AI kan grote hoeveelheden gegevens analyseren en antwoorden afstemmen op een specifiek doel. Hierdoor kan het desinformatie verspreiden, maar chatbots kunnen nu ook patronen in nepnieuws herkennen en effectieve strategieën ontwikkelen om het tegen te gaan.

Het internet maakt het makkelijker dan ooit om complottheorieën op te doen en te verspreiden. En al zijn sommige onschuldig, andere kunnen zeer schadelijk zijn, doordat ze onenigheid zaaien en zelfs leiden tot onnodige sterfgevallen. Nu denken onderzoekers een nieuw hulpmiddel te hebben ontwikkeld om valse complottheorieën te bestrijden: AI-chatbots. Onderzoekers van MIT Sloan en Cornell University ontdekten dat chatten over een complottheorie met een groot taalmodel (LLM) het geloof van mensen erin met ongeveer 20 procent deed afnemen, zelfs bij deelnemers die wat zij geloofden belangrijk zeiden te vinden voor hun identiteit. Het onderzoek werd recentelijk gepubliceerd in het tijdschrift Science. 

De bevindingen kunnen een belangrijke stap voorwaarts betekenen om mensen die zulke ongefundeerde theorieën aanhangen te bereiken en tot zinnen te brengen, zegt Yunhao (Jerry) Zhang, een postdoc die is verbonden aan het Psychology of Technology Institute en daar de invloed van AI op de samenleving bestudeert.

De Nobelprijs voor Natuurkunde is dit jaar door de Amerikaan John Hopfield en de Canadees Geoffrey Hinton gewonnen. Hun ontdekkingen hebben zelflerende machines mogelijk gemaakt en zijn essentieel geweest voor de ontwikkeling van AI-systemen zoals ChatGPT.

Het Nobelcomité benoemt dat de doorbraken op het gebied van machinaal leren van Hopfield en Hinton een volledig nieuwe manier laten zien waarop we computers kunnen gebruiken om ons te helpen en te begeleiden bij het aanpakken van veel van de uitdagingen waar onze maatschappij voor staat, schrijft The New York Times.

Er zijn maar weinig methoden die aantoonbaar invloed hebben op de denkwijze van complottaanhangers, zegt Thomas Costello, onderzoeker aan MIT Sloan en hoofdauteur van de studie. Wat het onder andere zo moeilijk maakt, is dat verschillende mensen vasthouden aan verschillende gedeelten van een theorie. Dat betekent dat het aanvoeren van bepaalde stukjes feitelijk bewijs weliswaar effect op de een heeft, maar bij een ander niet altijd werkt.

Hier komen AI-modellen in het spel, zegt hij. ‘Ze hebben toegang tot een enorme hoeveelheid informatie over diverse onderwerpen en zijn getraind op het internet. Daarom zijn ze in staat feitelijke tegenargumenten te genereren tegen specifieke complottheorieën.’

AI-modellen zijn in staat feitelijke tegenargumenten te genereren tegen specifieke complottheorieën

Aan deelnemers werd gevraagd informatie te delen over een complottheorie die zij geloofwaardig vonden. Waarom werden ze erdoor aangetrokken? Door welke bewijzen werd de theorie volgens hen gestaafd? De antwoorden werden gebruikt om steeds de meest toepasselijke reactie van de chatbot uit te lokken, die door de onderzoekers werd ingesteld om zo overtuigend mogelijk te zijn. 

De deelnemers werd ook gevraagd hoezeer ze overtuigd waren van de juistheid van hun complottheorie op een schaal van 0 (beslist onjuist) tot 100 (beslist juist), en vervolgens aan te geven hoe belangrijk de theorie was voor hun begrip van de wereld. Daarna traden ze in drie rondes in gesprek met de AI-bot. Er werd door de onderzoekers voor drie rondes gekozen om er zeker van te zijn dat ze genoeg zinnig materiaal verzamelden.

