This podcast is part of the Healthy Bees Academy. Find out more by visiting https://menterabusnes.cymru/healthy-bees-academy/

Mae'r podcast yma yn rhan o'r Academi Gwenyn Iach. Dysgwch fwy trwy ymweld a https://menterabusnes.cymru/academi-gwenyn-iach/

This podcast is part of the Healthy Bees Academy. Find out more by visiting https://menterabusnes.cymru/healthy-bees-academy/

Mae'r podcast yma yn rhan o'r Academi Gwenyn Iach. Dysgwch fwy trwy ymweld a https://menterabusnes.cymru/academi-gwenyn-iach/

Helo a chroeso i'r podlediad hwn sy'n rhan o fodiwlau hyfforddi Iechyd Gwenyn a ariennir trwy Gynllun Gwenyn Iach 2030. Lynfa Davies yw fy enw ac yn y bennod yma fe fydda i'n siarad gyda Mark McLaughlin o'r Uned Wenyn Genedlaethol i drafod eu gwaith.

Diolch am ymuno â ni heddiw Mark a chroeso i'n podlediad. Efallai y gallech chi ddechrau drwy gyflwyno eich hun a dweud ychydig wrthym am yr Uned Wenyn Genedlaethol (NBU).

Helo Lynfa, a diolch am fy ngwahodd. Ymunais â'r Uned Wenyn Genedlaethol yn 2015 fel Arolygydd Gwenyn Tymhorol yn gweithio'n bennaf yng Nglannau Mersi a Swydd Gaer. Cefais fy mhenodi'n Arolygydd Gwenyn Rhanbarthol ar gyfer gogledd orllewin Lloegr ar ddechrau 2019. Mae'r Uned Wenyn Genedlaethol yn rhan o'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion, fel Arolygydd dw i'n gyfrifol am ganfod plâu a chlefydau y gwyddom amdanyn nhw yng Nghymru a Lloegr ac am ddelio â nhw. Rhennir Lloegr yn saith rhanbarth, pob un dan arweiniad Arolygydd Gwenyn Rhanbarthol, Cymru yw'r wythfed rhanbarth, unwaith eto dan arweiniad Arolygydd Gwenyn Rhanbarthol. Ar hyn o bryd mae 53 o swyddi Arolygydd Gwenyn Tymhorol drwy Gymru a Lloegr,.

Felly, eich rôl chi Mark, yw'r Arolygydd Gwenyn Rhanbarthol ar gyfer gogledd orllewin Lloegr. Allwch chi ddweud wrthym ni beth mae hyn yn ei olygu a sôn ychydig hefyd am waith yr Arolygwyr Gwenyn Tymhorol sy'n gweithio gyda chi?

Gallaf siŵr. Rwy'n rheolwr rhanbarthol yn ogystal ag arolygydd maes ymarferol. Rwy'n delio â materion Adnoddau Dynol, hyfforddiant, cyllid a rheoli staff. Yn ogystal â rhoi arweiniad ynglŷn â blaenoriaethau a thasgau gweithredol, mae gen i gyfrifoldebau strategol eraill o fewn yr NBU hefyd. Neilltuir 10 cilomedr o sgwariau OS i'r Arolygwyr Gwenyn Tymhorol sydd wedyn yn dod yn ardal dan eu cyfrifoldeb. Maen nhw'n cysylltu â gwenynwyr ar y rhestr arolygu gan yr Uned Wenyn Genedlaethol. Y prif ffocws yw clefydau a phlâu y gwyddom amdanyn nhw fel y'u nodir gan ddeddfwriaeth ond maen nhw hefyd yn cynnig cyngor ar amrywiaeth eang o faterion cadw gwenyn yn ystod arolygiadau. Mae arolygwyr hefyd yn rhoi sgyrsiau i grwpiau cadw gwenyn ac yn cymryd samplau i'w dadansoddi yn y labordy pan fo angen. Does dim digon o arolygwyr i ymweld â phob gwenynwr yn flynyddol, felly mae'n rhaid i ni flaenoriaethu. Fodd bynnag, rydyn ni'n ymateb i alwadau pan fydd gan wenynwyr bryderon ynglŷn â chlefydau neu blâu egsotig.

Mae'n eithaf diddorol deall sut rydych chi'n blaenoriaethu eich gwaith, oherwydd mae gan rai rhanbarthau fwy o achosion o'r clefydau y gwyddom amdanyn nhw. Felly, beth mae'r Arolygwyr Gwenyn Tymhorol yn ei wneud yn y rhanbarthau hynny o gymharu â'r Arolygwyr Gwenyn sy'n brysur iawn yn sgil yr achosion?

Wel, mae'r rhestr maen nhw'n ei chael yn seiliedig ar risg. Felly, os bydd achos o glefyd, mae'n creu rhestr arolygu ehangach fyth. Fodd bynnag, er y gallai nifer yr achosion o glefyd fod yn isel mewn rhai ardaloedd, mae dyletswydd arnom o hyd i sgrinio am glefydau, oherwydd mae enghreifftiau o ardaloedd nad ydym wedi ymweld â nhw neu ardaloedd sy'n risg isel lle'r ydym wedi canfod clefydau mewn arolygiadau blaenoriaeth isel.

Iawn, felly ydi'r Arolygwyr Gwenyn yn symud o gwmpas i gefnogi eu cydweithwyr pan fydd achosion yn codi?

Ydym, rydyn ni'n annog cydweithio traws-ranbarthol. Er enghraifft, yn y gogledd, fy rhanbarth i, a'r gogledd ddwyrain mae cydweithio da iawn rhyngom gydag arolygwyr yn y gogledd orllewin yn cynorthwyo'r gogledd ddwyrain ac i'r gwrthwyneb. Rydyn ni hefyd yn helpu ein gilydd gyda digwyddiadau oherwydd arbedion maint, felly, yn hytrach na chynnal rhai digwyddiadau unigol ar gyfer y gogledd orllewin ac yna dyblygu digwyddiadau unigol ar gyfer y gogledd ddwyrain byddwn yn eu cyfuno ac yn cynnal un digwyddiad. Dim ond am resymau arbedion maint fel y dywedais i.

Ia, mae hynny'n gwneud synnwyr a dw i'n meddwl mai rhai o'r digwyddiadau yma y bydd llawer o wenynwyr yn gyfarwydd â nhw a hefyd yn ddiolchgar iawn amdanyn nhw. Ydi hynny'n rhywbeth rydych chi'n bwriadu parhau ei wneud a gwneud mwy ohono yn y dyfodol?

Ydi. Wel, y llynedd, yn y gogledd orllewin, fe wnaethon ni gynnal dau ddiwrnod Iechyd Gwenyn fel ymarfer ar y cyd â'r gogledd ddwyrain. Fe wnaethon ni hefyd gynnal digwyddiad olrhain y Gacynen Asia ar gyfer gwenynwyr Swydd Efrog ac, fel y dywedais o'r blaen, fe wnaethon ni gynnal Fforwm rhanbarthol ar gyfer gogledd Lloegr gyfan, ac roedd hwnnw'n ddigwyddiad ar y cyd hefyd. Eleni rydyn ni wedi nodi dyddiadau ar gyfer dau ddiwrnod Iechyd Gwenyn ar gyfer y gogledd orllewin, felly nes eu bod wedi'u cadarnhau, alla i ddim dweud yn bendant y byddan nhw'n cael eu cynnal gan fod yn rhaid i ni ddatrys materion presenoldeb a lleoliadau. Ond rydyn ni'n ceisio cynnal o leiaf dau'r flwyddyn.

Ia, ac yn sicr mae yna rai yn ein hardal ni hefyd ac mae gwenynwyr yn wirioneddol werthfawrogi'r cyfle i allu cael golwg ar rai crwybrau wedi'u heffeithio gan glefydau na fyddai cyfle iddyn nhw eu gweld fel arfer.

Felly, Mark, dw i'n yn deall eich bod chi hefyd yn rhan o'r Rhaglen Gwenynfeydd Sentinel i fonitro plâu a chlefydau egsotig. Felly, pa rai yw'r plâu a'r clefydau egsotig rydych chi'n poeni amdanyn nhw a pha mor debygol ydyn nhw o ddod i'r DU?

Mae'r Rhaglen Gwenynfeydd Sentinel yn anelu at ganfod plâu egsotig yn gynnar sef, gwiddon Tropilaelaps a chwilen fach y cwch. Mae'n anodd dweud yn bendant pa mor debygol ydyn nhw o gael eu cyflwyno i'r DU ond yn sicr mae'n risg uchel ac yn un sy'n cael ei chymryd o ddifrif. Felly, mae'n bwysig bod yn wyliadwrus a sicrhau bod gwenynwyr yn rhoi gwybod i'r Uned Wenyn Genedlaethol am unrhyw beth y maen nhw'n ei feddwl sy'n amheus. Mae chwilen fach y cwch yn yr Eidal ar hyn o bryd, ond nid yw Tropilaelaps yn Ewrop hyd y gwyddom. Mae symudiadau pobl a nwyddau yn gallu cynnig llwybr teithio, felly mae gennym Wenynfeydd Sentinel ger porthladdoedd a phwyntiau risg eraill. Er hynny, mae enghreifftiau o risg yn bodoli. Yn 2004, cafwyd hyd i chwilen fach y cwch ym Mhortiwgal mewn cyflenwad o frenhinoedd a chewyll wedi'u mewnforio. Fe'u dinistriwyd gan y Gwasanaeth Tollau cyn iddyn nhw gael cyfle i gyrraedd pen eu taith. Yma yn y DU, rydyn ni weithiau'n cael ein rhybuddio am heidiau sy'n cyrraedd porthladdoedd ar longau. Bu un digwyddiad o'r fath ym mis Mai 2022, pan gafwyd hyd i nyth o wenyn Asiaidd, rhai yn dal yn fyw, ar long gynwysyddion oedd wedi teithio o Asia. Y tro hwn, ni ddarganfuwyd gwiddon Tropilaelaps yn y sampl a anfonwyd i'r labordy ond mae'n pwysleisio'r ffaith bod y risgiau'n rhai go iawn.

Waw, mae'n swnio'n anghrediniol y byddai haid o wenyn yn cael eu trosglwyddo yn y ffordd yna.

Wel, Apis florea oedden nhw a dydyn nhw ddim yn creu nythod. Yr hyn wnaethon nhw oedd adeiladu crwybr ar ochr llong cynwysyddion ac fe gawson ni wybod yn ddiweddarach. Yn y pendraw, fe aethon ni i gael rhai samplau oherwydd i ddechrau roedden nhw'n meddwl mai haid o'r DU oedd wedi mynd ar y llong tra oedd hi yn y Porthladd. Ond wrth archwilio'n agosach, gwelsom eu bod yn dod o India lle mae Tropilaelaps yn bodoli.

Mae hynny'n hollol anhygoel, yn tydi?

Nid dyma'r unig un chwaith. Cysylltodd un o'r cymdeithasau a oedd wedi cael gwybod am Gapten llong oedd wedi cysylltu ag un o'r cymdeithasau dros y ffôn wrth fynd i mewn i un o'r porthladdoedd yn Lloegr, a dywedon nhw fod yna haid o wenyn. Meddyliodd y gymdeithas mai haid o wenyn y DU oedd rywsut wedi mynd ar y llong oedd yno ond wnaethon nhw ddim dod i'r golwg felly chawson ni byth wybod beth oedden nhw.

Waw, mae hynny'n risg go iawn yn tydi?

Mae'n risg go iawn, wyddoch chi, rhaid i ni fod yn wyliadwrus oherwydd dychmygwch, mae yna lawer o longau yn dod i mewn a wyddoch chi, llongau cynwysyddion o wledydd eraill, sy'n amlwg yn risg gan eu bod yn gallu dod â rhywogaethau ymledol neu hyd yn oed blâu egsotig y gwyddom amdanyn nhw.

Ia, a chwilen fach y cwch fyddai'r un sydd fwyaf tebygol o gyrraedd y DU? Ydi hynny'n gywir ai peidio?

Wel, mae fel unrhyw beth arall yn tydi, os ydyn ni'n mentro dweud yn bendant mai chwilen fach y cwch yw'r mwyaf tebygol, rydyn ni'n temtio ffawd a bod Tropliaelaps yn dod i mewn i'r wlad. Fel yr ydyn ni newydd ddweud, mae plâu egsotig yn cyrraedd ar longau. Mae angen mwy o wybodaeth ynghylch Tropilaelaps. Maen nhw'n credu nad yw Tropilaelaps yn gallu bwydo ar wenyn llawn dwf ond maen nhw'n symud i ardaloedd oerach yn Asia lle maen nhw'n cael seibiant o ran dodwy wyau, er mae'n rhaid cadarnhau hynny. Mae angen gwaith pellach dw i'n credu, i ddarganfod a yw'r gwiddon yn esblygu mewn unrhyw ffordd fel eu bod yn gallu dechrau bwydo ar y gwenyn llawn dwf. Eto, dim ond dyfalu ydw i. Dw i'n gwybod bod gan Dr Samuel Ramsey ddarlith ar YouTube i'r perwyl hwnnw, lle mae'n rhoi darlith dda yn egluro lledaeniad Tropilaelaps yn Asia.

Ia, a dw i'n meddwl ei bod hi'n werth dweud wrth ein gwrandawyr, sydd efallai ddim yn gyfarwydd â Tropilaelaps. Gwiddonyn bach ydi o sy'n debyg iawn i'r gwiddonyn Varroa mewn sawl ffordd. Mae ganddo gylch bywyd tebyg ac ar hyn o bryd dydi o ddim yn y DU, felly yn bendant mae'n un nad ydyn ni ei eisiau yma.

Yn bendant.

Efallai y byddwn ni'n dod yn ôl i siarad am rai o'r plâu egsotig a allai fod o risg i ni ond cyn i ni wneud hynny efallai y gallech chi siarad am y Rhaglen Gwenynfeydd Sentinel y mae'r Uned Wenyn Genedlaethol yn ei chyflwyno a sut y gall gwenynwyr gymryd rhan ynddi?

Wel, mae gennym ni ddwy raglen Gwenynfeydd Sentinel sy'n cael eu cynnal ochr yn ochr. Y gyntaf yw'r Rhaglen Gwenynfeydd Sentinel Wirfoddol lle mae gwenynwyr yn archwilio i weld a oes plâu egsotig yn ogystal ag anfon samplau i'r labordy i'w dadansoddi ddwywaith y flwyddyn. Maen nhw'n cael popeth sydd ei angen arnyn nhw felly does dim cost i'r gwenynwr. Mae'r samplau fel arfer yn ddarnau mân o'r driniaeth Varroa neu o lawr solet y cwch. Maen nhw hefyd yn cael cyflenwad o drapiau chwilen fach y cwch. Ar hyn o bryd mae gennym 130 o Wenynfeydd Sentinel Gwirfoddol ar draws Cymru a Lloegr ac yn ystod tymor 2022-2023, anfonwyd 157 o samplau i'w dadansoddi. Ein nod yw cael o leiaf 15 o Wenynfeydd Sentinel Gwirfoddol ym mhob un o'r wyth rhanbarth. Yna mae gennym yr Uwch Raglen Gwenynfeydd Sentinel ac mae'r Arolygydd Gwenyn yn ymweld â nhw deirgwaith yn ystod y tymor i archwilio rhag ofn bod plâu egsotig ac i gymryd samplau. Fel arfer, lleolir Uwch Wenynfeydd Sentinel ger y pwyntiau risg uchaf fel porthladdoedd ac un o'r meini prawf pwysig ar gyfer dewis yw mynediad, rhag ofn bod y gwenynwr ddim ar gael. Yn aml gwneir trefniadau i ganiatáu i arolygwyr gael mynediad heb fod angen i'r gwenynwr fod yn bresennol. Os oes gan wenynwr ddiddordeb mewn cymryd rhan, dylai gysylltu â'r Arolygydd Gwenyn Tymhorol neu Ranbarthol i drafod ymhellach.

Felly, gyda'r Gwenynfeydd Sentinel Gwirfoddol, sawl gwaith y flwyddyn ydych chi'n disgwyl i'r gwenynwr anfon mewn samplau?

Wel, o leiaf dau sampl. Dau sampl y tymor yw'r targed. Felly, ar gyfer y Gwenynfeydd Sentinel Gwirfoddol, byddem yn gofyn am sampl tua mis Mehefin, ym mis Mehefin, a hefyd ym mis Medi.

Ac, ydyn nhw'n llythrennol ddim ond yn gorfod sgubo beth sydd ar lawr y cwch gwenyn, os ydyn nhw ar lawr solet, neu ddim ond casglu beth sydd ar y darn Varroa ?

Ia. Mae'n broses gymharol syml ac mae yna amlenni rhagdaledig i anfon y samplau yma i'r labordy, ac yna unwaith y bydd y labordy yn eu derbyn, bydd y labordy wedyn yn archwilio'r samplau hynny hyd yn oed i lefel microsgopig i chwilio am unrhyw dystiolaeth o blâu egsotig. Felly, gallai fod yn wyau neu'n ddarnau o goes neu ddarnau o antena, unrhyw beth a fyddai'n dangos bod risg o bla egsotig neu fod pla egsotig yn bresennol. Pe bai risg, byddem wedyn yn cael ein rhybuddio a byddem yn gorfodi camau i atal gweithgareddau a byddem yn ail-archwilio'r wenynfa.

