Aurreko astean kontatu zuen familiako taldean izeko Maitederrek.

1975eko azaroaren 20an, Francoren heriotza egunean, ama zain zuela etxean bazkaltzeko, dilista platerkada bat eta txanpaina botila batekin.

“Gizon hori ni baino lehen joatea nahi nuen.”

Eta horregatik poza eta, ondorioz, txanpaina.

New Yorkeko alkatetzarako bozak irabazi ditu Zohran Mamdani gazteak. Egozten diote eskumakoek sozialista eta musulmana dela. Musulmanarena harrigarri egiten da, New Yorketik kanpoko aurrerazaleen artean ere.

Ideia progresista lotua egon da jainkorik gabeko gizarte bati, Marxek “erlijioa herriaren opioa da” esan zuenetik. Berdintasunaren alde egiteko soberan omen zeuden erlijioak — eta horien artean, mahomatarra

Arratsaldez joan gara Zabar’s dendara ogi bila.

Okinak esan digu 60 zentimotan dituela bagelak; arratsalde partean merkeago egoten dela ogia, eta aprobetxatzeko.

Eskatu diogunean, gure migrari azentuaz jabetu da. Nongoak ginen galdetu digu, eta guk euskal herritarrak erantzun.

—Hara, badakit, zuen hizkuntza da “euskara”.

—Halaxe da —esan diogu.

—Nola dakizu hainbeste?

—Bada, etxean ez genuelako telebistarik —esan digu.

Telebistarik ez, eta liburuak ematen zizkiguten irakurtzeko. Hortik dakit euskararena.

Idatzi ere egiten dut —aitortu digu—, nobela pare bat ditut, baina ez ditut argitara eman.

Eta isilune baten ostean esan du:

—Nobela bat idaztea beti da frakaso bat. Inoiz ez zara geratzen gustura; bukatutzat ematen dituzu, baina bukatu, sekula ere ez.

Okinaren nobelaren ideiarekin geratu naiz bueltaka, eta arrazoia eman ere bai, 60 zentimoko bagela jaten, telebistari begira.

Bihar, asteartez, dira New Yorkeko alkatetzarako bozak. Bi hautagai nagusi daude lehian.

Alde batetik, alderdi demokratako hautagaia, Zohran Mandani, 34 urteko gaztea. Aita Columbiako irakaslea, kolonialismoan aditua, eta ama Mira Nair zine-zuzendaria. Gazteen artean babes handia lortu du Mandanik, baita ezkertiarren artean ere. Sareak mugitzen badaki, eta diskurtso argia du: alokairuak izoztu, autobusak musutruk, eta entzun, jendeari entzun.

Aurkari izango du Andrew Cuomo. Cuomo New Yorkeko Estatuko presidente demokratia izan zen pandemian, jendea lasaitzen zekiena, egunero egiten zituen agerraldietan. Baina akatsak izan zituen: gaixoak eta edadetuak toki berean jarrita, milaka hildako utzi zituen kudeaketak. Eta gero, haren jarrera sexista, epaileek libre utzi arren emakume gehienek –eta gizonezko batzuk ere bai– barkatu ez diotena.

Cuomok galdu egin zituen primarioak Mandaniren aurrean, eta orain independente gisa aurkeztu da, bere aita Mario Cuomok hamarkada batzuk lehenago egin zuen bezala. Baina Mandaniren olatua handiegia da: boluntario ugari ditu atzean, eta alderdi demokrataren aparatua. Inkestetan ere aurretik doa.

Cuomo askorentzat esperientzia da, akatsak egin arren, kudeatzen badakiena. Baina politika, pandemia ostean, ez da gestio hutsa. Zerbait gehiago behar du orain jendeak: ilusioa. Eta Mandani hori baino ez da: itxaropena.

Dakigun lana, edo ez dakigun asmoa: zein gailenduko? Bihar ikusiko da.

Ahaztu baino lehen, ohar bat: Cuomoren aitak galdu egin zuen bere garaian hautagai demokrataren aurrean.