Na ieder gesprek werd aan de deelnemers opnieuw gevraagd hun vertrouwen in de theorie aan te geven. Vervolgens benaderden de onderzoekers alle deelnemers tien dagen na het experiment, en twee maanden later nog eens, om te beoordelen of hun inzichten na het gesprek met de AI-bot waren veranderd. De deelnemers gaven aan gemiddeld 20 procent minder geloof te hechten aan de door hen gekozen complottheorie, waaruit geconcludeerd kan worden dat sommigen na hun gesprekken met de bot fundamenteel van mening waren veranderd. 

In zijn nieuwste boek Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI waarschuwt Harrari voor de negatieve kant van kunstmatige intelligentie. De auteur van de bestseller Sapiens waarschuwt voor de verraderlijke gevaren van machinaal leren en het vermogen om de waarheid te manipuleren. ‘Het enge aan de AI-revolutie is dat er voor het eerst gereedschap is ontwikkeld dat in staat is om zelf beslissingen te nemen en ideeën te genereren’, aldus Harari in The Guardian.

‘Zelfs in een laboratoriumsetting is 20 procent een enorme score als het gaat om het veranderen van menselijke overtuigingen,’ zegt Zhang. ‘Misschien was het in de echte wereld minder geweest, maar ook 10 procent of 5 procent zou nog aanzienlijk zijn.’ 

De auteurs probeerden de neiging van AI-modellen om informatie te verzinnen – het zogenaamde ‘hallucineren’ – te ondervangen door een professionele factchecker in te zetten om de nauwkeurigheid van 128 AI-claims te evalueren. 99,2 procent ervan bleek juist te zijn, terwijl 0,8 procent als misleidend werd beoordeeld. Geen enkele bleek volkomen onjuist te zijn.

Een verklaring voor dit hoge nauwkeurigheidsgehalte is dat er een heleboel over complottheorieën op het internet is geschreven, waardoor ze heel ruim in de trainingsdata van het model figureerden, zegt David G. Rand, hoogleraar aan MIT Sloan en ook betrokken bij het project.  

‘Mensen waren opmerkelijk ontvankelijk voor bewijs. En dat is echt belangrijk,’ zegt hij. ‘Bewijs doet ertoe.’ 

Politieke campagnes houden de mythes in stand dat alle problemen worden veroorzaakt door de instroom van immigratie, en dat is schadelijk voor de sociale cohesie en de welvaart van Europa, stellen Antoine Pécoud en Hélène Thiollet in Le Monde.

De migratiekwestie staat weer in de schijnwerpers in Frankrijk na uitspraken van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Bruno Retailleau, over de ‘migratiestoornis’ en de moord op een student waarbij de verdachte een illegale Marokkaanse migrant is. De uitspraken kwamen nadat op 3 september twaalf mensen omkwamen toen hun boot zonk in het Kanaal, en daarna nog eens acht op 15 september. Gérald Darmanin, demissionair minister van Binnenlandse Zaken, riep onmiddellijk op tot een nieuw migratieverdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie (EU), met name om opnieuw te onderhandelen over de financiering die Londen aan Frankrijk verstrekt voor het controleren van illegale immigratie.

De houding van de nieuwe Labour-regering aan Britse kant is nog niet bekend, maar ze heeft al aangegeven geïnteresseerd te zijn in het beleid van de extreemrechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni, die de controle over immigratie wil delegeren aan derde landen zoals Albanië.

Het valt ook nog te bezien hoe Bruno Retailleau, die al vaak zijn vastberadenheid op dit punt heeft laten zien, zich zal positioneren en of hij de strategie zal voortzetten waarbij Frankrijk, net als Albanië, door zijn noorderbuur wordt betaald om migranten en vluchtelingen binnen te houden.

Maar wat de toekomstige strategieën ook zijn, het falen van het migratiebeleid – of het nu op Brits, Frans of Europees niveau is – is duidelijk. Met brexit wilde het Verenigd Koninkrijk weer controle krijgen over zijn grenzen. Maar ondanks het steeds restrictievere beleid, zoals het afgebroken Britse ontwerpakkoord met Rwanda, de nieuwe Franse immigratiewet van januari 2024 of het Europese pact inzake migratie en asiel van mei 2024, is het aantal mensen dat het Kanaal oversteekt blijven stijgen, van 15.000 in 2021 tot 45.000 in 2022, volgens het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken.