Felly, Mark, a oes angen i wenynwyr allu adnabod unrhyw beth eu hunain neu ddim ond sgubo'r malurion oddi ar y llawr neu oddi ar y darn Varroa a'u hanfon?

Wel, ia. Mae'r malurion yn bwysig iawn gan eu bod nhw'n cael eu dadansoddi yn y labordy i lefel microsgopig. Felly, mae hynny'n waith pwysig iawn gan fod hynny wedyn yn ychwanegu haen arall o archwilio, os mynnwch chi, at y broses samplo go iawn. Ond mae angen i'r gwenynwyr wybod beth yw'r arwyddion os oes chwilen fach y cwch a Tropilaelaps mewn gwirionedd yn y gytref, lle i edrych a beth i chwilio amdano. Pan fyddan nhw'n cael yr offer am y tro cyntaf, dylai Arolygwr Gwenyn Tymhorol fynd i'r wenynfa gyda nhw ac egluro'n union beth i chwilio amdano a sut i archwilio am blâu egsotig.

Ydi hi'n bosibl i unrhyw wenynwr wirfoddoli eu gwasanaethau neu ydych chi'n rhyw fath o ddewis pobl?

Wel, cyfuniad o'r ddau mewn gwirionedd. Os oes gennym ni ardal lle mae risg o blâu egsotig, er enghraifft, porthladdoedd. Dywedwch fod gennym borthladd, a bod 'na ddim Gwenynfeydd Sentinel wrth ymyl y porthladd hwnnw, neu fod gwenynwyr y Gwenynfeydd Sentinel sy'n anfon samplau, yn penderfynu'n sydyn na allan nhw fod yn rhan o'r cynllun, eu bod nhw am roi'r gorau i gadw gwenyn neu rywbeth. Byddwn ni, a'r arolygydd lleol yn holi o gwmpas ac os bydd unrhyw leoliadau addas lle mae gwenynfeydd, wyddoch chi, byddwn yn gofyn i bobl os hoffan nhw gymryd rhan. Gall gwenynwyr gysylltu â ni a chynnig eu gwasanaethau ond mae'n rhaid i ni dargedu ardaloedd a gallwn ni ddim cael gormod o Wenynfeydd Sentinel Gwirfoddol. Y cyfan rydyn ni'n ei wneud, ac mae'r labordy'n ei wneud, yw anfon pecynnau allan a dadansoddi. Mae cydbwysedd rhwng y niferoedd ac effeithlonrwydd y cynllun. Felly, rydyn ni'n croesawu pobl sydd gallai fod yn rhy agos at Wenynfa Sentinel Wirfoddol arall. Felly, mae'n rhaid i ni bwyso a mesur y sefyllfa.

Ia wrth gwrs. Nawr, o'n profiadau hyd yma, mae'n ymddangos mai'r Gacynen Asia yw ein bygythiad mwyaf uniongyrchol. Efallai y gallech chi egluro i'n gwrandawyr pam fod y Gacynen Asia yn fygythiad i'n gwenyn, a beth all gwenynwyr ei wneud?

Wel, mae'n werth sôn nad yw'r Rhaglen Gwenynfeydd Sentinel yn targedu'r Gacynen Asia yn benodol ond mae rhai gwenynwyr sy'n cymryd rhan yn monitro ei phresenoldeb. Mae'r Gacynen Asia yn rhywogaeth ymledol yn hytrach na phla. Mae'n targedu gwenyn mêl a phryfed brodorol eraill i fwydo'r larfa. Yn ogystal â lladd gwenyn unigol, os yw'r Gacynen Asia yn bresennol mewn gwenynfa gall amharu ar y ffordd mae'r gwenyn yn chwilio am fwyd nes bod y gytref yn diflannu. Dylai gwenynwyr fod yn wyliadwrus a rhoi gwybod os gwelan nhw'r rhain drwy'r ap Asian Hornet/Cacynen Asia, y gellir ei lawrlwytho am ddim. Os ydyn nhw mewn sefyllfa i godi ymwybyddiaeth ymysg y cyhoedd byddai hynny'n wych hefyd. Rydyn ni'n argymell chwilio am y Gacynen Asia yn y gwenynfeydd, ar eiddew neu ffrwythau sydd wedi disgyn hefyd.

Yn ddiddorol, yn rhan olaf 2022 doedd hi ddim yn ymddangos bod gennym lawer o Gacwn Asia eleni, y llynedd mae'n ddrwg gen i, sy'n dipyn o syndod i mi wrth edrych ar brofiadau Jersey lle mae'n ymddangos bod llawer iawn o nythod ac maen nhw'n gwneud gwaith rhagorol i gael gwared ar y rheini hefyd. Pam ydych chi'n meddwl na wnaeth y Gacynen Asia groesi i'r DU?

Wel, mae dadansoddiad o nyth Rayleigh yn awgrymu nad oedd y frenhines yn ferch i unrhyw un o'r breninesau sydd wedi eu gweld yn y blynyddoedd blaenorol yma. Felly mae'n debyg iddi gael ei chario drosodd o Ffrainc. Ond mae Jersey gymaint yn nes at Ffrainc nag ydyn ni. Dw i wedi bod i Jersey ac maen nhw'n dweud eu bod nhw'n dod o hyd i'r Gacynen Asia ar y cychod pysgota ac maen nhw hyd yn oed wedi gweld rhai'n gorffwys ar frigiadau creigiog, felly, maen nhw'n gallu hedfan o Ffrainc i Jersey. Yn achos y DU rydyn ni'n amau bod y Gacynen Asia, ar adegau, wedi cael ei chario drosodd gan wyntoedd deheuol, mae'n debyg bod Dungeness yn un o'r achosion hynny, tra mai gwenyn gwryw oedden nhw mewn gwirionedd a gafodd eu cario drosodd. Ond, mae pellter rhyngom ni a Ffrainc a dw i'n meddwl eu bod nhw wir angen rhyw fath o ffordd i'w cario drosodd. Pam roedd cyn lleied y llynedd, dw i ddim yn gwybod, dydyn ni ddim yn gwybod. Rydyn ni ond yn gobeithio ein bod ni wedi dod o hyd i bob un oedd yno.

Ydw, wrth gwrs, dim ond hyn a hyn o wybodaeth sy gennym ni. A beth am chwilod bach y cwch a Tropilaelaps, pam eu bod nhw'n achosi'r fath bryder i ni?

Wel, gall cytrefi lle mae nifer fawr o chwilod bach y cwch yn bresennol gael eu dinistrio neu gallan nhw hedfan i ffwrdd i rywle arall ac mae'r chwilod yn bwyta'r mag a'r storfeydd, gan ysgarthu yn y mêl, ac achosi iddo eplesu. Felly, mae'n tarfu llawer ar y gytref ac ar y gwenynwr ei hun. Mae cytrefi gwannach yn arbennig o agored i niwed, felly gallai'r cnewyllyn neu broses baru'r frenhines gael eu heffeithio'n ddifrifol. Gallai mêl a'r llofftydd mêl cyn eu tynnu fod mewn perygl hefyd. Mae chwilen fach y cwch yn gallu effeithio ar boblogaethau gwenyn mêl gwyllt a chacwn hefyd. Felly, nid gwenyn mêl yn unig yr ydyn ni'n poeni amdanyn nhw. Mae gwiddon tropilaelaps yn bryder mawr gan eu bod nhw'n lledaenu clefydau ac yn gwanhau cytrefi, yn debyg iawn i effeithiau pla Varroa, ond mae ganddyn nhw'r potensial i fod yn fygythiad mwy fyth, gan eu bod nhw'n atgynhyrchu'n gyflym. Gallen nhw hefyd gael effaith ddifrifol ar gytrefi gwyllt, yn union fel chwilen fach y cwch.

Rydych chi wedi gwneud pwynt diddorol, am eu heffaith bosibl ar gytrefi gwyllt a hefyd eu heffaith ar rai o'n rhywogaethau gwenyn gwyllt hefyd. Rydyn ni'n tueddu i ganolbwyntio fwyaf ar wenyn mêl ond mae'n frawychus meddwl y gallen nhw hefyd gael effaith ddifrifol ar rai o'n rhywogaethau gwenyn gwyllt eraill.

Ia, hynny yw, dyna pam mae dod o hyd i'r plâu yma'n gynnar mor bwysig oherwydd unwaith maen nhw'n mynd i mewn i'r ardaloedd, wyddoch chi, maen nhw'n dod i gysylltiad â'r gwenyn ffyrnig a'r heidiau sydd wedi dianc o'r cychod a mynd i mewn i lofftydd neu simneiau pobl neu pa le bynnag, ac mae'n anodd iawn wedyn i ni allu eu rheoli a chael gwared arnyn nhw. Fe allwn ni fynd at y gwenynwyr sydd wedi'u cofrestru ar BeeBase ond efallai bod plâu niferus mewn cytrefi gwyllt na wyddon ni amdanyn nhw. Felly, dyma beth yw pwrpas yr holl gynllun, ceisio eu cael yn gynnar a cheisio delio â nhw cyn iddyn nhw gael cyfle i ddosbarthu eu hunain yn ehangach.

Ia wrth gwrs. Nawr rydyn ni i gyd yn gwybod am freninesau sy'n cael eu mewnforio i'r DU ac rydyn ni wedi siarad ychydig am y posibilrwydd fod heidiau'n dod i mewn ar longau, oes yna gynhyrchion cychod gwenyn eraill sy'n cael eu mewnforio a allai hefyd achosi risg i'n gwenyn drwy gludo rhai o'r plâu a'r clefydau yma?

Wel mae angen tystysgrif iechyd ar fewnforion mêl ac mae achosion mynych o fewnforio mêl yn anghyfreithlon gyda'r llwythi'n cael eu hatal gan y Gwasanaeth Tollau. Ar rai achlysuron mae'r Gwasanaeth Tollau wedi atal mêl oedd yn dal yn y crwybr, weithiau gyda gwenyn yn dal i hedfan o amgylch y cerbyd. Yn amlwg iawn, mae'r math yma o beth yn risg o safbwynt clefydau a phlâu egsotig i'r DU. Mae'n werth nodi nad yw mewnforio crwybr cŵyr yn cael ei ganiatáu gan ei fod yn gallu cario afiechyd. Caniateir mewnforio cŵyr gwenyn yn fasnachol, ond mae angen hysbysu'r awdurdodau swyddogol ynghylch mewnforion o'r fath ymlaen llaw, yn ogystal â rhoi manylion am sut mae'r mêl yn cael ei brosesu ac ati. Mae bwydo mêl sy'n dod o ffynhonnell gyfreithiol i wenyn mêl hefyd yn risg oherwydd gall gynnwys pathogenau gwenyn. Weithiau, mae'r cyhoedd yn bwydo mêl sy'n dod o ffynhonnell fasnachol i wenyn sy'n ymweld â'r ardd, yn llawn bwriadau da, heb wybod y risgiau. Mae mewnforio triniaethau sydd heb eu hawdurdodi'n anghyfreithlon yn y DU yn bryder hefyd ac mae achosion lle'r oedd triniaethau heb eu hawdurdodi o du allan i'r DU wedi cael eu hysbysebu ar safleoedd arwerthu ar-lein. Efallai na fydd gan driniaethau o ffynonellau anghyfreithlon yr un safonau ansawdd angenrheidiol neu efallai eu bod yn ffug ac yn cynnwys sylweddau anhysbys a allai fod yn niweidiol. Dim ond triniaethau sydd wedi'u hawdurdodi i gael eu defnyddio yn y DU ac wedi'u gwerthu gan ffynonellau dibynadwy y dylai gwenynwyr eu defnyddio.

Ia, dyna bwynt diddorol rydych chi'n ei godi. Doeddwn i ddim wedi meddwl am fewnforio triniaethau yn anghyfreithlon sydd heb eu hawdurdodi yn y DU, ond ia, fe alla i ddychmygu bod hynny'n broblem eithaf eang.

Ydi, pan ddaw i'n sylw, neu pan rydyn ni'n gweld rhywbeth felly, byddwn yn cymryd camau i dynnu sylw'r Awdurdodau Meddyginiaethau Milfeddygol a byddwn yn ceisio sicrhau bod yr hysbysebion yn cael eu tynnu oddi ar-lein oherwydd dydyn ni ddim eisiau gweld - triniaethau yn enwedig - yn cael eu hanfon i mewn o dramor sydd heb eu hawdurdodi neu heb olrhain eu hansawdd.

Ia, a pha gyngor ymarferol y gallwn ni ei roi i wenynwyr i'w helpu i fabwysiadu'r arferion sy'n lleihau'r risg o blâu a chlefydau egsotig sy'n dod i mewn i'r wlad?

Wel, dim ond gwenyn a chynhyrchion eraill sydd wedi'u mewnforio'n gyfreithiol y dylen nhw eu prynu. Gwnewch yn siŵr eich bod chi'n gwybod sut mae'r plâu egsotig y gwyddom amdanyn nhw yn edrych. Gwnewch yn siŵr eich bod yn gyfarwydd â symptomau'r plâu a'r clefydau y gwyddom amdanyn nhw yma. Dw i'n argymell gwneud archwiliadau rheolaidd sy'n canolbwyntio'n unig ar chwilio am y rhain. Ceisiwch annog gwenynwyr lleol i gofrestru ar BeeBase. Os bydd achos yn codi, mae'n hanfodol ein bod yn gwybod ble mae gwenynfeydd i helpu i'w rheoli a chael gwared ar y plâu neu'r clefydau. Hefyd dylech archwilio unrhyw Freninesau a gaiff eu mewnforio a rhoi gwybod am unrhyw bryfed, larfa, wyau amheus sy'n bresennol gyda'r gwenyn yn y cewyll i'r Uned Wenyn Genedlaethol. Os oes unrhyw beth amheus i'w weld, yn amlwg peidiwch ag agor unrhyw un o'r cewyll nes eich bod wedi cael cyfle i gael cyngor gennym ni. Rhaid i chi ddilyn y gofynion i anfon y cewyll, y gwenyn sy'n gofalu am y frenhines a'r deunydd pecynnu i gael eu harchwilio gan y labordy. Dyma haen arall o archwilio ar gyfer canfod y plâu egsotig yma'n gynnar. Hefyd os yw gwenynwr yn gwybod am unrhyw risg mynediad na fyddem efallai'n ymwybodol ohono cysylltwch â'r Arolygydd Gwenyn Tymhorol neu Ranbarthol i'w drafod.

Trwy risgiau mynediad ychwanegol ydych chi'n golygu dod yn ymwybodol o rywun yn lleol sy'n mewnforio pethau?

Wel, gall pobl fewnforio'n gyfreithlon ac mae'n annhebygol, wel, sut fyddech chi'n gwybod, eu bod nhw'n mewnforio'n gyfreithlon oherwydd maen nhw'n gwneud hynny drwy'r gofynion masnachol. Roeddwn i'n meddwl yn fwy penodol, er enghraifft, am unrhyw weithgareddau masnachol newydd sydd wedi dechrau. Cwmnïau newydd sy'n mewnforio ffrwythau a llysiau ar raddfa fawr lle gallai chwilen fach y cwch gael ei chario i mewn i'r wlad yn eu sgil. Weithiau mae pobl yn cysylltu â ni i roi gwybod am bobl sy'n prosesu mêl ar raddfa fawr ac yna'n dweud wrthym fod gweithgareddau prosesu masnachol newydd ddechrau ar stad ddiwydiannol yn agos atyn nhw. Felly, y math yna o beth. Dydyn ni ddim yn manylu oherwydd bod gwenynwyr yn gwybod beth yw'r risgiau ac os ydyn nhw'n meddwl bod rhywbeth yn risg, cysylltwch â ni ar bob cyfri i ddweud, ydych chi'n gwybod am hyn? Neu, ydych chi'n gwybod bod y peth a'r peth yn cael ei fewnforio? Oherwydd, weithiau rydyn ni'n cael gwybod am achosion o werthu mêl ar ochr y ffordd y maen nhw'n amau sydd wedi cael ei fewnforio ond heb fynd trwy'r archwiliadau priodol, wyddoch chi, ar raddfa fawr. Felly, yr hyn rydyn ni'n ei wneud, yw croesawu gwybodaeth - os ydych chi'n meddwl eich bod chi'n gwybod am risg nad ydyn ni'n gwybod amdano, gadewch i ni wybod.

Ia, mae hynny'n gyngor da. Felly, rydyn ni wedi canolbwyntio heddiw ar y plâu y gwyddon ni amdanyn nhw'n barod. Oes yna unrhyw blâu neu glefydau eraill sydd wedi dod i'ch sylw yn yr NBU, sy'n cael eu monitro gennych chi?

Wel, rydyn ni'n canolbwyntio mewn gwirionedd ar y ddau bla y gwyddom amdanyn nhw a'r ddau glefyd y gwyddom amdanyn nhw sef Clefyd Americanaidd y Gwenyn (CAG) a Chlefyd Ewropeaidd y Gwenyn (CEG). Hefyd, y rhywogaeth ymledol, Cacynen Asia. Ond rydyn ni'n ymwybodol o'r risg o fewnforio gwenyn anfrodorol a chacwn eraill a allai ddod i mewn i'r wlad trwy lwybrau masnach. Rydyn ni hefyd yn cadw llygad am fygythiadau eraill fel gwenyn o Affrica a allai ddod yma yn sgil mewnforio breninesau'n anghyfreithlon. Cawn gefnogaeth ragorol gan wyddonwyr yr Asiantaeth Ymchwil Bwyd a'r Amgylchedd, a elwir bellach yn FERA Science Limited, felly os bydd gennym unrhyw bryderon gallwn, a byddwn, yn anfon samplau atyn nhw i'w harchwilio a'u hadnabod.