Xiringa bat ikusi dut trenbidean botata, 116 kaleko geltokian.

Segituan, burura etorri zaizkit haurtzaroko irudiak, heroinaren garaiko nekeak, hiesaren itzal luzea. Gertuko jendea, galtzen, desagertzen.

Estatu Batuetan adikzio arazo handia dago. Albisteetan ageri da armada Venezuelako batelak hondoratzen. Arazoa gerra baten moduan konponduko balitz bezala, indarkeriaren bitartez, irabazle eta galtzaileekin. Baina New Yorken, zorionez, bestela ikusten da kontua. Hemen, pertsona dago erdigunean.

Kartelak daude kaleetan, baina ez drogaren aurkakoak –droga, hainbeste gauza bere baitan hartzen duen hitza–. Ez; adikzioan jartzen dute arreta. “Adikzioa gaixotasuna da”, diote pantailek. Eta ondoko mezuak ematen: erraza da norbait epaitzea. Zaila, ordea, adikziotik ateratzea. Kanpainak aurreiritzien aurka egiten du, gizarteari begietara begiratuz, tabuetan galdu gabe.

Liburu bat baloratuko zenuke soilik azala ikusita?, dio beste afixa batek. Liburua irakurri egin behar da. Adikzioaren atzean pertsona bat dago. Beste edozein bezalako pertsona bat: familia izango du, lagunak, ametsak eta esperantzak. Tratatu ezazu, beraz, pertsona bat bezala.

Horretan nengoela, sartu da geltokira trena. Bagoiek estali dute xiringa –ez al ditu gizarteak ere bere bekatuak ezkutatzen?–, eta barrura sartu naiz, etxera bidean.

Unaik eta Aitziberrek kontatu zidaten Ondarroako Jai Braian tabernan. Karmele filma bota genuen herriko frontoian, eta haren osteko lagun giroan.

Kontua da kalatxori bat hurreratzen zaiela goizero etxera. Hegaztia gose da. Nonbait auzokide batek portuko katuei jana botatzen die goizero, eta hara agertzen da kalatxoria ere. Katuak uxatzea erraz egiten zaio haren hegal handiekin, eta gozatzen du oturuntzaz.

Auzokideak baina erabaki du janari gehiago ez ematea. Azkenean, katuentzako zena hegazti handiak jaten baitzuen.

Halako batean mauak entzun dira. Katuak izango dira eskean, pentsatu du auzokideak. Baina ez: kalatxoria da. Kalatxoria da marraka egiten ikasi duena. Katuen berbeta ikasi du, jan behar badu. Eta han ibiltzen da, miau, miau, miau, inguruko jende guztia esnaraziz.

Auzokidea pentsakor geratu da. Eta azkenean, jaten eman dio gure katutxoriari.

Katuak ez dira ageri. Ez dakiguna da beraiek hegan egiten ikasi ote duten.

Igande goiz eguzkitsua pasatzeko modu egokia, parkea zeharkatu eta MET museora joatea otu zaigu. Han dago Man Ray argazkilari estatubatuarraren atzera begirakoa. Hara abiatu gara, eta Meten sartu.

Erakusketaren izenburua When Objects Dream da, gauzek amets egiten dutenean. Man Rayren hamarkada askotako lana biltzen du. Hasieran, margoak daude, abangoardien eraginpean sortuak. Bitxiena, ate birakari bat irudikatzen duen eskultura bat: hainbat margoz osatua, biratu egin behar duzu ikusteko, margo guztiak mugimenduan jartzen dira. Mugimendua, hori maite zuen Man Rayk.

Berandu zen, ordurako lo zeuden zaldiak,

zutik, basoaren iluna beren begietan islatzen.

Mantela bildu gabe zegoen,

ogi apurrak, janaria hozten.

Dagoeneko erditu ziren haurdun zeudenak,

paseoan zebiltzan gurditxoekin.

Irakasleak ezabatu zuen arbeleko formula.