The Economist schrijft onder de kop ‘The Netherlands’ new hard-right government is a mess’ over de Nederlandse plannen voor een strengere asielpolitiek.

De uitzonderingsmaatregelen waarvan de coalitie gebruik wil maken, gelden slechts in acute crisissituaties. En daar is helemaal geen sprake van. De plannen veroorzaakten een storm van protest in de Tweede Kamer, schrijft het weekblad en het citeert Lisanne Groen, hoogleraar recht aan de Vrije Universiteit, die bevestigt dat de grondwet alleen noodtoestanden toestaat voor dringende crises ‘zoals een dijkdoorbraak’. Asielzaken zouden onder de normale wetgeving moeten worden afgehandeld. De oppositie heeft de plannen scherp veroordeeld, en zelfs binnen de coalitie zijn er spanningen, vooral van de kant van de NSC, die niet wil bijdragen aan ongrondwettelijke beleidsmaatregelen.

Naast asielproblemen, meldt The Economist, kampt de regering ook met landbouwkwesties. Een uitspraak uit 2019, die stelde dat de stikstofuitstoot van Nederlandse boeren de EU-milieuwetgeving schendt, blijft controversieel. De huidige plannen om boeren uit te kopen zijn geannuleerd door de BBB-minister Femke Wiersma, maar er is nog geen nieuw beleid geïntroduceerd. Daarnaast loopt een EU-ontheffing voor mestuitstoot in 2025 af, wat de landbouwsector verder onder druk zet. Er heerst twijfel over het vermogen van de huidige regering om deze uitdagingen op te lossen, terwijl de populariteit van Geert Wilders’ PVV blijft groeien, wat de instabiliteit verder vergroot. 

De vicieuze cirkel is altijd hetzelfde. In overeenstemming met de typische werking van een verbod houden deze strategieën om migratiestromen te beheersen vluchtelingen en migranten niet tegen, maar zorgen ze ervoor dat ze in de illegaliteit belanden. Bovendien doen ze de prijs stijgen die smokkelaars en tussenpersonen vragen, terwijl ze potentiële emigranten ertoe aanzetten steeds grotere risico’s te nemen. Afgezien van de menselijke en economische kosten van deze aanpak, wordt hiermee de indruk van ongecontroleerde immigratie gewekt, wat weer een restrictiever beleid rechtvaardigt.

Voorstanders werpen tegen dat dit beleid overeenkomt met de wensen van kiezers die zich zorgen maken over immigratie. De realiteit is waarschijnlijk genuanceerder, zoals blijkt uit bepaalde langlopende opiniepeilingen, zoals de European Social Survey. Maar zelfs als de kiezers minder immigratie zouden eisen, zal een ineffectief beleid niet aan hun eisen voldoen en hen er niet van weerhouden om op extreemrechts te stemmen. Met de ‘Darmanin-wet’ of het Europese pact, wilden de staten de gebruikelijke argumenten over de migratie-invasie en de vermeende laksheid van de overheid ontkrachten om het tapijt onder populistisch rechts weg te trekken. Maar deze strategie is gedoemd te mislukken, zoals blijkt uit het almaar groeiende politieke gewicht van extreemrechts in Frankrijk en Europa.

Geconfronteerd met deze vlucht naar voren en in een politieke context waarin de afhankelijkheid van de regering van Michel Barnier ten aanzien van het Rassemblement national misschien een voorbode is van een verdere aandraaiing van de duimschroeven, is het tijd om toe te geven dat er achter de migratie- en asielbomen een bos van zeer reële problemen schuilgaat. Die hebben in werkelijkheid echter weinig te maken met het migratiebeleid.