Mae hynny'n ddiddorol iawn eich bod chi'n sôn am fygythiad gwenyn o Affrica. Mae hynny eto, yn rhywbeth nad oeddwn i erioed wedi'i ystyried. Felly, ydi pobl wir yn dod â breninesau yn anghyfreithlon i mewn o Affrica?

Nac ydyn, ond beth fydden ni'n ddweud yw hyn - dydyn ni ddim yn gwybod, felly rydyn ni'n wyliadwrus. Rydyn ni'n cadw golwg.

Ia. Ac mae gennym ni gwpl o rywogaethau gwenyn sydd wedi dod yn eithaf cyffredin yn y DU fel y gacynen y coed a'r wenynen Iorwg. Felly, fyddech chi'n ystyried bod y rhain yn fygythiad gan eu bod yn rhywogaethau anfrodorol?

Wel, dw i'n credu eu bod nhw wedi hen sefydlu erbyn hyn, mae cacynen y coed a'r gwenyn Iorwg wedi hen sefydlu. Rydyn ni'n cael llawer o alwadau ynghylch cacwn y coed bob blwyddyn felly, maen nhw yma. Mae fel unrhyw rywogaeth arall. Hynny yw, mae Gwenyn Ewropeaidd wedi bod yn symud i fyny'r wlad i ardaloedd newydd oherwydd ei bod yn mynd yn gynhesach. Dydyn ni ddim yn ystyried bod y rhain yn fygythiad oherwydd eu bod nhw bellach yn endemig. Dydyn ni ddim yn monitro'r rhain o gwbl.

Na, mae hynny'n ddiddorol iawn Mark, ac mae'n ddifyr dros ben clywed am beth o'r gwaith rydych chi'n ei wneud o fewn yr Uned Wenyn Genedlaethol. Mae'n bendant yn gwneud i mi deimlo'n fwy hyderus o gael gwybod bod y rhaglenni yma'n parhau i fonitro a diogelu, gobeithio, dyfodol ein mentrau cadw gwenyn ac wrth gwrs, mae newid hinsawdd yn cyflwyno rhai risgiau a chyfleoedd diddorol i ni yn y DU, ac wrth gwrs yn fyd-eang hefyd, a bydd yn ddiddorol gweld a fydd gennym fwy o achosion o wahanol rywogaethau ymledol o ganlyniad i newid hinsawdd. Felly, y cyfan sydd gen i ar ôl i'w ddweud yw diolch yn fawr i chi am gymryd rhan yn ein podlediad heddiw ac rydyn ni'n dymuno tymor llwyddiannus i chi yn 2023 gan obeithio na fydd llawer iawn o glefydau.

Diolch yn fawr, diolch.

This podcast is part of the Healthy Bees Academy. Find out more by visiting https://menterabusnes.cymru/healthy-bees-academy/

Mae'r podcast yma yn rhan o'r Academi Gwenyn Iach. Dysgwch fwy trwy ymweld a https://menterabusnes.cymru/academi-gwenyn-iach/

Helo a chroeso i'r podlediad sy'n rhan o'r modiwlau hyfforddiant Iechyd Gwenyn a ariennir drwy Gynllun Gwenyn Iach, 2030.

Fy enw i yw Lynfa Davies ac yn y Bennod yma byddaf yn sgwrsio â'r Athro Peter Graystock a Monika Yordanova o Goleg Imperial Llundain i drafod eu hymchwil i'r ffactorau sy'n gwneud gwenyn yn fwy tebygol o ddioddef o glefydau.

Diolch am ymuno â ni heddiw Peter a Monika a chroeso i'n podlediad. Peter, hoffech chi ddechrau drwy gyflwyno eich hun a dweud rhywfaint am eich gwaith a gwaith y tîm yng Ngholeg Imperial Llundain. Ie iawn, felly, rwy'n ymchwilydd ac yn ddarlithydd yng Nghampws Silwood Park Coleg Imperial Llundain, ac mae gen i ddiddordeb arbennig mewn cymunedau cymhleth o ficrobau a sut mae'r rheini, yn eu tro, yn dylanwadu ar gymunedau hyd yn oed mwy cymhleth, sef peillwyr a'u hiechyd. Felly, yn fy labordy rydyn ni'n edrych ar y mathau o ficrobau sydd i'w gweld mewn gwenyn, sut gwnaethon nhw gyrraedd y gwenyn, a beth yw swyddogaeth y microbau hyn? Ydyn nhw'n cael effaith bositif neu effaith negyddol ar iechyd y gwenyn dan sylw? Felly, drwy ofyn y cwestiynau hyn, mae fy ngrŵp yn tueddu i archwilio pethau fel y dynameg microbaidd rhwng poblogaethau o wenyn. Maen nhw'n nodi'r microbau penodol sy'n ymddangos eu bod yn dylanwadu ar iechyd gwenyn lle mae straenachoswr ychwanegol fel plaleiddiaid neu rywbeth tebyg. Ac yna, yn y bôn, rydyn ni'n dod â'r holl wybodaeth ynghyd i geisio datblygu strategaethau er mwyn helpu i ddiogelu iechyd peillwyr gan ddefnyddio'r hyn rydyn ni'n ei wybod am yr ecoleg ficrobaidd.

Mae hynny'n eithaf ddiddorol oherwydd mae eich gwaith yn ymwneud â mwy na gwenyn mêl yn unig, yn dydy? Wel, mae gennyn ni ddiddordeb penodol mewn gwenyn mêl ar gyfer y podlediad hwn, ond mae'n ddiddorol nodi bod eich gwaith yn ymdrin â rhywogaethau gwenyn gwyllt hefyd. Ie yn bendant, felly roedd fy PhD yn edrych yn benodol ar gacwn, neu bumblebees, sy'n cael eu rheoli. Felly, mae'r diwydiant cacwn sy'n cael eu rheoli yn un mawr, yn enwedig ym Mhrydain. Rydyn ni'n mewnforio tua 70 000 o gacwn i Brydain bob blwyddyn.

Felly, dechreuais i astudio gwenyn sy'n cael eu rheoli ar lefel rhywogaethau gwyllt felly mae fy ngwaith ymchwil wedi parhau fel hyn. Rydyn ni'n edrych ar wenyn fel cymuned ac mae'r gymuned honno yn cynnwys rhai gwenyn gwyllt a rhai gwenyn sy'n cael eu rheoli a'r rhyngweithio rhwng y ddau.

Gwych, felly Monika, fyddech chi'n hoffi cyflwyno eich hun ac esbonio beth rydych chi'n ei astudio ar gyfer eich PhD, ac yn benodol, rwy'n meddwl byddai ein gwrandwyr yn hoffi gwybod sut mae eich PhD yn cael ei ariannu.

Hi Lynfa, diolch i chi am y cyfle i gymryd rhan yn eich podlediad. Rwy'n astudio am PhD yn Silwood Park, Coleg Imperial Llundain, ac rwy'n edrych ar bresenoldeb pathogenau mewn tirweddau naturiol, ac mewn tirweddau ehangach, ond rwy hefyd yn canolbwyntio'n benodol ar glefyd Ewropeaidd y gwenyn, neu EFB, a'r ffordd gall ffactorau gwahanol helpu'r clefyd i ddatblygu mewn cytref. Felly, gan fod EFB yn glefyd dinistriol ym maes gwenyna mae'n addas iawn i gylch gwaith y corff sy'n fy ariannu, sef Bee Disease Insurance a CB Dennis Trust.

Mae EFB ac AFB, clefyd Americanaidd y gwenyn, yn glefydau hysbysadwy yn gyfreithiol, felly, yn aml bydd yn rhaid i wenynwyr ddifa'r cwch mae'r clefyd wedi effeithio arno, ynghyd â'r holl offer cysylltiedig, er mwyn atal y clefyd rhag lledaenu i gychod eraill. Felly, mae Bee Disease Insurance yn gwmni yng Nghymru a Lloegr sy'n cael ei redeg gan wenynwyr ac mae'n cynnig yswiriant ar gyfer

prynu offer gwenyna newydd yn lle unrhyw

offer sydd wedi gorfod cael eu dinistrio

oherwydd y clefydau hyn.

Ymddiriedolaeth yw CB Dennis ar y llaw arall,

ac mae'n ariannu gwaith ymchwil sy'n cyd-fynd

â'i nod o hyrwyddo gwyddoniaeth sy'n

gysylltiedig â gwenyn a'u hiechyd, a gwenyna

ym Mhrydain yn gyffredinol, ond hefyd yn fwy

eang yn Ewrop. Mae'n ariannu rhai

prosiectau yn Ewrop hefyd. Mae gan y ddau

gorff ethos cryf o gefnogi ymchwil sydd wedi'i anelu

at wella arferion cadw gwenyn ac iechyd

gwenyn yn gyffredinol. Dyna pam maen nhw'n

cefnogi amrywiaeth eang o brosiectau sy'n

ceisio cyflawni'r nodau hynny, gan gynnwys

fy PhD.

O, mae'n wych clywed hynny ac mae'n braf

clywed bod rhywfaint o arian gwenynwyr

yn cael ei ddefnyddio ar gyfer PhD mor werth chweil.

Felly, rydyn ni'n edrych ymlaen yn eiddgar i glywed

canlyniadau eich gwaith. O, diolch yn fawr iawn i

chi am hynna.

Felly, mae eich gwaith yn canolbwyntio'n benodol ar

glefyd Ewropeaidd y gwenyn.

Felly, pam mae'r clefyd hwn mor

ddiddorol i chi, a beth rydych chi'n

credu bydd eich gwaith ymchwil yn ei gyflawni?

Wel, rwy'n siŵr bydd eich gwrandawyr i gyd

yn gwybod pa mor ddinistriol yw

EFB, ac fel gwenynwr

fy hun, rwy'n gallu cydymdeimlo â phawb

sydd wedi dioddef oherwydd y clefyd hwn.

Mae'r symptomau yn gwaethygu mor

gyflym ac yn gallu lledaenu ar draws y

wenynfa gyfan os na fyddwch chi'n

gweithredu ar frys. Ond, y broblem ar hyn o bryd

yw mai ychydig iawn o bethau gallwn ni

eu gwneud os byddwn ni'n sylwi ar y clefyd

ac mae'r holl bethau hyn yn amharu'n ddifrifol ar y gwenyn. Felly,

mewn rhai achosion prin, efallai y bydden ni'n defnyddio

gwrthfiotigau neu'n defnyddio dull ysgwyd yr haid, ond yn aml

mae angen llosgi pob cwch a'r holl offer. Ar yr un pryd,

er bod effeithiau'r clefyd mor ddifrifol, rydyn ni'n

gwybod fod y pathogen yn gallu ymddangos yn naturiol

mewn cychod ac aros ynghwsg heb

achosi unrhyw symptomau o gwbl. Felly, mae hyn

yn ddiddorol iawn i mi. Rwy'n awyddus i wybod

beth yw'r ffactorau neu beth sy'n achosi i'r clefyd

ddigwydd, ac os feddyliwn ni am y peth o'n

safbwynt ni, mae gennyn ni system imiwnedd ac mae

gan bob organeb system imiwnedd, ac os bydd y system yn

cael ei gwanhau gall olygu ein bod yn llawer mwy

agored i heintiau penodol. Un enghraifft dda mewn pobl

yw'r eryr neu 'shingles',

lle mae'r pathogen yn aros ynghwsg

nes bod yr organeb letyol wedi gwanhau. Ac mae'r

un egwyddor yn wir yn achos y gytref. Felly,

rydyn ni'n gwybod os oes straenachoswyr

penodol, fel plaleiddiaid, eu bod nhw'n gallu

amharu ar iechyd y gytref a gall hyn

arwain at ddechreuad clefydau. Ac i'r

gwrthwyneb, gallwn ni hefyd edrych ar bethau

sy'n gwella iechyd y gwenyn ac yn

gwella eu hymwrthedd i'r straenachoswyr

hyn. Felly, mae gen i brosiectau

sy'n edrych ar y ffactorau sy'n ysgogi EFB yn y maes

a hefyd yn y labordy.

Mae hynna'n ddiddorol iawn Monika, a

hoffwn i fynd nôl at bwynt gwnaethoch chi

ei godi am y potensial i EFB fodoli'n naturiol

yn ein cychod, sef efallai mai'r straenachoswyr

sy'n achosi iddo ledaenu

ac amlygu ei hun. Felly,

pa dystiolaeth sydd yna mewn gwirionedd,

fod EFB yn eang iawn,

ac y gallai fod yn bresennol yn y rhan fwyaf o'n

cychod, ac mai'r cyfan sydd ei angen yw

i'r straenachoswyr hyn wneud iddo

ledaenu?

Wel, efallai nad yw'n bresennol yn 'y rhan fwyaf

o gychod', ond yn sicr mae'r clefyd

wedi cael ei weld mewn llawer o

gychod iach.

Ond gan ein bod ni'n profi am

bresenoldeb y pathogen rydyn ni'n

gwybod nad yw'n bresennol ym mwyafrif

helaeth y cychod, ac wrth gwrs mae'r NBU,

sef yr Uned Wenyn Genedlaethol,

maen nhw hefyd yn archwilio llawer iawn o gychod

ar hap. Felly, os byddai'r clefyd yn y

rhan fwyaf o gychod bydden ni'n

sylwi llawer mwy arno, ond

mae wedi cael ei weld mewn cychod iach

sydd heb unrhyw symptomau eraill o gwbl.

Mae hynna'n ddiddorol iawn,

yn anffodus rwy'n siarad o brofiad, ac mae'n

dipyn o ddirgelwch ble'n union

roedd yr achos oedd gen i wedi tarddu. Felly,

mae presenoldeb EFB ar draws Prydain

yn eithaf amrywiol ac mae'n ymddangos ei fod yn

gyffredin iawn mewn rhai ardaloedd, ond

does dim achosion o gwbl mewn ardaloedd

eraill. Rwy'n credu bod hyn yn wir am Cumbria a

Northumberland, lle dydyn nhw ddim yn

gweld EFB ar y cyfan. Felly, ydyn ni'n gwybod beth

sy'n wahanol am yr ardaloedd hyn, ac oes yna rhywbeth

sy'n achosi iddo fod yn fwy amlwg mewn rhai

ardaloedd, neu a oes rhywbeth yn arbennig am

rai ardaloedd, ac mae'r ffaith nad oes

llawer o achosion yn golygu nad yw'r clefyd

yn gallu sefydlu ei hun?

Wel, yn anffodus, mae llawer o bethau

dydyn ni ddim yn eu gwybod o ran

y rhesymau dros batrwm dosbarthiad ehangach EFB.

Ond rydyn ni'n gwybod rhai pethau. Felly,

rydyn ni'n gwybod fod masnach yn

bendant yn cyfrannu rhywfaint at y patrymau rydyn ni'n eu gweld.

Felly, gall y fasnach nwyddau gwenyna fod

yn ffactor pwysig, ac er bod rheoliadau clir

yn cael eu hamlinellu gan Sefydliad Iechyd

Anifeiliaid y Byd, gall cynnyrch sydd wedi'i halogi

â'r pathogen lithro drwy'r rhwyd,

gan arwain at achosion mewn rhai ardaloedd lle

mae masnach yn fwy tebygol. Ond

hyd yn oed ar ôl ystyried hyn, dydy masnach

ddim yn cynnig esboniad llawn ar gyfer y

patrymau rydyn ni'n eu gweld. Felly, mae

ffactorau eraill, fel amrywioldeb y straen,

ac rydyn ni'n gwybod fod straeniau penodol yn

llawer mwy tebygol o arwain at nifer

o achosion. Felly, mae'r mannau lle mae'r

straeniau hyn i'w gweld yn fwy tebygol

o gael llawer o achosion. Ond yn olaf, mae

llawer iawn o bethau dydyn ni ddim yn eu gwybod

o hyd a dyna'n rhannol beth

rwy'n ceisio rhoi sylw iddo

yn fy PhD, oherwydd fel y dywedais, mae

yna rai ffactorau ysgogol a allai ysgogi

clefydau eraill. Felly, rwy eisiau gweld

a oes unrhyw nodweddion yn y dirwedd

neu'r pethau rydyn ni'n eu defnyddio,

a allai fod yn ysgogi, neu a allai fod yn achosi i

ardaloedd penodol fod yn fwy tebygol o

weld achosion o'r clefyd.

Ac rydych chi'n codi pwynt diddorol arall

fan hyn, sef bod mwy nag un straen

o EFB, ydy hynny'n gywir? Ydy.

Yn bendant. Felly,

oes yna lefelau gwahanol o

bathogenedd yn perthyn i'r straeniau

gwahanol ac ydy hynny'n esbonio

pam mae'n ymddangos bod y broblem yn

waeth mewn rhai ardaloedd nag eraill?

Ie, mae hynny'n sicr yn ffactor pwysig

iawn, ac mae'n ymddangos nad yw rhai straeniau

yn firwlaidd iawn o gwbl a gall eraill fod llawer iawn

mwy firwlaidd, gan gael effaith llawer mwy

difrifol ar lefel y gytref.

Mae hynna'n ddiddorol iawn, felly o safbwynt

y gwenynwr, mae deall sut

mae EFB yn ymddwyn a'r llwybrau trosglwyddo

yn hanfodol, ond mae'n debyg nad

yw gwenynwyr yn deall hynny'n dda iawn.

