकून पडावे लागले? ही कथा आहे त्याच महान राजा भरताची, ज्यांच्या नावावरून आपल्या देशाला 'भारतवर्ष' हे नाव मिळाले. ही केवळ एका जन्माची नाही, तर त्यांच्या तीन जन्मांच्या अविश्वसनीय प्रवासाची कथा आहे.

या पॉडकास्ट एपिसोडमध्ये आपण श्रीमद्भागवत पुराणातील एक अत्यंत मार्मिक आणि बोधप्रद कथा ऐकणार आहोत - 'जडभरताची कथा'. ही कथा सुरू होते राजा भरताच्या वैराग्यापासून. आपले विशाल साम्राज्य, कुटुंब आणि सर्व सुखसोयींचा त्याग करून राजा भरत तपश्चर्येसाठी अरण्यात निघून जातात. त्यांचे एकच ध्येय होते - आत्म-साक्षात्कार आणि मोक्ष. पण नियतीला काहीतरी वेगळेच मंजूर होते.

एके दिवशी नदीकिनारी ध्यान करत असताना, एका सिंहाच्या गर्जनेने घाबरलेल्या गर्भवती हरिणीला ते पाहतात. ती हरिणी नदी ओलांडतानाच एका लहान पाडसाला जन्म देते आणि स्वतः मरण पावते. दयेने द्रवित होऊन भरत मुनी त्या अनाथ पाडसाला वाचवतात आणि आश्रमात आणतात. पण हळूहळू त्यांची ही 'दया' खोल 'मायेत' आणि 'मोहात' बदलते. त्यांची साधना, त्यांचे ध्यान, त्यांचे ध्येय सर्व काही मागे पडते. त्यांच्या मनात रात्रंदिवस केवळ त्या हरणाच्या पाडसाचेच विचार येऊ लागतात.

आणि मग तो क्षण येतो... मृत्यूच्या वेळी, राजा भरताच्या मनात भगवंताऐवजी केवळ त्या हरणाचीच चिंता होती. गीतेत सांगितल्याप्रमाणे, "अंते मतिः सा गतिः" - म्हणजेच मृत्यूसमयी मनात जो विचार असतो, त्यानुसारच पुढचा जन्म मिळतो. याच नियमांनुसार, महान तपस्वी भरत मुनींना पुढचा जन्म एका 'हरिणाचा' मिळाला!

पण त्यांच्या साधनेचे पुण्य पूर्णपणे वाया गेले नाही. हरिणाच्या जन्मातही त्यांना आपला मागचा जन्म आणि आपली चूक स्पष्टपणे आठवत होती. आपल्या चुकीचा पश्चात्ताप करत त्यांनी तो जन्म पूर्ण केला. त्यानंतर, त्यांनी पुन्हा एका ज्ञानी ब्राह्मणाच्या घरी मनुष्य म्हणून जन्म घेतला. मागच्या दोन जन्मांचा अनुभव गाठीशी असल्याने, त्यांनी या जन्मात ठरवले की कोणत्याही सांसारिक बंधनात, कोणत्याही मोहात अडकायचे नाही. म्हणूनच, त्यांनी जगाच्या दृष्टीने एक 'जडबुद्धी', 'मूढ' आणि 'मतिमंद' असल्याचे नाटक सुरू केले. ते कोणाशी बोलत नसत, विचित्र वागत असत. त्यामुळे त्यांचे नाव 'जडभरत' असे पडले.

पण त्यांच्या आत ज्ञानाचा विशाल सागर दडलेला होता. याची प्रचिती तेव्हा आली, जेव्हा राजा रहूगणाच्या सेवकांनी त्यांना पालखी वाहण्यासाठी पकडले. पालखी डोलत असल्यामुळे राजाने जडभरताचा अपमान केला. तेव्हा, अनेक वर्षांचे मौन सोडून जडभरताने राजा रहूगणाला जो उपदेश केला, तो थेट आत्मज्ञान आणि ब्रह्मज्ञानाचा होता. त्यांनी शरीर आणि आत्मा यांच्यातील फरक, खऱ्या 'मी'ची ओळख यावर जे भाष्य केले, ते ऐकून राजा रहूगण त्यांच्या चरणांवर नतमस्तक झाला.

या एपिसोडमध्ये ऐका:

• दया आणि मोह यांच्यातील सूक्ष्म रेषा कोणती?

• एका महान राजाचा तीन जन्मांचा प्रवास कसा घडला?

• ज्ञानी असूनही जडभरताने मूढ असल्याचे नाटक का केले?

• त्यांनी राजा रहूगणाला कोणता शाश्वत उपदेश केला?

ही कथा केवळ एका चुकीबद्दल नाही, तर ती आपल्याला आसक्तीच्या धोक्यांबद्दल आणि खऱ्या ज्ञानाच्या स्वरूपाबद्दल एक अमूल्य धडा शिकवते. नक्की ऐका.