Het is bijvoorbeeld legitiem om te vrezen voor concurrentie van buitenlandse werknemers in laaggeschoolde sectoren van de arbeidsmarkt. Maar dat is meer een kwestie van arbeidsrecht en loonbeleid dan van migratiebeleid. We kunnen de grenswachten of het Europese agentschap dat verantwoordelijk is voor de controle van de EU-grenzen, Frontex, niet vragen een probleem op te lossen dat onder de bevoegdheid van de arbeidsinspectie valt.

The Guardian publiceerde cijfers waaruit valt op te maken dat migratie naar het VK relatief stabiel is gebleven sinds 2008, ondanks vijandige politieke retoriek die anders suggereert. Het MIrreM-project, waaraan onderzoekers van 18 toonaangevende universiteiten en instellingen deelnemen, heeft vastgesteld dat er tussen 2016 en 2023 naar schatting 2,6 tot 3,2 miljoen ongedocumenteerde migranten in 12 Europese landen leefden, waaronder het VK. Dat komt overeen met minder dan 1 procent van de totale bevolking in deze landen.

De nieuwe gegevens staan in contrast met de perceptie van mensen die volgens politici ‘een asielcrisis ervaren’, terwijl het aantal migranten in het VK en Europa juist is afgenomen of gelijk is gebleven.

In het VK wordt het aantal ongedocumenteerde migranten geschat op tussen de 594.000 en 745.000. In vergelijking met 2008 bleef die populatie stabiel in vijf landen, te weten het VK, Frankrijk, Italië, België en de Verenigde Staten.

In het publieke debat wordt immigratie vaak geassocieerd met de islam. Het is waar dat de tientallen miljoenen Europeanen die deze religie aanhangen vaak immigranten zijn. Maar de overgrote meerderheid van hen zijn geen migranten meer, maar volwaardige burgers, en het is nog maar de vraag hoe migratiebeleid de spanningen over het dragen van een hoofddoek of het bestaan van religieus fundamentalisme kan verminderen.

Beheersing van immigratie wordt regelmatig voorgesteld als de wonderoplossing voor uiteenlopende problemen als werkloosheid, onveiligheid, drugshandel, het niveau van scholieren, toegang tot huisvesting en wetteloosheid in de buitenwijken. Het migratiebeleid regelt alleen de toelating en legale status van buitenlanders die naar Frankrijk willen komen. Het heeft over het algemeen geen invloed op hun economische, sociaal-culturele of religieuze bestaan, noch op de transformaties die gaande zijn in de Europese samenlevingen, zoals de toename van ongelijkheid, de democratische crisis, de-industrialisatie, enzovoort.

En hoewel niet te ontkennen valt dat sommige nakomelingen van immigranten tegenwoordig moeilijkheden ondervinden om te integreren, moet ook worden gezegd dat miljoenen immigranten met succes geïntegreerd zijn – ook degenen van wie bij hun aankomst werd beweerd dat ze niet integreerbaar waren en die de schuld kregen van alles wat er in die tijd fout ging.

In een Europa dat vergrijst en te kampen heeft met een tekort aan arbeidskrachten, zal de arbeidsimmigratie niet stoppen en moet ze in goede banen worden geleid. De opvang en snelle integratie van Oekraïense bannelingen in Europa, evenals die van de meerderheid van de Syrische vluchtelingen in Duitsland, toont aan dat het asielrecht en het integratiebeleid er nog steeds toe doen.

Migratiebeleid dat belooft elk probleem op te lossen, van criminaliteit tot identiteitsgerelateerde angsten, is gedoemd te mislukken. In het beste geval is het het verkeerde antwoord op de juiste vragen. In het slechtste geval houdt het de fictie in stand dat alle problemen worden veroorzaakt door immigratie, en dat is schadelijk voor de sociale cohesie en welvaart van Europa. En hoe dan ook, door aan te kondigen wat ze niet kunnen waarmaken, ondermijnen regeringen hun geloofwaardigheid en creëren ze de voorwaarden voor een frustratie waar niemand beter van wordt.