Felly, Monika, oes gennych chi unrhyw

awgrymiadau neu air o gyngor ar gyfer

gwenynwyr ar sut i fonitro ar gyfer EFB a'i

reoli?

Oes yn sicr, a dweud y gwir, mae gan fy noddwyr Bee

Disease Insurance Limited, dudalen

wych yn cynnwys cyngor ymarferol i

wenynwyr ar sut gallan nhw leihau'r risgiau

o'r clefyd. Enw'r dudalen yw

'10 tips for healthy bees' ac mae'r rhestr

yn cynnwys pwyntiau sy'n cael eu cefnogi'n eang

gan waith ymchwil, fel peidio â bwydo mêl o gychod

eraill i'ch gwenyn.

A'r rheswm dros hynny yw oherwydd fod

pathogenau fel Melisococcus plutonius,

sy'n achosi EFB, ond hefyd pathogenau eraill,

yn gallu aros yn hyfyw yn y cynnyrch hyn

mewn mêl ac yna achosi clefyd yn y

cwch newydd. Ac mae

rhagor o gyngor gwych yna hefyd,

fel pwysigrwydd arfer safonau hylendid da

o amgylch y cychod, glanhau offer cychod yn rheolaidd

gan ddefnyddio soda golchi, golchi gwisgoedd

gwenyna yn rheolaidd, defnyddio menig tafladwy

os yn bosibl, a hefyd peidio â defnyddio hen

grwybrau, a newid y fframiau yn eich cychod yn

rheolaidd, bob rhyw dair blynedd. A'r rheswm mae hyn

mor bwysig yw bod hylendid da yn gallu lleihau'r

siawns o ddod i gysylltiad â phathogenau a allai

fod yn yr hen offer.

Ac mae pethau eraill y gallwn ni eu gwneud.

Gallwn ni hefyd leihau, neu gallwn ni geisio lleihau

ymddygiad naturiol fel drifftio a

dwyn.

A'r rheswm pam mae hyn yn ddefnyddiol yw

oherwydd gall pathogenau aros ar gyrff

gwenyn a hefyd mae gwenyn yn fwy tebygol

o ddwyn o gychod gwan, felly mae'n bwysig ceisio

lleihau'r math hwn o ymddygiad.

Mae rhai o'r ffyrdd y gallwn ni wneud hynny yn

Cynnwys trefnu'r cychod mewn ffordd sy'n golygu

nad yw'r mynedfeydd yn wynebu ei gilydd,

sy'n fwy tebygol o arwain at ddrifftio, ond hefyd

gosod rhwystrau ar y mynedfeydd i atal

pryfed mawr eraill rhag dod i mewn i'r cychod

a cheisio lladrata ohonyn nhw.

Ac yn olaf, mae'n hanfodol eich bod chi'n

dod yn gyfarwydd ag ymddygiad eich cychod

ac yn addysgu eich hun am y materion

y gallech chi eu hwynebu er mwyn i chi

sylwi arnyn nhw yn fuan. Ac wrth gwrs,

mae hyn yn berthnasol nid yn unig i EFB ond

i glefydau eraill.

Felly, mae'n bwysig cadw llygad ar

ymddygiad eich gwenyn, a sylwi os na fydd

eich cwch yn ffynnu neu'n cynhyrchu cynifer o weithwyr

ag y byddech chi'n ei ddisgwyl fel arfer

yn ystod yr adeg o'r tymor pan rydych chi'n

cynnal eich archwiliad.

Ac efallai, gallech chi hyd yn oed gymharu eich sefyllfa

â chychod eraill, a hefyd sylwi a yw patrwm y

mag yn edrych yn iach? Mae llawer

o bethau y gallwch chi gadw llygad amdanyn nhw ac

mae digonedd o gyngor ar gael ar-lein ac yn y

rhestr o bethau y dylech chi fod yn

sylwi arnyn nhw. Mae'n hollbwysig eich bod

chi'n gyfarwydd iawn â symptomau

clefydau, yn enwedig clefydau'r gwenyn,

oherwydd mae adnabod y clefydau hyn yn gynnar

yn allweddol, a gall y symptomau fod yn eithaf

annelwig ar y dechrau. Efallai bydd y larfâu

wedi afliwio rhywfaint, wedi melynu

ychydig, neu bydd perfeddion neu

traceau rhai o'r larfâu yn rhy amlwg. Ac os nad ydych yn siŵr,

mae'n well cysylltu ag arbenigwyr o'r

NBU, a gallan nhw gynnal profion ar eich larfâu

ar y safle i dawelu eich meddwl neu

ddelio â'r materion yn gyflym i'w hatal

rhag lledaenu ymhellach. A dyna pam mae'n

syniad da cofrestru eich gwenyn fel eu bod

yn cael arolygiad o dro i dro,

fel bod rhywun proffesiynol yn gallu chwilio'n rheolaidd

am y symptomau annelwig hyn, sy'n gallu bod yn anodd

i bobl heb hyfforddiant sylwi arnyn nhw.

Diolch am y cyngor gwych yna Monika. Rwy'n

meddwl y byddai'n ddoeth i bob un

ohonon ni wneud hynny.

Un peth sydd o ddiddordeb mawr

i mi o ran eich astudiaethau, mae gweithio

gyda chlefyd hysbysadwy yn dod â'i broblemau

yn amlwg, ac rwy'n siŵr bod

rhai heriau o ran gweithio'n ddiogel

gyda'r clefyd yma. Felly, efallai y

gallech chi esbonio sut byddwch chi'n cynllunio

rhai o'ch prosiectau fel nad ydych chi o bosibl yn

cyflwyno clefyd hysbysadwy i'r

amgylchedd.

Ie, mae hwnnw'n gwestiwn da.

Wel, mae llawer o reoliadau ynghlwm

â gweithio gyda'r clefyd yn y lle cyntaf.

Felly, rydyn ni wedi gorfod goresgyn

llawer o rwystrau er mwyn gallu cyflawni'r prosiectau

hyn yn y lle cyntaf.

Mae'n hynod o bwysig sicrhau

bod y pathogen yn cael ei gadw i'r

cyfleuster Categori Dau yn unig, felly mae'r

labordy yn cael ei reoleiddio'n agos iawn, ac mae

gennyn ni awtoclaf neu ffwrn aerglos sy'n hawdd iawn ei gyrraedd.

Mae awtoclaf yn eich galluogi i

sterileiddio unrhyw offer rydych chi'n eu

defnyddio, ond hefyd unrhyw ddefnyddiau eraill.

Felly, pan fydda i'n gweithio gyda'r

pathogen, rwy'n gweithio gydag ef

y tu mewn i lwfer microbaidd, ac yna mae'r

holl gynnyrch gwastraff ac unrhyw beth

rwy'n ei ddefnyddio, wel rwy'n ei roi mewn

bag yn syth wedyn cyn i mi hyd yn oed ei daflu,

ac mae'r bag hwnnw, rwy'n gallu ei

roi yn yr awtoclaf a gwneud yn siŵr

fy mod i'n cadw popeth yn gwbl, gwbl

ddi-haint. Felly, rhan o'r broses sicrhau

diogelwch yw gweithio bob amser yn y

lwfer microbaidd, gan gadw pethau ar

wahân bob amser, mewn un ardal

benodol, er mwyn symud y pathogen cyn lleied

â phosibl, a sterileiddio popeth yn drwyadl

drwy'r amser.

Ie, mae'n swnio fel protocol caeth

iawn i weithio gydag ef.

Ac, ydych chi'n edrych ar glefydau yn y

maes hefyd?

A sut allwch chi fonitro ar gyfer

y straenachoswyr gwahanol a'u

heffeithiau ar glefydau yn y maes?

Yn y maes, dydw i ddim o anghenraid yn

canolbwyntio ar y straenachoswyr a'r

tebygolrwydd bydd clefydau yn datblygu yn

y maes. Rwy'n canolbwyntio'n bennaf ar

bresenoldeb y pathogenau yn y maes yn y

lle cyntaf. Felly, gan fy mod i'n mynd i safleoedd

lle dydw i ddim o anghenraid yn gwybod a ydw i'n

mynd i ddod ar draws y pathogen neu beidio,

ac rwy'n profi am ei bresenoldeb yn y maes,

mae llai o reoliadau, gan fy mod i'n profi

a yw'n bresennol mewn lleoliadau naturiol

a dydw i ddim wir yn trin unrhyw beth

yn y lleoliadau hynny. Felly gall fod yn

sefyllfa ychydig llai anffurfiol ond yn amlwg

mae'n bathogen peryglus iawn

yn y maes, felly dyna pam rydyn ni'n

osgoi gwneud hynny. Ie, yn union.

Gwych, wel diolch yn fawr i chi am hynna, a Peter, hoffwn i

droi atoch chi nawr, ac wrth i ni ddysgu

mwy am glefydau, mae'n dod yn

amlwg bod y rhyngweithio rhwng y gwenyn

a'u hamgylchedd a'r straenachoswyr

yn yr amgylchedd hwnnw yn gallu cael dylanwad

enfawr ar ba mor debygol yw'r gwenyn o ddioddef

o'r clefydau hynny.

Efallai gallech chi esbonio beth mae eich gwaith

wedi ei ddangos mewn perthynas â hyn?

Ie, iawn. Felly, mae yna ychydig o enghreifftiau

o ddylanwad ehangach yr amgylchedd

ar iechyd gwenyn neu'r potensial iddyn nhw

ddioddef o glefydau.

Felly, un o'r rheini, sy'n eithaf

diddorol, yw rôl blodau.

Felly, mae blodau yn adnodd bwyd sy'n cael ei

rannu rhwng gwenyn o'r un cwch a gwenyn o gychod

gwahanol, ond hefyd, rhwng rhywogaethau gwahanol

o wenyn hefyd. Felly, gan fod llawer o wenyn gwahanol

yn rhannu'r un lle bwyta, mae siawns bydd y clefyd

yn cael ei drosglwyddo yno. Felly, os gallwch chi

ddychmygu mynd i mewn i gaffi prysur, a dim ond

tair cwpan goffi sydd yno, ond dydyn nhw erioed wedi

cael eu golchi, ac mae'n rhaid i bawb ddefnyddio'r un

cwpanau. Byddech chi'n dychymygu y byddai pawb yn

gyflym iawn yn rhannu'r un symptomau ffliw a

dolur annwyd, a'r math yna o beth, yn gyflym iawn.

Fodd bynnag, os byddech chi'n mynd i mewn

i'r caffi ac er eu bod nhw'n dal ddim yn gallu golchi

eu cwpanau, ac roedd ganddyn nhw 100

o gwpanau, byddai hi'n dal yn bosibl trosglwyddo clefydau

rhwng rhai o gwsmeriaid y siop ond

i raddau llai na phetaech chi'n rhannu ychydig o

gwpanau yn unig. Ac mae'n debyg iawn i'r sefyllfa

gyda'r gwenyn, os bydd nifer mawr

o wenyn yn rhannu nifer bach o flodau, yna

gall clefydau gael eu trosglwyddo

rhwng y gwenyn yn eithaf cyflym. Oherwydd, pan fydd

gwenynen yn bwydo ar flodyn, gall adael

gronynnau trosglwyddadwy o

barasitiaid ar y blodyn hwnnw ac yna pan fydd gwenynen

arall yn dod i fwydo ar y blodyn gall godi'r parasitiaid.

Felly, dydw i ddim yn sôn am gyswllt corfforol uniongyrchol

rhwng gwenyn, ond yn hytrach gadael gronynnau trosglwyddadwy

ar y blodyn ar ôl i chi fod yno. Felly, os ydych chi mewn

tirwedd heb lawer o flodau, rydyn ni'n

tueddu i weld bod mwy o achosion o glefydau,

fel ar lefel cymunedol, ymhlith

peillwyr.

Ond, os yw hi'n adeg pan mae llawer

o flodau yn yr ardal honno yna

mae'n debygol bod llai o glefydau

ar draws y gymuned.

Ac felly, mae hwn yn faes rydyn ni'n

dal i ddechrau dysgu mwy amdano,

ac mae Monika yn mynd i fod yn edrych

ar hyn rywfaint wrth astudio clefydau'r gwenyn,

ond rydyn ni'n dal i drio gweld, os hoffwch chi,

beth yw'r prif ffactorau sy'n gyrru'r

broses hon o drosglwyddo parasitiaid

penodol drwy flodau. Ond y prif bethau rydyn ni'n

eu gwybod ar hyn o bryd yw, drwy gael

mwy o flodau, rydyn ni wedi lleihau

trosglwyddiad, oherwydd rydyn ni'n

ehangu nifer y lleoliadau mae'r gwenyn yn ymweld â nhw,

yn hytrach na'u bod nhw'n canolbwyntio

ar un man.

Un nodwedd arall yn ymwneud â'r

amgylchedd sy'n gysylltiedig ag iechyd a chlefydau

gwenyn, yw'r hinsawdd.

Nawr, mae hwn yn faes ymchwil cymharol newydd

ac mae'r rhan fwyaf o'r canfyddiadau yn y maes

hwn yn gydberthynol. Felly, yn achos un astudiaeth

fawr Ewropeaidd roedden ni'n gysylltiedig â hi, gwnaethon

ni gymryd gwenyn, gwenyn gwyllt a gwenyn mêl,

o wledydd gwahanol o hinsoddau gwahanol a

gwnaethon ni edrych am bum firws gwahanol

ac achosion o'r firysau hynny yn y gwenyn. A'r hyn

rydyn ni wedi ei weld yw, os ydych chi mewn ardal

lle mae'r firws yn uchel mewn gwenyn mêl, bydd y firws yn

uchel yn y gwenyn gwyllt hefyd. Felly,

fel cymuned, mae'r gyrwyr yn eithaf

tebyg. Ond yn nhermau'r hinsawdd, os ydych

chi mewn ardal gyda hinsawdd eithafol, felly

hinsoddau poeth iawn,

neu hinsawdd oer iawn, roedd swm y firws

yn ymddangos yn is na phetaech chi

mewn hinsawdd rhywle yn y canol. Ac mae

hyn yn ymchwil eithaf newydd, oherwydd

mewn gwirionedd mae angen i ni

wneud astudiaethau sy'n cynnwys trin y

gwenyn er mwyn deall beth yn union sy'n gyfrifol am hyn.

Mae'n bosibl nad yw firysau'n goroesi'n dda

mewn hinsoddau eithafol, felly mae ychydig yn well,

wyddoch chi, mae gwenyn ychydig yn fwy iach

ar yr hinsoddau eithafol hynny, ond rwy'n

meddwl ei bod yn fwy tebygol fod

gennyn ni duedd oroesi lle mae gwenyn, mewn hinsoddau

eithafol, yn ei chael yn anodd beth bynnag, ac

os oes ganddyn nhw firws byddan nhw'n marw'n gyflym iawn,

felly byddan nhw'n llai tebygol o gael eu cynnwys mewn sampl.

Felly, dyna pam mae'r astudiaethau

cydberthynas hyn bob amser yn ddiddorol, ond

maen nhw'n fan cychwyn da ar

gyfer astudiaethau llawdrin. Fel yn y labordy, lle gallwn

osod tymereddau gwahanol a gweld sut mae'r firws

neu'r clefyd yn newid yn y tymereddau hynny

Hefyd, mewn un astudiaeth yn y Deyrnas Unedig,

ond nid yn fy labordy i, gwnaethon nhw edrych ar ddata

NBU y llynedd, a gwnaethon nhw hefyd weld

a oedd cysylltiad rhwng tymheredd a glawiad a

rhai pethau eraill, â chlefydau gwahanol.

Ac roedd y tueddiadau yn wahanol, yn dibynnu ar

beth roeddech chi'n edrych arno. Ond unwaith eto, mae'n

gydberthynol, felly mae angen i ni ddechrau

gwneud y pethau llawdriniol hyn i

ddeall beth yw'r gyrwyr?

Beth yw'r cysylltiad? Oherwydd, er bod yna gysylltiad,

beth yn union sy'n ei achosi, a beth yw'r

effaith?

Felly ie, rydyn ni'n bendant yn gweld tystiolaeth

o gysylltiadau rhwng tirwedd y blodau ac mae

yna gysylltiad hefyd yn yr hinsawdd

mae'r gwenyn yn byw ynddo sy'n gyrru'r

clefyd, ac yna fe wnaethon ni sylwi ar

un ffactor eithaf annisgwyl yn ddiweddar,

sef ansawdd y pridd. Felly, gallwch chi gael

pob math o gemegion a metelau trwm a phethau

o'r fath mewn priddoedd, sydd yno'n naturiol,

ac mae rhai blodau yn dda iawn am harneisio'r

metelau trwm sydd yn y pridd. Ac mae hyn oherwydd,

os oes gennych chi flodyn sy'n cynnwys llawer o seleniwm,

er enghraifft, yn ei feinwe, mae'n golygu bod y

blodyn hwnnw yn wenwynig iawn i lysysydd ei fwyta.

Mae hyn yn amlwg yn beth gwych, ond mae'r cemegion hynny yn y paill

hefyd ac maen nhw yn neithder y blodyn hefyd.

Felly, beth wnaethon ni sylwi arno oedd bod gwenyn,

pan maen nhw'n bwydo ar y blodau hyn, yn gallu

dylanwadu ar y gymuned ficrobaidd yn eu perfedd.

Ac mae'r gymuned ficrobaidd naturiol hon

yn cynnwys genynnau sy'n helpu i

ddadwenwyno rhai o'r cemegion hyn, ond os

oes yna anghydbwysedd yn y gymuned honno,

nid yn unig gall hyn wneud y gwenyn yn sâl iawn,

gall ganiatáu i glefydau fynd i mewn i'w cyrff hefyd. Felly,

mae'r holl bethau hyn nad ydyn ni wedi meddwl

gormod amdanyn nhw yn y gorffennol, tirwedd y

blodau, hinsawdd, ac ansawdd y pridd, yn cael

yr holl effeithiau hyn ar wenyn, ac er efallai nad

yw'r pethau hyn yn eu lladd nhw'n syth

mewn treial 30-munud, dros amser rydych chi'n

sylwi eu bod yn cael effaith negyddol.

Ac yn fwyfwy erbyn hyn, rydyn ni'n darganfod nad y mai'r

pethau sy'n lladd y gwenyn yn syth sy'n gyrru'r dirywiad yn y gwenyn,

ond yn hytrach y pethau sy'n cronni yn eu cyrff,

ac sydd, ynghyd â straenachoswyr eraill, yn dechrau

eu gwanhau. Felly, ie, rwy'n meddwl eu bod nhw'n

enghreifftiau eithaf da o'r dylanwad sydd gennyn ni

ar y dirwedd.

Mae hynna mor ddiddorol,

Felly, os ydych chi'n meddwl am faint o gynefin

sydd wedi cael ei golli dros y degawdau diwethaf,

mae hynny'n cyfrannu at y sefyllfaoedd rydych

chi'n eu hesbonio, yn dydy? Ie, yn bendant. Gwnaethon ni

gynnal astudiaeth yn Efrog Newydd,

lle gwnaethon ni edrych ar glefydau mewn tirweddau

gyda lefelau gwahanol o symleiddrwydd.

Felly, mae hyn yn golygu tirweddau lle mae gennyn ni dir

amaethyddol i bob pwrpas, yn hytrach na

chymunedau blodeuol amrywiol iawn.

Ac un o'r pethau rydyn ni'n ei weld yw

bod ehangder y deiet yn newid yn y tirweddau gwahanol

hyn, a thrwy newid cyfanswm y blodau, neu amrywiaeth

y blodau, mae gwenyn penodol yn ymweld â nhw,

mae hyn yn cael dylanwad ar y clefydau sydd ganddyn nhw

a'r potensial i ledaenu'r clefydau hynny. Felly, mae'r

holl newidiadau rydyn ni'n eu gwneud ar lefel tirwedd

yn cael dylanwad ar iechyd y gwenyn a'r cymunedau

o wenyn, mewn ffyrdd rydyn ni'n dal i geisio

eu deall heddiw. Ac felly, dyna un o'r meysydd

mae fy ymchwil yn edrych arno hefyd.

Felly, a dyma gwestiwn i'r dyfodol efallai, ond

mae diddordeb cynyddol yn y sector

amaethyddol mewn arferion ffermio adfywiol,

yn benodol o ran iechyd pridd.

Felly, mae'n bosibl y gallai hynny

wrthdroi rhai o'r newidiadau hyn sydd wedi digwydd

a bod o fudd i iechyd y gwenyn. Ie, yn bendant.

Rwy'n meddwl bod y math yma o symudiad tuag at

amaethyddiaeth ar raddfa fach a gwella pridd

a'r math yma o beth, yn tueddu i fod o fudd i

beillwyr a bywyd gwyllt yn gyffredinol gan symud

i ffwrdd o ganolbwyntio'n ddwys ar un peth neu un cnwd

ar draws ardal fawr iawn. Rydyn ni'n gweld fwyfwy bod hyn yn

cael dylanwad negyddol ar fywyd gwyllt, ond mae'n golygu

eich bod chi'n dod yn ddibynnol iawn, wyddoch chi, ar

fewnforio gwenyn mêl o wenynwr, neu rywbeth, i helpu

i beillio aceri o dir yn hytrach na'ch bod chi'n ffermio mewn

ffordd wahanol sy'n galluogi symudiad mwy naturiol o

wenyn yn eich caeau ac ar eu traws.

Ie, mae hynna wir yn hynod o ddiddorol.

Felly, mae eich gwaith hefyd wedi edrych ar

y rhyngweithio rhwng rhywogaethau o wenyn gwyllt a gwenyn

sy'n cael eu rheoli a'r potensial i drosglwyddo

clefydau. Felly, pa mor agos mae gwenyn mêl sy'n

cael eu rheoli yn rhyngweithio â gwenyn gwyllt ac

a yw hi'n bosibl i barasitiaid a phathogenau symud o'r

naill i'r llall?

Ie, wel yr ateb cyflym i'r cwestiwn yw bod

pathogenau yn gallu cael eu trosglwyddo rhwng rhywogaethau

gwenyn gwahanol. Dydyn ni ddim yn gwybod yr holl rhywogaethau

gwenyn sy'n cael yr holl firysau a'r clefydau gwahanol, ond

rydyn ni'n gwybod bod y trosglwyddiad hwn yn gallu digwydd.

Yn achos unrhyw flodyn mae set o wenyn wedi ymweld ag ef,

mae'n debygol bydd set arall yn ymweld ag ef hefyd, felly

mae'n bosibl trosglwyddo parasitiaid o wenyn sy'n cael eu

rheoli i wenyn gwyllt ond hefyd o wenyn gwyllt i

wenyn sy'n cael eu rheoli. Felly, rydyn ni'n galw'r mathau hyn o

lwybrau trosglwyddo naill ai yn rhai 'llifo drosodd' ('spill

over') neu rhai 'llifo nôl' ('spill back').

Mae tystiolaeth bod y ddau ddull yn bosibl.

Felly, mae hyn yn golygu bod gan wenynwyr

lefel o gyfrifoldeb oherwydd fel gwenynwyr, mae'r

gwenyn mêl yn yr ardal, maen nhw'n tueddu i fod

yn drech na'r gwenyn gwyllt o ran niferoedd. Ac oherwydd

hynny, pan fyddwn ni'n edrych ar y clefyd, maen nhw

hefyd yn cael dylanwad anghymesur ar y clefyd yn y gymuned.

Felly, os ydych chi'n gadael i'r clefyd fodoli yn eich cychod am gyfnod

hir, rydych chi nid yn unig yn cael dylanwad ar iechyd

gwenyn yn y cwch hwnnw, ond ar unrhyw fath o gychod gerllaw

a gallwch gael effaith negyddol ar unrhyw wenyn

gwyllt cyfagos hefyd. Fodd bynnag,

ar yr ochr gadarnhaol, os ydych chi'n rheoli

eich cychod yn dda ac rydych chi'n eu cadw'n

rhydd rhag clefydau, neu'n isel iawn o ran

clefydau, rydych chi'n helpu i leihau'r straenachoswyr

ychwanegol hyn a'u heffaith ar wenyn gwyllt cyfagos,

ac felly, rydych chi nid yn unig yn helpu eich gwenyn

eich hun, rydych chi'n helpu'r gwenyn gwyllt yn

yr ardaloedd hynny hefyd. Felly, mae'n bwysig iawn

eich bod yn cadw eich gwenyn yn iach iawn ac yn rheoli eich

gwenyn yn dda iawn.

Ie, rwy'n credu bod hynny'n bwynt pwysig iawn

mewn gwirionedd, ac rwy'n cytuno â chi, fel

gwenynwr, mae gennyn ni'n bendant

gyfrifoldeb i reoli ein cychod

cystal ag y gallwn ni er mwy atal y 'llifo drosodd'

hwn. Mae'n debyg mai'r

cwestiwn amlwg yw, oes yna unrhyw bosiblrwydd

y gallai gwenyn gwyllt fod yn gronfa ar gyfer

clefydau fel EFB, ac mai dyna pam ein bod ni o bosibl

yn gweld clwstwr o achosion yn ymddangos yn sydyn

mewn ardal lle nad yw'r clefyd wedi bod yn broblem o'r blaen?

Wel, beth rydyn ni wedi'i weld, ac fe gyhoeddodd

Monika ddarn o waith ar hyn yn gynharach eleni gan

edrych ar duedd ymchwil yn ein dealltwriaeth

o glefydau gwenyn a chlefydau mag, felly'n bennaf, mae'r

rhan fwyaf o'r hyn rydyn ni'n ei wybod am EFB yn ymwneud â'r

wenynen fêl, ac mae hynny'n gwneud llawer o synnwyr.

Felly, dydyn ni ddim wir yn gwybod am unrhyw

rywogaethau gwenyn eraill sy'n dioddef o glefyd

Ewropeaidd y gwenyn, ond mae'n bosibl bod

hynny oherwydd ein bod ni heb edrych neu

mae'n fwy anodd edrych. Rydyn ni'n gwybod amdano

mewn tirweddau eraill, nid yn y Deyrnas Unedig, ond rydyn ni'n

gwybod bod rhai rhywogaethau Apis eraill, er enghraifft

yn Asia, a hefyd rhai gwenyn sydd ddim yn pigo sydd hefyd

yn gymdeithasol, hefyd yn gallu dioddef o'r clefyd.

Ie. Felly, mewn lleoliadau eraill rydyn ni'n sicr

yn gweld bod poblogaethau eraill yn gweithredu

fel cronfeydd, ac fel dywedodd

Pete, dydyn ni ddim o anghenraid yn gwybod

os oes yna gronfeydd yn y Deyrnas Unedig ac mewn

rhywogaethau eraill hefyd. Ie, ac yn sicr

does dim hanner digon o ymchwil wedi cael ei wneud,

i ddeall y cyfeiriad mae'r pethau hyn yn symud. Felly, os yw'r the

microbau yn symud o'r gwenyn mêl i rywogaeth arall, neu i'r

gwrthwyneb, neu rywbeth felly. Dydyn ni

ddim yn gwybod, a dydyn ni ddim yn gwybod unrhyw beth am

gydweddoldeb straeniau nag unrhyw beth felly chwaith. Felly, mae'n

faes mae gwir angen i ni edrych yn fanylach o lawer

arno a gobeithio, yn sgil gwaith Monika,

byddwn yn cael gwell syniad a ydyn ni'n

debygol o weld Melisococcus

mewn rhywogaethau gwenyn eraill yn y Deyrnas Unedig, sy'n rhywbeth nad ydyn

ni'n gwybod llawer amdano.

Ar hyn o bryd,

mae ein dealltwriaeth yn awgrymu bod

Melisococcus yn broblem mewn gwenyn

cymdeithasol yn bennaf neu a ydych chi wedi dod o hyd iddo

mewn gwenyn unig hefyd?

Felly, rwy'n meddwl pan rydyn ni'n chwilio amdano, pan rydyn

ni'n defnyddio'r technegau moleciwlaidd hyn,

ac rydyn ni'n chwilio am DNA sy'n benodol

i Melisococcus, neu unrhyw glefyd mewn gwirionedd

pan fyddwn ni'n defnyddio'r technegau

hyn, dydy'r ffaith bod y DNA hwnnw'n bresennol ddim

yn dweud wrthon ni bod yna haint.

Felly, dyw hi ddim yn bosibl i ni ddweud ar y pwynt hwn bod

gwenyn eraill wedi'u heintio â

Melisococcus neu glefydau'r mag eraill.

Felly, yr hyn mae Monika wedi bod

yn ei astudio, ar hyn o bryd, yw edrych i

weld a allwn ni ddod o hyd i unrhyw dystiolaeth

y tu hwnt i wenyn mêl, a bod y clefyd yn

teithio. A dydw i ddim yn meddwl ein bod ni

wedi cyrraedd y pwynt yna yn ei

data hi eto ond, Monika, cywira fi os ydw i'n anghywir, lle

gallwn ni ddweud fod

tystiolaeth o Melisococcus

tu hwnt i wenyn mêl ar y pwynt yma.

Ond dyna un o'r meysydd rydyn ni'n

edrych arno. Wyddoch chi, misoedd oer

y gaeaf yw'r misoedd perffaith i wneud

gwaith moleciwlaidd yn y labordy. Felly,

ar yr adegau pan nad yw Monika wedi bod yn rhewi

i farwolaeth ar y tiwb, mae hi wedi bod yn

gwneud llawer o waith gyda'r pipette yn y labordai

moleciwlaidd yn ceisio canfod rhai o'r atebion hyn,

er mwyn i ni allu gweld a oes tystiolaeth

o symudiad.

Monika, mae rhai pobl yn credu

os yw cytref gwenyn mêl

yn dioddef o glefyd, yna mae'n

mynd i farw.

Felly, mae cytrefi gwyllt a allai fod

yn dioddef o EFB yn tueddu i farw

a dydyn nhw ddim yn ffynnu. Fyddech chi'n

cytuno â hynna, neu ydych chi'n credu gall y clefyd hwn

fodoli'n dawel bach gan ddal i fod yn broblem bosibl?

Mae hynna'n gwestiwn gwych ac rwy'n credu

bod yr ateb ychydig yn fwy cymhleth nag y byddai'r

rhan fwyaf o bobl yn ei ddisgwyl gan fod mwy

o gysylltiad â detholiad naturiol o

bathogenau penodol a allai fod yn llai firwlaidd,

er enghraifft, cael eu ffafrio mewn lleoliadau naturiol,

ond mae'n dibynnu llawer hefyd ar

ba fath o rywogaethau o wenyn rydyn ni'n edrych arnyn nhw. Felly,

gallai nodweddion gwahanol gael eu ffafrio mewn

rhywogaethau cymdeithasol a phathogenau rhywogaethau

cymdeithasol, na phathogenau rhywogaethau

unig, oherwydd, er enghraifft,

mae AFB yn enghraifft wych o hyn gan

ei fod yn achosi symptomau sylweddol ar lefel y

gytref, ar lefel unigol,

ond mae hynny'n golygu ar lefel y gytref gallwch

ddatblygu ymatebion fel ymddygiad hylan i

gael gwared arno. A gallai rhai gwenyn

esblygu'r ymddygiadau hyn ond hefyd,

efallai na fydd rhai gwenyn yn eu hesblygu.

Felly mae'n gyfuniad cymhleth o

esblygiad ar lefelau gwahanol,

o safbwynt yr organeb letyol

a'r pathogenau. Felly, dydw i ddim mor siŵr mai

dweud peidio â chael gwared ar y

pathogen yw'r ateb gorau oherwydd

yn y pen draw, mae hynny'n gosod llwyth

trymach ar y dirwedd ac yn ei gwneud yn fwy tebygol

y bydd y pathogen yn ffynnu. Felly, rydych chi'n

rhoi mwy o bwysau hefyd ar boblogaethau

naturiol sydd â phob math o straenachoswyr eraill

mae'r pathogen yn rhyngweithio â nhw. Felly, os yw eich

cynefin wedi cael ei ddiraddio ac yna

rydych chi'n dod i gysylltiad â phathogen ac yn gorfod

delio â hwnnw, yna ie, efallai mai dyna fyddai'r peth

naturiol i ddigwydd, sef eich bod chi'n marw'n raddol. Ond

dydy hynny ddim yn golygu o anghenraid mai dyna'r

peth gorau i ddigwydd o ran cynnal tirwedd iach.

Ac mae'n ddiddorol hefyd eich clywed chi'n cyfeirio at

bwnc ymddygiad hylan.

Nawr, bydd gwenynwyr yn gyfarwydd ag ymddygiad

hylan o safbwynt varroa, ond mae'n ddiddorol eich clywed

chi'n ei ddefnyddio mewn perthynas â chlefydau eraill.

Felly, allwch chi sôn ychydig bach mwy am

sut gall gwenyn reoli'r clefydau

hyn eu hunain drwy eu hymddygiadau

hylan?

Ie, wel mae cael gwared ar unigolion

heintus yn sicr yn un tric defnyddiol

gan y gwenyn, ond mae'n dibynnu hefyd

ar y math o glefyd dan sylw.

Er enghraifft, yn achos EFB, yn anffodus

dydyn ni ddim yn gwybod am unrhyw

wenyn sydd wedi esblygu'r ymddygiad yma

yn naturiol ac mae'n debyg mai un

rheswm dros hynny yw bod y clefyd yn ei

gamau cynnar iawn. Felly, mae AFB hefyd

yn glefyd sy'n effeithio ar wenyn, ond o leiaf mae'r symptomau

yn datblygu ychydig yn nes ymlaen, felly

mae'n rhoi ychydig mwy o amser

i'r gytref ymateb iddo.

Ac mae llawer o bethau dydyn ni

ddim yn eu deall o ran beth yn union

mae'r gytref yn sylwi arno er mwyn

targedu'r unigolion hynny sydd

wedi'u heintio. Felly, mae'n bosibl eu bod nhw'n

arogli'n wahanol, neu efallai bod rhai

cyfansoddion ar arwyneb y gwenyn

sydd wedi'u heintio ac mae'r

gwenyn maeth yn gallu eu harogli pan maen

nhw'n eu bwydo? Felly, mae yna lawer

o bethau dydyn ni ddim yn eu gwybod

ond yn sicr mae'n faes

diddorol dros ben.

Ydy wir. Mae'n hynod o ddiddorol a bydden

i'n gallu eistedd yma a siarad â'r ddau

ohonoch chi drwy'r dydd am hyn. Mae hi wedi bod

yn sgwrs wirioneddol ddiddorol a defnyddiol

iawn, felly diolch yn fawr iawn i'r ddau

ohonoch chi am gymryd rhan. Yn sicr, mae'n

ymddangos bod dyfodol iechyd ein

gwenyn mêl mewn dwylo diogel ar

hyn o bryd.

Diolch am ein gwahodd, mae wedi bod yn wych.

Ie, diolch i chi am y gwahoddiad. Roedd yn

sgwrs wych.

This podcast is part of the Healthy Bees Academy. Find out more by visiting https://menterabusnes.cymru/healthy-bees-academy/

Mae'r podcast yma yn rhan o'r Academi Gwenyn Iach. Dysgwch fwy trwy ymweld a https://menterabusnes.cymru/academi-gwenyn-iach/

Helo a chroeso i'r podlediad hwn a fydd yn cyfrannu at ein modiwl Hyfforddiant Iechyd Gwenyn ar reoli faroa. Lynfa Davies ydw i ac yn y bennod hon byddaf yn sgwrsio â'r Athro Stephen Martin o Brifysgol Salford am ei waith ar nodweddion ymwrthedd naturiol i faroa ymysg gwenyn mêl ac, a ellir, wrth luosogi'r nodweddion hyn, gyfrannu at strategaethau rheoli ar gyfer faroa. Diolch ichi am ymuno â ni heddiw, Stephen, a chroeso i'n podlediad. Efallai hoffech chi gyflwyno eich hun a dweud gair neu ddau am gefndir eich ymchwil.

Wel diolch yn fawr ichi Lynfa am roi'r cyfle hwn imi siarad am ein gwaith ac rwyf wedi bod yn ymchwilio i faroa nawr am dros 30 mlynedd. Dechreuais yn yr Uned Wenyn Genedlaethol a bûm yno am dros ddegawd, a dyma lle dysgais i'r pethau sylfaenol. Fe wnaethon ni lawer o waith ar atgynhyrchiad faroa ac i geisio creu offer monitro ac yn ystod y cyfnod hwnnw fe wnaethon ni lwyddo i ddatrys problem eithaf mawr sef beth yn union oedd yn lladd y nythfeydd. Fel y digwydd, nid y gwiddon yn uniongyrchol oedd ar fai ond yn hytrach eu cysylltiad â'r firysau, y firws adenydd wedi'u hanffurfio yn benodol, sy'n awr wedi dod yn fath o norm. Mae'r rhan fwyaf o'r gwaith yn ymwneud â deall sut mae'r firws yn atgynhyrchu, ei effaith ar wenyn mêl ac mae'r cyfan wedi bod braidd yn besimistaidd fel yna. Ond yn ddiweddar, rydyn ni wedi llwyddo i symud at destun llawer mwy diddorol ac mae'r cyfan wedi arwain ymlaen at hyn. O safbwynt ceidwaid gwenyn, mae'n ymwneud â sut mae'r gwenyn yn magu ymwrthedd ac fe wnaethon ni ddechrau astudio yn y tîm, ymwrthedd gwenyn, 20 mlynedd yn ôl ym Mexico ond allen ni ddim deall y dull mewn gwenyn wedi'u Affricaneiddio. Ond yn 2017 cafodd papur mawr ei gyhoeddi gan fyfyriwr PhD Norwyaidd, Melissa Oddie, ac fe wnaeth hi ddarganfyddiad mawr. Ac oddi wrth hynny, rwyf wedi newid cyfeiriad ein tîm yn llwyr ac rydyn ni'n awr yn astudio ymwrthedd i faroa ac mae nawr yn amser cyffrous iawn.

Waw, fe drown ni at yr ymwrthedd hwn i'r faroa mewn munud ond rwy'n meddwl i ddechrau oll, dim ond er mwyn amlinellu ychydig mwy ar y cefndir, ewch yn ôl i rywfaint o'r gwaith cynnar hwnnw roeddech chi'n ymwneud ag o ac a wnaeth ein helpu i ddeall cylch bywyd gwiddon a'u heffaith ar nythfeydd. Efallai y gallech chi ddweud ychydig rhagor wrthyn ni am yr effaith y mae'r gwiddon yn ei chael ar nythfeydd gwenyn mêl a pham bod angen inni fod yn bryderus am y peth?

Iawn, wel dydy faroa ddim yn barasit brodorol i'r gwenyn mêl. Fe wnaeth neidio'r rhwystr rhywogaethau o Apis cerana drosodd yn Nwyrain Asia a lledaenu o amgylch y byd, a bryd hynny fe ddaeth, ac mae'n dal i fod, yn brif bla byd-eang i wenyn mêl a cheidwaid mêl yn hemisffer y Gogledd. Ac mae hynny oherwydd mae'r hyn mae'n ei wneud yn llwyddiannus dros ben. Mae'n addasu llawer iawn er mwyn iddo allu byw mewn nythfa gwenyn mêl. Ni all ond fyw mewn gwenyn mêl. Mae'n dra arbenigol fel yna. Mae'n bwydo ar y mag sy'n datblygu, dyna lle mae'n atgynhyrchu, ac yna pan nad yw'n atgynhyrchu, mae'n treulio ei amser ar y gwenyn llawn dwf a hefyd yn bwydo ar gyrff tew y gwenyn.

Y broblem fawr, mae'n ddamweiniol mewn ffordd, yw ein bod yn gwybod oddi wrth ddwy boblogaeth nawr, sy'n boblogaethau rhydd o faroa, y gallai'r gwenyn yn gyflym iawn addasu i'r gwiddon. Ac mae honno'n sefyllfa brin eithriadol. Poblogaethau bychan ar ynysoedd yw'r rhain, un ym Mrasil ac un yn Papua New Guinea. Beth ddigwyddodd yng ngweddill y byd, oedd fod yna nifer fawr o firysau gwenyn, firysau'r ydyn ni'n gyfarwydd iawn â nhw'n awr, ac yn syml fe aeth y faroa yn gysylltiedig ag un ohonyn nhw. A'r uniad hwnnw rhwng y gwiddon faroa â'r firws adenydd wedi'u hanffurfio, sydd ddim yn lladd y pwpaod, ac sydd felly mae'n caniatáu i'r gwiddon atgynhyrchu, sy'n effeithio ar y nythfa. Drwy leihau oes gweithwyr unigol, mae'n achosi i'r nythfa ddarfod, dros y gaeaf fel arfer oherwydd does yna ddim digon o weithwyr i adnewyddu'r nythfa yn ystod yr egwyl hir honno. A dyna beth wnaeth achosi'r broblem mewn gwirionedd. Felly'r firws storm perffaith hwn a fu unwaith yn brin eithriadol a sydd nawr ymysg y firysau pryfed mwyaf cyffredin ar y blaned oherwydd natur helaeth gwenyn mêl, sef y firws adenydd wedi'u hanffurfio, a'r firws, mae'r gwiddon faroa yn trosglwyddo'r firws yn ddiarwybod. I ddangos sut mae esblygiad yn gweithio, fe wyddon ni'n awr fod straen farwol y firws hwn yn cael ei gyfrif fel straen A a fod honno'n awr wedi newid yn straen B, ac yn ddiddorol, fel all straen B y firws atgynhyrchu yn y gwiddon lle na allai straen A wneud hynny. Felly, mae'n esblygu'n barhaus i fod yn well trosglwyddwyr.

Ie, felly dyna'r holl waith a wnaethom ar y firws, ac yna fe wnaethon ni lawer o waith cyn y gwaith firws ar atgynhyrchu oherwydd mae'n rhaid ichi ddeall atgynhyrchiad y gwiddon. Nid yw'n effeithlon iawn mewn Apis mellifera ond mae'n ddigon ar y cyd â'r firws i ladd y nythfa yn anffodus. Fel ddywedais i, dros y gaeaf fel arfer.

Ie, a dwi'n meddwl eich bod yn gwybod, fel y dywedwch chi, mai dyna yw'r rhan hollbwysig, yn de? Bod yn gallu sylweddoli pan fo gennych chi faroa yn eich nythfeydd, fel y gwyddoch, sef mae'n debygol y rhan fwyaf ohonon ni y rhan fwyaf o'r amser, ond bod yn gallu ei reoli. A ydyn ni'n gallu dweud os yw'r firysau yn y nythfeydd, a bod y firws adenydd wedi'u hanffurfio hwn yn enwedig yn y nythfa hefyd?

Felly, mae ceidwaid gwenyn yn hoffi cysylltu'r firws adenydd wedi'u hanffurfio gyda phresenoldeb adenydd wedi'u hanffurfio. Yn wreiddiol, firws B yr Aifft oedd yr enw arno, ac mewn ffordd mae hwnnw'n enw gwell arno o bosibl oherwydd fe fydd y firws gan y rhan fwyaf, os nad yr holl wenyn yn y nythfa, neu gan ganran uchel iawn o'r gwenyn ym mhob nythfa yn y Deyrnas Unedig, heblaw am un neu ddwy o boblogaethau anghyffredin, ac mae hynny mewn gwenyn sydd ag adenydd normal a gydag adenydd wedi'u hanffurfio wrth gwrs. Ac rydyn ni'n awr yn gwybod oddi wrth waith yr Athro Evans pam bod yr anffurfiad yn digwydd. Mae'n eithaf prin a dweud y gwir ac mae'n digwydd ar hap pan fo'r firws yn dechrau atgynhyrchu yn egin yr adenydd. Nid yw hyn yn beth cyffredin, ond pan mae'n digwydd, dyna pan gewch chi'r anffurfiadau yn yr adenydd. Felly, fel ceidwaid gwenyn mae'n amhosibl canfod y firws. Fe allwch chi ddyfalu'n gywir os oes gennych chi faroa, ac fel y dywedoch chi'n iawn, mae'r rhan fwyaf o bobl yn gwneud hynny ac os oes gennych chi adenydd wedi'u hanffurfio yn y nythfa, mae'n arwydd bod eich nythfa mewn trwbl difrifol. Byddwn i'n dweud fod yna lawer o widdon faroa. Ond ie, yn anffodus ar gyfer y rhan fwyaf o'r gwenyn allwch chi ddim dweud. Mae'n eistedd yno ac mae arnoch chi angen, wel yn anffodus mae arnoch chi angen dulliau moleciwlaidd PCR i ganfod y firws.

Mae hynny'n ddiddorol Stephen. Felly'r hyn rydych chi'n ei ddweud mewn gwirionedd yw nad yw presenoldeb adenydd wedi'u hanffurfio wir ddim ond yn crafu'r wyneb?

Mae honno'n ffordd ardderchog o'i ddisgrifio. Ie, felly yr ychydig wenyn gydag anffurfiad yw'r rhai sydd, yn amlwg, â'r firws adenydd wedi'u hanffurfio. Nid pob gwenyn gydag adenydd wedi'u hanffurfio cofiwch, roedden nhw i'w cael cyn i'r firws ddigwydd. Os nad oes digon o leithder yn y nythfa fe allwch chi hefyd achosi adenydd wedi'u hanffurfio ond mae'r rhan fwyaf yn awr yn gysylltiedig â'r firws ac yna os crafwch yr wyneb fe gewch y mwyafrif helaeth o wenyn sydd â'r firws. Ond mae ychydig yn fwy cymhleth na hynny oherwydd os yw'r gwenyn yn codi'r firws fel oedolyn, gan widdonyn fforetig, yna nid yw'r effaith mor fawr â phe byddem yn ei godi pan fo'r pwpa yn datblygu. Y gwenyn hynny sy'n datblygu sydd ag oes cymaint byrrach.

A, dyna bwynt diddorol arall eto. Felly, beth yw effeithiau'r firws ar y nythfa?

Felly, ceir llawer o fân effeithiau ond yr effaith fwyaf yw ei bod yn byrhau eu hoes, oddeutu traean. Felly, yn yr haf, maent yn byw oddeutu wythnos yn llai ond yn y gaeaf, mae'r holl wenyn sydd wedi'u heintio â'r firws, maen nhw fel arfer wedi marw erbyn y Nadolig. Ni allant oroesi drwodd i'r pen arall ac mae hynny'n achosi i'r nythfeydd farw. Mae yna effeithiau eraill wedi'u canfod hefyd, sef dryswch ac oes fer hefyd yn yr oedolion ond mae'n llai amlwg, a mwy o fforio. Felly, mae'n newid eu hymddygiad mewn sawl ffordd ond yr un mawr yw byrhau eu hoes.

Ac unwaith eto, mae hynny'n effeithio ar allu'r nythfa i oroesi dros y gaeaf.

Ydy yn union, a dyna pam rydyn ni'n gweld bron yr holl nythfeydd yn marw yn y gaeaf, oherwydd yn ystod y gwanwyn a'r haf mae'r nythfeydd yn ehangu, maen nhw'n cynhyrchu, wyddech chi, hyd at 2,000 o wenyn newydd y dydd, felly fe allwch chi golli llawer o wenyn bob dydd a bydd y nythfa yn dal i dyfu. Ond mae'n digwydd yn y cyfnod tawel, oherwydd yn yr hydref, Awst, Medi, ceir storm berffaith arall lle cewch chi ostyngiad ym mhoblogaeth y gwenyn llawn dwf ond wedyn gynnydd yn y boblogaeth gwiddon felly mae'r pla yn cynyddu'n aruthrol. A dyma'r amser tyngedfennol pan fo'r rhan fwyaf, neu cyfran fawr o'ch gwenyn gaeaf yn cael eu heintio â'r firws a'r rhain sy'n marw allan. Nid oes angen i bob gwenyn gael ei heintio. Dyma pam bod tua 2,000 o widdon yn ddigon i difetha'r nythfa yn ystod cyfnod y gaeaf. Felly chewch chi ddim digon o wenyn i wneud y nythfa'n hyfyw ym mis Ebrill.

Ie, felly, dim ond i daro nodyn ychydig yn fwy cadarnhaol, nawr mae eich gwaith ar hyn o bryd yn canolbwyntio ar rai o nodweddion naturiol y gwenyn mêl a allai fod yn eu helpu i amddiffyn eu hunain yn erbyn faroa. Felly, beth yw'r nodweddion hyn rydych chi'n ymchwilio iddynt?

Iawn felly, mae hyn wir yn gyffrous ar ôl treulio oddeutu 30 mlynedd yn gweithio ar faroa, mae'n braf iawn gweld, bod yn gallu gweld canlyniad cadarnhaol o'r diwedd. Felly, fe wyddom 20 mlynedd yn ôl, fod gwenyn wedi'u Affricaneiddio yn gallu byw gyda faroa ac mae'r firws ganddynt, yr un firysau a sydd gennyn ni, ac mae ganddyn nhw'r un gwiddonyn. Felly, mae'r sefyllfaoedd yn union yr un fath. Ac eithrio, dydy'r nythfeydd hyn ddim yn marw, ac ni chânt eu trin o gwbl, ac maen nhw'n parhau am ddegawdau nawr heb driniaeth ac rydyn ni'n ymwybodol o hynny. Nawr, fe wyddom mai un o'r achosion y tu ôl hynny yw bod eu gallu i atgynhyrchu yn lleihau. Y darn mawr coll o'r jig-so oedd na wyddom beth oedd yn achosi'r anallu hwnnw i atgynhyrchu cystal ag mewn hinsoddau cymedrol. Yna'n fwy diweddar, y fyfyrwraig Norwyaidd, Melissa Oddie, fe wnaeth hi ganfod fod yna nodwedd y gwnaeth hi ei disgrifio, a elwid yn ailgapio. Roedd hi'n astudio nythfeydd a oedd yn boblogaethau ag ymwrthedd, roedd y rhain yn boblogaethau a oedd ag ymwrthedd naturiol, na chawsant eu trin ers dros 10 mlynedd, yn erbyn y poblogaethau agored i niwed clasurol, y mae ceidwaid gwenyn yn eu trin yn barhaus. Ac fe wnaeth sylwi ar y nodwedd hon, sef gallu'r gwenyn i ganfod celloedd wedi'u heintio, ac fe allwch weld hyn drwy'r cyfraddau ailgapio. Sef pan gaiff cell ei hagor ac yna ei chau drachefn. Yn y nythfeydd sydd ag ymwrthedd roedd yn uchel iawn, mae 50 y cant neu ragor o'r celloedd heintiedig wedi cael eu hailgapio a llawer o'r celloedd sydd heb eu heintio. Tra bod y boblogaeth agored i niwed yn dangos lefel eithaf isel o'r ymddygiad ail-gapio hwn. Os edrychwch wedyn mewn nythfeydd glân, lle na welwyd faroa erioed, megis yn Awstralia neu ar Colonsay, yr ynys yn y Deyrnas Unedig lle nad oes dim faroa, neu Ynys Manaw, yna dydy'r ymddygiad ailgapio hwn bron byth i'w weld. Felly, fe wnaeth y nodwedd hon addasu'n syml i frwydro yn erbyn faroa. Mae'n mynd ychydig yn fwy cymhleth na hynny oherwydd bod yr ailgapio yn nodwedd dda iawn rydyn ni'n gallu ei mesur ond yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd, wel mi af fi ymlaen at hynny mewn munud, ond y nodwedd arall yw eu bod yn gallu canfod a chael gwared ar bwpaod heintiedig. Dydyn nhw ddim yn cael gwared ohonynt, maen nhw'n eu canibalyddio nhw. Y gallu hwn y mae'r gwenyn wedi'i ddysgu i ganfod celloedd heintiedig yw'r pwynt allweddol ym mhob poblogaeth sydd ag ymwrthedd ar draws y byd ac rydyn ni'n eu hastudio mewn llawer iawn o wledydd. Hon yw'r nodwedd ganolog, maen nhw i gyd yn addasu yn yr un ffordd, ac maen nhw'n dysgu i wahaniaethu rhwng cell heintiedig a chell iach ac yna maen nhw'n defnyddio eu hymddygiad hylan i gael gwared ohonyn nhw.

Ac a oes gennych chi unrhyw syniad sut maen nhw'n llwyddo i ganfod a oes gwiddon yn y celloedd ai peidio?

Oes. Fe wnaeth grŵp Fanny Mondet dipyn o waith yn Ffrainc dros nifer fawr o flynyddoedd. Mae'n ddarn ardderchog o waith. Maen nhw wedi dangos ei bod yn ymddangos bod epil y gwiddon yn cynhyrchu cyfres o getonau ac asetadau. Maent i'w cael yn y celloedd heintiedig. Y dybiaeth yw ei fod yn dod o epil y gwiddonyn. Mae'n bosibl y gallai ddod oddi wrth y pwpaod fel arwydd o straen, ond mae hynny i'w benderfynu eto, ond fe wyddom fod gan y celloedd hyn arogl unigryw cetonau a rhai asetadau. Dyna beth maent wedi'i ddysgu ac maen nhw'n gallu gwahaniaethu rhwng pa gelloedd mae hyn yn effeithio arnynt a pha rai sy'n lân, ac maen nhw'n gwybod beth mae'n ei olygu. Maen nhw'n gallu ei gysylltu â faroa.

Waw, mae hynny'n ddiddorol dros ben. Felly, pan maent yn dadgapio'r celloedd hyn beth maen nhw'n ei wneud i'r gwiddon? A ydy'r weithred o ddadgapio ynddi'i hun yn lladd y gwiddon ynteu a ydy hynny jest yn amharu ar eu hatgynhyrchiad? Beth yn union sy'n digwydd?

Rydyn ni'n meddwl mai sgil effaith i'r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd ydy'r ailgapio. Pan fo'r gwenyn yn canfod cell heintiedig, mae dawns gymhleth o ymddygiad hylan yn dechrau sy'n cynnwys nifer o wahanol grwpiau o wenyn. Mae'r gwenyn cychwynnol i'w cael, sy'n wenyn hynod arbenigol sy'n gallu canfod y gwahaniaethau hyn ac agor y gell. Mae yna wenyn arall sy'n dod heibio, ac os ydyn nhw'n penderfynu hefyd fod y gell hon wedi'i heintio gan y gwiddon, byddant wedyn yn cynyddu ei maint ac yna'n dechrau canibalyddio'r pwpa unigol. Pan wnânt hyn, mae yna nifer o wenyn yn ymuno â nhw. Pan maen nhw'n gwneud hyn, mae'r fam-widdon yn dianc, gan ei bod hi'n dal i fod yn addasadwy iawn. Ond mae'n colli ei holl epilion, ac felly'n colli unrhyw siawns o atgynhyrchu yn ystod yr amser hwnnw. Nid oes gan widdon ond y gallu i atgynhyrchu ddwywaith neu dair yn ystod eu hoes, felly os oes rhywbeth yn tarfu arnoch unwaith, rydych chi'n colli traean o'ch gallu i atgynhyrchu. Fodd bynnag, mae yna wenyn eraill yn y nythfa, pan welant gell agored, fe fyddant yn ei hailgapio, ac os yw'r pwpa yn dal yn fyw, fe allant ganfod hynny, ac os nad oes dim i'w weld o'i le, fe wnânt ailgapio'r gell. Felly, mae fy nhîm wedi gallu dangos bod yr ailgapio yn digwydd mewn ardaloedd, ac mae'n digwydd mewn ardaloedd o amgylch celloedd heintiedig. A dyma pam bod ailgapio yn ddirprwy da i'r ffaith eu bod wedi llwyddo i ganfod celloedd â gwiddon ynddynt, oherwydd mae'r celloedd hyn yn cael eu hagor a'u cau a'u hagor a'u cau ac yna efallai eu hagor a'u dinistrio. Mae hyn yn digwydd am ddyddiau lawer yn ystod datblygiad y pwpa.

Waw, mae yna felly, dwi'n meddwl ei bod hi'n gwbl anhygoel meddwl bod yna felly wahanol grwpiau o wenyn yn rhan o'r broses gyfan hon. Rhaid imi gyfaddef mai fy nhybiaeth wreiddiol oedd mai un wenynen oedd yn dadgapio ac yna o bosibl yn ei hailgapio. Felly, mae'n ddiddorol clywed bod yna mewn gwirionedd nifer o grwpiau o wenyn yn rhan o'r hyn sy'n broses llawer mwy cyfrannog.

Ydy. Felly, mae'r gwaith hwn yn seiliedig yn bennaf ar grŵp Marla Spivak ym Minnesota ac maen nhw wedi treulio bron i ddegawd yn astudio ymddygiad hylan. Nhw oedd y rhai i wir ddatrys y mater hwn. Ond ydynt, mae gwenyn yn arbenigo. Rydyn ni'n meddwl am wenyn sy'n nyrsys a gwenyn sy'n fforwyr ac mae'n union yr un peth. Mae wedi dangos bod yna fwlch dau oed, felly rhwng…, dydw i ddim yn hollol sicr ar gyfer y cetonau, ond mae gwenyn yn dod yn sensitif iawn dros gyfnod o ddau ddiwrnod. Ac mae hyn yn ymwneud â'r newidiadau yng nghemeg eu hymennydd ac maen nhw'n dda iawn am synhwyro pethau, am synhwyro gwahaniaethau. Mae'r ailgapwyr wedyn yn grŵp gwahanol o wenyn. Os cewch chi anghydbwysedd rhwng y gwahanol grwpiau hyn fe allech yn y diwedd gael mag moel, gan fod rhai gwenyn yn mynd o gwmpas yn agor celloedd ond efallai nad oes digon o ailgapwyr yn y nythfa i gywiro'n gyflym y camgymeriadau y gellir eu gwneud. Mae yna ddau bosibilrwydd pam eu bod yn agor y celloedd sydd heb eu heintio, mae'n wastraff amser i bob golwg. Efallai mewn cwch gwenyn, mewn cell heintiedig, ei bod hi'n anodd iawn synhwyro'r cemegau hyn oherwydd eu bod yn dod drwy sidan ac yna maen nhw'n dod drwy'r cwyr ac yna mae gwenyn yn symud o gwmpas drwy'r amser. Felly, fe allai'r gwenyn feddwl ei fod yn yr ardal hon, ac maen nhw'n dechrau dadgapio nifer o gelloedd i ganfod yr union gell. Felly dyna un posibilrwydd ac o bosibl yr un mwyaf tebygol. A'r posibilrwydd arall yw bod gwiddon yn aml yn dod at ei gilydd mewn grwpiau, mewn diliau, felly unwaith y mae gwenyn yn dod o hyd i un mae wedyn yn chwilio o amgylch y gell honno am rai eraill. Dyna pam maen nhw'n dadgapio llawer o gelloedd sydd heb eu heintio hefyd, ac wrth gwrs mae'r rhain yn werthfawr iawn felly mae eu hailgapio yn nodwedd bwysig iawn, oherwydd camgymeriad ydy e felly mae angen cywiro'r camgymeriad, oherwydd os dechreuant gael gwared ar fag sydd heb ei heintio ymhen amser fe fyddent yn lladd y nythfa felly mae'n rhaid iddynt fod yn ofalus iawn. Felly, mae'r gwenyn wedi esblygu llawer iawn i wneud y pethau hyn.

Ydyn, ac rwyf fi'n bendant wedi gweld darnau o fag heb ei gapio yn fy nythfeydd i sydd heb eu hailgapio eto. Felly, ydych chi'n meddwl eu bod nhw ymhen amser yn ailgapio'r rheini yn hytrach na'u gadael yn foel?

Ydy, a dweud y gwir, dydych chi byth yn gweld gwenyn, wel fyswn i ddim yn dweud byth, ond prin iawn fyddech chi'n gweld celloedd sydd heb eu capio sydd â phwpa aeddfed iawn ynddynt. Felly maent bron â dod allan neu'n dywyll iawn. Maent yn tueddu i fod â chyrff gwyn, naill ai llygaid gwyn neu binc neu biws, felly maen nhw fel arfer mewn cam penodol ond dydyn nhw byth yn llawer hwyrach. Felly, maen nhw wastad yn cael eu hailgapio. Mae rhai gwyddonwyr wedi tynnu'r holl gapiau oddi ar ffrâm fag, eu roi'n ôl yn y nythfa i weld beth sy'n digwydd, ac maen nhw'n eu hailgapio'n gyflym iawn. Yr holl gelloedd. Felly, os oes rhywun, gan fod gan yr holl wenyn yn y Deyrnas Unedig y gallu, nid yw'n allu da iawn, ond mae ganddynt rywfaint o allu i ganfod y gwiddon, yna mae pobl yn gweld fwyfwy y mag wedi'i ailgapio, y mag moel hwn. Os awn ni'n ôl ychydig ddyddiau'n ddiweddarach, fe welwch eu bod yn edrych yn normal unwaith eto.

Mae hynny'n ddiddorol iawn a dweud y gwir oherwydd dydw i ond erioed wedi'u gweld nhw yn y cam gwyn, fel y dywedwch, dydych chi byth yn gweld nhw'n hwyrach na hynny. Felly ie, mae'n eithaf calonogol meddwl bod y nodweddion hyn yn bodoli. Sut allai ceidwaid gwenyn felly fonitro eu hunain i wybod a oes ganddynt nodweddion tra datblygedig fel hyn yn eu nythfeydd eu hunain?

Wel, rydyn ni wedi bod yn ddigon ffodus i deithio o amgylch nifer fawr o wledydd i ddechrau magu profiad a hefyd siarad â cheidwaid gwenyn yn y Deyrnas Unedig sydd, wyddech chi, eisoes ddim yn trin. Mae pobl wedi mynd i lawr y trywydd hwn mewn sawl ffordd. Un o'r rhai symlaf, a dyna beth ddigwyddodd yng Ngogledd Cymru ac rwyf wedi gweld hyn yn digwydd yn Hawaii ac mewn gwledydd eraill. Mae ceidwaid gwenyn wedi dechrau casglu heidiau o nythfeydd gwyllt o ffynonellau, ac o goedwigoedd neu adeiladau, lle maent wedi gweld nythfeydd sydd i'w gweld yn para am flynyddoedd lawer. Ac maen nhw wedi casglu'r heidiau hyn ac wedi dechrau eu gweithgaredd cadw gwenyn gyda'r heidiau hyn. Ac mae gennym achos hyfryd yn Hawaii, sydd wedi mynd drwy'r un problemau â Lloegr. Fe wnaethant gael faroa, ac fe wnaeth llawer iawn o nythfeydd farw. Fe wnaeth pawb ddechrau trin, ond mae un neu ddau o geidwaid gwenyn wedi dechrau sylweddoli bod nythfeydd gwyllt wedi dychwelyd, oherwydd fe wnaethant ddiflannu. Fe wnaethant ddechrau casglu nythfeydd gwyllt ac mae un ceidwad gwenyn wedi mynd o bump nythfa i 200 yn y tair i bedair blynedd diwethaf. Ac mae ond yn casglu nythfeydd gwyllt, gan nad yw'n trin, a phan edrychom ar y rhain, mae ganddynt bob un o'r nodweddion ymwrthedd: nodweddion dileu, ailgapio da, a nodweddion ffrwythlondeb isel, fel y tair nodwedd allweddol. Felly dyna un ffordd, a buom yn astudio'r gallu i weld allwch chi wneud hynny gyda brenhines. Rhaid ichi rannu'r nythfa ac rydyn ni dim ond yn gwneud y gwaith ysgrifennu ar gyfer y gwaith hwn ar y foment, ond mae'n ymddangos bod y frenhines yn allweddol yn hyn. Felly, fe allwch chi gael mynediad i geidwaid gwenyn sydd heb fod yn trin ers blynyddoedd lawer yna fe allech chi o bosibl brynu ambell frenhines ganddynt a'i sefydlu fel yna. Mae yna grŵp o geidwaid gwenyn yn ne Lloegr ac maen nhw wedi bod yn dethol eu nythfeydd. Maen nhw wedi rhoi'r gorau i drin ac yn hytrach maent wedi bod yn edrych ar eu lloriau gwiddon, nid am widdon ond am arwyddion o bwpaod y cafwyd gwared arnynt. Felly, darnau o goesau, darnau o antenau, ac maent yn eithaf hawdd i'w gweld gan eu bod yn wyn, maen nhw bron yn dryloyw, ac mae hynny'n arwydd eu bod wedi bod yn cael gwared ar bwpaod. Felly dyna un peth maen nhw wedi bod yn ei wneud. Yr hyn rydyn ni'n cynghori pobl i'w wneud, sy'n debyg iawn i ddulliau rheoli plâu integredig mewn ffordd, ond fod y gwaith rheoli plâu yn cael ei wneud gan y gwenyn hytrach na gan eu ceidwaid. Ond eich gwaith chi, ydy dal ati i fonitro'r nythfeydd. Yr hyn rydyn ni'n ei awgrymu ar gyfer y ceidwaid gwenyn yw eu bod yn defnyddio llai o driniaethau. Pa bynnag driniaeth maent yn ei defnyddio, fe allant ddefnyddio llai arni. Ni ddylent stopio'r driniaeth. Fe allai stopio fod, wel, fe allech chi golli eich nythfeydd ar ddiwedd y dydd. Felly, beth mae angen ichi ei wneud yw trin llai a monitro mwy. Mae dulliau rheoli plâu integredig yn golygu monitro a thrin pan fo angen. A dyna'n union beth mae angen ichi ei wneud i gael gwenyn nad oes angen eu trin. Mae angen ichi helpu'r gwenyn ar y ffordd honno. Felly, os ydych chi'n defnyddio llai ar driniaethau, byddwn i'n awgrymu hanner beth ydych chi'n ei ddefnyddio ar y foment a chynyddu'r gwaith monitro i ddwbl hwnnw ac os oes ar y nythfa angen ei thrin, os nad yw'n edrych yn dda, ac mae'r poblogaethau gwiddon yn cynyddu, yna rhowch driniaeth iddi. I'r rhai nad oes arnynt angen cael eu trin ac sy'n gwneud yn well, gadwech iddynt, ac fe fydd hyn mae'n debyg yn cymryd pum neu chwe mlynedd o fonitro a lleihau. Ac ymhen amser, ar ôl ichi gyrraedd y statws hwnnw lle nad oes raid ichi drin, ac rydyn ni'n amcangyfrif bod yna oddeutu 3,000 o geidwaid gwenyn yn y Deyrnas Unedig, o arolwg diweddar, sydd heb fod yn trin ers nifer o flynyddoedd, fe welwch chi fanteision peidio â thrin, fel rhai o'r bobl hyn. Y cyngor gorau yw dod o hyd i rywun yn eich cymdeithas leol sydd heb fod yn trin ers blynyddoedd lawer, a gofyn iddynt beth wnaethon nhw, a dysgu oddi wrth bobl drwy brofiad.

Ie, a dwi'n credu bod hynny yn ein harwain ymlaen yn daclus at siarad ychydig mwy am ddulliau rheoli plâu integredig a sut all hyn gyd-fynd â rhaglen rheoli plâu integredig. Felly, fel dywedoch chi'n gywir, mae IPM fel y'i gelwir, i wneud â monitro a deall beth yw lefel y gwiddon yn y nythfeydd, ac yna pan gyrhaeddant drothwyon penodol rydych chi wedyn yn mynd i mewn a delio â'r broblem honno. Felly, a fyddech chi'n argymell ein bod yn glynu wrth y trothwyon a ddefnyddir ar hyn o bryd mewn rhaglenni IPM ynteu ydych chi'n meddwl bod eich nythfeydd sydd o bosibl yn arddangos nodweddion mwy naturiol yn gallu gwrthsefyll trothwyon gwiddon uwch? Felly, sut ydych chi'n ein gweld ni'n defnyddio hyn mewn rhaglen IPM?

Rwy'n meddwl y dylech chi lynu wrth y trothwyon ar y foment gan na wyddom yr union gwestiwn, oherwydd pan gewch boblogaeth o widdon, mae gwiddon yn byw dros flwyddyn, ac nid yw pob gwiddonyn yr un fath. Felly, os yw wyau'r gwiddonyn yn darfod, yna bydd yn dal i geisio atgynhyrchu, ond mewn gwirionedd bydd yn methu. Felly, mae hwnnw'n widdonyn an-atgynhyrchiol. Gadewch inni rannu'r boblogaeth yn atgynhyrchiol ac yn an-atgynhyrchiol. Felly, i gadw pethau'n syml, glynwch wrth yr un trothwyon, sef 2,000, o'r gwaith a wnaethon ni. Er bod yr Uned Wenyn Genedlaethol yn awgrymu, i fod yn ddiogel, y gallwch chi gwympo hwnnw i fil, ond rwy'n iawn â hynny. Glynwch wrth yr un trothwyon, ond yr hyn rydych chi'n ei wneud yma, yw monitro. Pan mae'n cyrraedd y trothwy hwnnw, mae angen ichi weinyddu triniaeth o fath, oherwydd mae'n golygu na all y gwenyn gadw'r lefel honno i lawr. Ond y nythfeydd hynny nad ydynt yn cyrraedd y trothwy hwnnw, does dim raid ichi eu trin. Sef i bob pwrpas yr hyn ddylech chi fod yn ei wneud pryn bynnag. Yn anffodus, ychydig iawn o bobl sy'n gwneud hyn mewn gwirionedd, ac efallai bod hwn yn ysgogydd da iawn i'w cael, i'w hannog i ddechrau gwneud hynny. Ac yna, beth allwch chi wneud, yw i bob pwrpas, dal i fonitro, os yw'r gwenyn yn cyrraedd y trothwy hwnnw eto wel mae angen ichi drin. Ac yn sydyn rydych chi'n sylweddoli, mae rhai gwenyn yn dda iawn am gadw lefelau'r gwiddon i lawr, tra bo eraill ddim cystal. Ond os dyna'r sefyllfa, yna dylech fod yn magu oddi wrth y gwenyn sy'n dda am gadw'r lefel honno i lawr, rhannu'r nythfeydd neu beth bynnag, ac efallai ewthaneiddio'r gwenyn nad ydych chi eisiau, neu eu rhoi i rywun arall nad oes ganddynt ddiddordeb mynd i lawr y llwybr dim triniaeth. Felly, dyna yw'r cyngor gorau allwn ni ei roi ar y foment. Fel dywedant, rydyn ni'n dal i gael ein hariannu gan y BDI a BBKA, a'r hyn rydyn ni'n ceisio'i wneud yw dod â mwy o adnoddau i'r ceidwaid gwenyn, ac yn y bôn beth yw'r dewisiadau, beth yw'r arfer gorau gan bobl eraill sydd wedi dilyn y trywydd hwn. Oherwydd mae gan bobl eraill ffyrdd eraill o'i wneud e. Fel rwy'n awgrymu, mae chwilio am bwpaod y cafwyd gwared ohonynt yn ymddangos fel ffordd dda iawn. Rydyn ni'n dechrau cynnal gweithdai ar sut i fesur ailgapio. Dydy e ddim mor anodd â hynny ac rydym wedi rhoi fideos ar wefan y BDI ac wedi gwneud Rhifyn Arbennig ar gyfer BBKA ac mae'n llawn gwybodaeth. Y peth arall rydyn ni'n awyddus iawn i'w wneud, yw bod yr holl waith a wnaethom yn wyddonol i gyd ar gael am ddim ar-lein, oherwydd ceidwaid gwenyn sy'n talu amdano felly fe ddylai ceidwaid gwenyn gael mynediad iddynt. Ewch ati i ddarllen drosoch eich hun a phenderfynu drosoch eich hun, ac rydyn ni'n dal i ysgrifennu pethau yn y wasg. Ond dwi'n meddwl mai fel yna yw'r ffordd o'i wneud e, defnyddio llai o driniaethau, ac yna dal i fonitro a dim ond trin pan fo angen, ac os nad oes raid ichi drin yna peidiwch, ac aros i'r trothwyon gael eu cyrraedd.

Dwi'n hoffi'r cyngor hwnnw Stephen a dwi'n hoffi'r ffaith eich bod yn awgrymu y gallai hyn mewn gwirionedd annog mwy o bobl i ddefnyddio dull rheoli plâu integredig. Felly, os ydyn ni mewn senario lle'r ydyn ni'n defnyddio dulliau rheoli plâu integredig, yna cyn trin, dylem fod yn mabwysiadu rhai o'r dulliau bio-dechnegol eraill megis trapio'r frenhines, neu dynnu mag gwryw, ac felly os ydyn ni'n defnyddio pethau fel yna, a ydy hynny'n helpu'r gwenyn mewn gwirionedd, yn ei hanfod, rhowch amser iddynt ddatblygu eu nodweddion naturiol eu hunain?

Ie, mae hynny'n ardderchog Lynfa. Wnes i anghofio sôn am hynny. Un dewis er mwyn defnyddio llai o driniaethau, a gan fod y rhan fwyaf o geidwaid gwenyn yn defnyddio un neu ddau ddogn o driniaethau cemegol yn y Deyrnas Unedig, yw defnyddio dulliau rheoli bio-dechnegol yn hytrach, trapio'r frenhines, trapio'r gwenyn gwryw, a defnyddio powdr siwgr ayb., ayb. Ac nid yw'r rhain mor effeithlon â'r cemegau, ond maen nhw'n llai niweidiol i'r gwenyn. Ond dydyn nhw ddim mor effeithlon ac mae hynny rhoi cyfle i'r gwenyn ddysgu i ganfod y gwiddon. Mae gan yr holl wenyn yn y Deyrnas Unedig rywfaint o allu i wneud hynny, ond nid yw'n ddigon cywrain, i reoli'r boblogaeth faroa. Felly, amser maen nhw angen, a drwy ddefnyddio dulliau rheoli bio-dechnegol, bydd, fe fydd yn rhoi iddynt well siawns o ddysgu. Ac eto, monitrwch, ac yn wir, os oes gennyn ni nythfeydd sy'n edrych yn sâl iawn, yna bydd angen ichi gamu i mewn gyda dull rheoli cemegol o bosibl. Ond fe allwch ddefnyddio llawer llai. Rwy'n gwybod am bobl sydd wedi bod yn trapio'r gwenyn gwryw ers dyfodiad faroa, maen nhw wastad wedi defnyddio'r dull hwnnw ac erioed wedi troi'n ôl at ddefnyddio unrhyw gemegau. Felly, mae yn bosibl. Ac ymhen amser, dydyn nhw ddim yn gorfod gwneud hynny mwyach. Fe allant stopio gan fod gan eu gwenyn bellach ymwrthedd.

Waw, mae hynny'n wych oherwydd rwy'n meddwl y dylen ni i gyd fod yn symud at bwynt lle'r ydym yn defnyddio llai o gemegau yn ein cychod, oherwydd ar ddiwedd y dydd rydyn ni'n cynhyrchu cynnyrch bwyd, felly dydyn ni ddim eisiau bod yn llygru ein cychod â chynhyrchion. Ond wyddoch chi, mae yna adegau pan fydd angen inni eu defnyddio'n ddi-os, ond os gallwn ddefnyddio'r peirianweithiau eraill hyn hefyd yna byddwn yn mynd yn llai dibynnol ar gemegau. Felly, fe welwch, mae popeth yn swnio'n gadarnhaol iawn a dweud y gwir.

Ie wir, mae'n wych gweld y goleuni ym mhen draw'r twnnel a dim ond un esiampl a byddaf yn ysgrifennu rhywbeth am hyn yn y BBKA. Buom yn ddigon ffodus i fynd i ynys Ciwba. Yng Nghiwba ar hyn o bryd y mae'r boblogaeth gwenyn mêl Ewropeaidd fwyaf ac mae ganddi ymwrthedd llwyr mewn dros 250,000 o nythfeydd a dydyn nhw heb ddefnyddio triniaethau ers degawdau. Gwnaed penderfyniad canolog, fel yn Ne Affrica, i beidio â thrin pan oedd faroa yn cyrraedd. Nid yw hyn yn bosibl mewn gwledydd yn aml yn Hemisffer y Gogledd, yn enwedig os ceir economi fawr sy'n esblygu o'i gwmpas. Fe wnaethant y penderfyniad hwnnw. Fe wnaethant golli llawer o nythfeydd i ddechrau, ond mae lle i gredu bod ganddynt boblogaeth wyllt fawr iawn a dros gyfnod o bump neu chwe mlynedd fe wnaeth eu poblogaeth ddysgu a nawr mae'r ceidwaid gwenyn yn mwynhau. Dydyn nhw erioed wedi defnyddio cemegau. Mae ganddynt wenyn tawel iawn. Maent yn effeithlon iawn. Maent yn gwneud llawer o fêl ac mae'n ymddangos nad oes dim anfanteision. Maent bellach yn ôl i'r dull cadw gwenyn cyn dyfodiad faroa ac er bod faroa i'w cael ym mhob nythfa anaml iawn y mae'n lladd nythfeydd. Ac fe wyddom oddi wrth waith y buon ni'n ei wneud mewn gwenyn wedi'u Affricaneiddio, fod y gwiddon nawr yn dechrau osgoi defnyddio mag gweithwyr. Felly, pan wnaethom yr astudiaethau i ddechrau, 20 mlynedd yn ôl, roedd oddeutu 20 y cant o gelloedd mag gweithwyr yn heintiedig, a doedden nhw i gyd ddim yn atgynhyrchu wrth gwrs, ond nawr mae i lawr i bedwar y cant. Mae'r lefelau gwiddon tua'r un fath. Felly, mae'n ymddangos eu bod nawr yn aros i fag gwenyn gwryw fod yn gallu atgynhyrchu. Mae hynny'n gyffrous iawn, gan fod hynny'n debyg iawn i'r hyn sy'n digwydd gydag Apis cerana. Ac ymhen amser, fy ngobaith i, i'r dyfodol yw y bydd hyn yn digwydd ym mhob gwlad lle mae gennym ymwrthedd hirdymor i faroa.

Ie, rydyn ni wir yn symud ymlaen â hyn nawr pan oedden ni, 10 mlynedd yn ôl, efallai ychydig yn anobeithiol ynglŷn ag effaith faroa ar gadw gwenyn. Hoffwn gyffwrdd ar beth yw'r effaith ar lefelau'r firws. Mi wnaethoch godi pwynt pwysig yn fan yna, sef nad yw'r ffaith bod gan eich nythfeydd ymwrthedd yn golygu nad oes gennych faroa yn eich nythfeydd. Bydd gennych chi'n bendant faroa yno o hyd. A ydy hynny'n golygu bod y firysau yn dal i allu lluosogi a dal i achosi problem neu a ydy lefelau'r firws yn is hefyd mewn nythfeydd sydd ag ymwrthedd i faroa?

Wel, fe wyddom o waith a wnaed yn Ne Affrica ac ym Mrasil, a gyda lwc bydd data yn dod i mewn o Giwba nawr, fod lefelau'r firws yn lleihau. Mae'n eithaf syml, o ran ni fydd y firysau yn diflannu. Maent yno. Mae'n awr yn rhan o weithgaredd cadw gwenyn am byth bythoedd, a'r rheswm am hynny yw oherwydd fe geir dau drywydd trosglwyddo. Fe gewch chi drywydd trosglwyddo'r faroa, sef yr hyn sy'n achosi'r niwed, ond ceir hefyd drywydd trosglwyddo naturiol sy'n gallu mynd drwy'r frenhines, drwy'r wy, neu'r gwenyn gwryw, drwy'r sberm, neu'r gweithwyr, drwy fwyd. Dyna fel mae firysau yn mynd o gwmpas fel arfer. Trywydd trosglwyddo drwy'r geg yw hwnnw ac effeithiau dibwys bach iawn a gaiff hynny ar y nythfa. Felly, does dim angen inni boeni am hynny. Y gwiddonyn faroa yw'r broblem. Dyna sy'n ei achosi, sy'n rhoi'r firws mewn lle na ddylai fod, e.e. y tu mewn i gorff y gwenyn, heibio holl amddiffyniadau feirysol naturiol y perfedd. Ac felly, drwy leihau'r boblogaeth wenyn, mae'n ddrwg gen i, drwy leihau'r boblogaeth faroa, rydych chi'n lleihau poblogaeth y firws neu'r boblogaeth firws niweidiol, ac mae hynny'n ysgafnu'r baich i'r nythfeydd fel eu bod yn mynd yn eithaf cynaliadwy. Bydd y firws adenydd wedi'u hanffurfio yn dod yn ddim ond firws arall a geir mewn gwenyn mêl fel y firws cell brenhines ddu ac nid yw wir yn achosi dim problemau nac unrhyw broblemau mawr i'r dyfodol.

Wel yn wir, mae hynny'n rhyfeddol. Hoffwn i efallai gyffwrdd ar beth fydd gan y dyfodol i'w gynnig o bosibl yma ac rwy'n credu y byddai hyn o ddiddordeb arbennig i geidwaid gwenyn yn Awstralia, sydd o bosibl yn teimlo braidd dan fygythiad ar y foment gan fod y gwiddon faroa newydd gyrraedd cyfandir Awstralia. A ydych chi felly yn optimistaidd y bydd ein gwenyn yn gallu byw ochr yn ochr â faroa a beth ydych chi'n feddwl sy'n mynd i ddigwydd i'r dyfodol?

Ydw, dwi'n optimistaidd dros ben. Dyma'r tro cyntaf yn fy holl yrfa pan dwi'n gallu gweld ateb. Codwyd nifer o sgwarnogod ar hyd y ffordd ond mae'r dystiolaeth nawr yn aruthrol. Mewn cyfandiroedd gwahanol, mewn poblogaethau gwahanol, hinsoddau, amgylcheddau gwahanol, gwahanol ddulliau o gadw gwenyn, nid oes dim gwahaniaeth. Ar ddiwedd y dydd Apis mellifera ydy Apis mellifera ac mae'n gallu datblygu ymwrthedd i widdon faroa. Ceir poblogaethau ar draws Ewrop, Affrica, America Ladin, y Caribi, y Deyrnas Unedig. Gwyddom fod ceidwaid gwenyn wedi bod yn gweithio â cheidwaid gwenyn sydd heb fod yn trin am dros 10 mlynedd yma. Y lleiafrif ydy'r rheini ar hyn o bryd ac er bod arolygon diweddar gennyf fi a'r BBKA yn dangos bod oddeutu 25 y cant o geidwaid gwenyn Prydain ddim yn trin. Bydd rhaid i rai ohonynt drin oherwydd yn amlwg dim ond megis cychwyn ar eu siwrnai dim triniaeth maen nhw, ond fy ngobaith i yw, yn y, wel fe ddywedais i 10 mlynedd ddwy flynedd yn ôl, felly yn yr wyth mlynedd nesaf, na fydd dros hanner, mwyafrif y ceidwaid gwenyn yn y Deyrnas Unedig yn trin. Mae gan grwpiau a sefydliadau cadw gwenyn ddiddordeb mawr yn hyn. Ar ôl gweld hyn â'm llygaid fy hun mewn nifer fawr o wledydd, rwy'n gwybod mai felly mae hi. Nid rhywbeth damcaniaethol mohono. Mae hyn yn rhywbeth sy'n real. Wyddoch chi, rydyn ni wedi gweld gwenyn Ewropeaidd, rydyn ni wedi gweld gwenyn wedi'u Affricaneiddio, sydd heb gael eu trin yno. Does dim twyll yma. Mae gwyddoniaeth yn cefnogi'r hyn mae'r ceidwaid gwenyn yn ei ddweud wrthym ac, yn wir, yn y sefyllfa hon mae gwyddoniaeth ar ôl yr hyn y mae ceidwaid gwenyn yn ei weld, ac rydyn ni wedi bod yn dal i fyny. Ond nawr, mae'r rhan fwyaf ohono a'r holl bethau blaenllaw yn hysbys ac mae'r cyfan yn ffitio stori neis felly rwyf fi'n llawn optimistiaeth dros geidwaid gwenyn. Bydd yn wych i geidwaid gwenyn ddod yn ôl a cheidwaid gwenyn yw'r broblem. O ran pan ydych chi'n trin nythfeydd, yna rydych chi'n atal y gwenyn rhag datblygu ymwrthedd. Ond chi hefyd yw'r ateb, drwy roi iddynt y cyfle hwnnw fe allwch chi wedyn fwynhau cadw gwenyn heb roi triniaethau. Nid oes raid ichi boeni am faroa dim mwy. Gwyddom, oddi wrth lawer o waith sy'n cael ei wneud fod colledion nythfeydd, meintiau nythfeydd, a does dim anfantais wirioneddol i hyn. Gallu anhygoel y gwenyn i addasu yw hyn. Ers degawdau bellach, rydyn ni wedi ceisio magu gwenyn sydd ag ymwrthedd i faroa, ond wyddon ni ddim beth yw'r nodweddion, y nodweddion pwysig. Ond mae'r gwenyn yn gwybod. Felly, mae'r gwenyn yn dangos inni sut i ddatrys y broblem. Maen nhw'n gwybod. Maen nhw wedi datrys y broblem yn barod. Felly, fe fydd raid inni ddal fyny a dysgu oddi wrth ein gwenyn sut i'w datrys.

Wel, dwi'n meddwl bod hwnnw'n nodyn gwych i orffen arno, ac yn bendant o'm safbwynt i, dwi'n meddwl bod hyn yn dweud wrthyf mai defnyddio dull rheoli plâu integredig yw'r peth iawn i'w wneud yn bendant, oherwydd fe fydd hynny yn galluogi ein gwenyn i fynegi'r nodweddion hyn a'u datblygu nhw. Ac os oes angen inni ddefnyddio triniaeth gemegol, wel drwy fonitro ein gwenyn, byddwn yn gwybod pryd mae angen defnyddio'r driniaeth honno, ac os nad oes angen inni ei defnyddio o gwbl o bosibl, ac mae hynny yn caniatáu i'n gwenyn ddatblygu a sefydlu'r nodweddion hyn oddi mewn. Felly, hoffwn orffen, Stephen, drwy ddiolch o galon ichi am roi cipolwg diddorol dros ben ar eich ymchwil ac mae'n rhoi llawenydd mawr imi wir, fod ein gwenyn yn meithrin y nodweddion hyn ac y byddant, heb os, yn dod yn offeryn pwysig yn ein cynllun i reoli faroa i'r dyfodol. Felly, diolch o galon ichi am eich amser heddiw.

Diolch yn fawr iawn ichi am roi imi'r cyfle.