Dantzariak kendu zituen oinetakoak

behatz zaurituak erakutsiz.

Kale-garbitzaileek bildu zituzten

jaiak utzitako zaborrak.

Harrezkero ez genuen kantatzeko gogorik.

Berandu zen, kasik beste egun bat izan zen hura.

Garaipenak ez zuen zentzurik.

Inork ez zuen derrota onartu.

Berandu iritsi zen bakea.

Zinemalditik itzuli eta biharamunean, Pepe Mujicaren omenezko ekitaldira joan nintzen New Yorken, irailaren 24an. Hamabi urte betetzen ziren Nazio Batuetan eman zuen hitzaldi hura, “Hegoaldekoa naiz…” hasten zena eta mundu osoan itzala izan zuena.

Kartelean iragarrita zeuden politikari eta pentsalari aurrerazale ugari: Sanders, Lula, Sanchez, Boric… Jakinmina handia zen, nahiz eta azkenean Sanders eta Lula ez ziren agertu. Hizlariak modu onean aritu ziren, bai, baina inork ez zuen Mujicaren maila.

Bitxia zen nola ahoskatzen zuten haren izena bere kideek: gaztelaniaz “Mújica” esaten dena, euskarazko azentuarekin esaten zuten, “Mujica”. Haren arbasoak nongoak ziren argi utzi nahiko balu bezala, ez zitzaion gustatzen bestela esatea. Bideo batean haren hitzak jarri zituzten: “Ezinezkoa lortzea pixka bat gehiago kostatzen da”. Eta oroitarazi zigun: bizitzaren zentzua erortzea eta berriz jaikitzea dela, desberdin pentsatzen duena entzun behar dela, ez gorrotatu.

Hitzek oihartzun handia izan zuten. Munduan gerra hotsak baino entzuten ez diren garai hauetan.

Polo Gentilek pasadizo eder bat kontatu zuen: behin Latinoamerikako buruzagi gehienak Mujicaren “Chacra”-ra joanak ziren afaltzera. Telebista guztiak ere hantxe. Bat-batean, Pepek erakutsi zien adarrean pausatutako hegazti bat: “Begira zeinen liraina. Guri begira dago. Zer pentsatuko du gutaz?”

Sanchez ere saiatu zen haren irudi bat ekartzen. Elkarrizketa batean esan omen zuen: “Ez dakit ezer aldatu dudan, baina entretenitu egin naiz bitartean, hori bai”. Barre egin genuen. Eta irribarre horrekin atera ginen gelatik.

Hori zen Mujicak benetan aldatzen zuena: gure aldartea. Eta hortik hasten dira gainerako aldaketa guztiak.

Parkeko umea

Oinez egitera atera gara parkera, erdi oinez erdi korrika, udako bekatuak gainetik kentze aldera. Iraileko ilunabarra eder zetorren. Haren argi laruan, jendea jolasean belazeetan, bankuetan irakurtzen, bidezidorretan bizikletaz.

Halako batean, ama gazte bat aurkitu dugu gure bidean, umetxo batekin, bazterreko banku batean zegoen. Hiru bat urte izango zituen haurrak. Bizkor goazela konturatu eta “arratsalde on” esan digu ustekabean, ez agurtzea hezkuntza txarrekoa dela argitu nahiko baligu bezala.

Gure asmoa lasterrean aurrera egitea izan bada ere haren agurrak gerarazi gaitu. “Arratsalde on” esan diogu bueltan. “Nora zoazte hain bizkor?”, galdetu digu. “Bada, paseatzera”. “Baina paseatzera, nora?”.

Isilune baten ostean, “etorkizunera”, erantzun dio Nereak, umeak zer erantzungo zuen ikusteko. “A! Etorkizuna. Ezagutzen dudan toki bakarra, hori da”, esan du, jolasean arreta jarrita, behera begira.

Amak irribarre egin digu, sorbaldak altxatuz. “Gero arte”, agurtu da umea. “Gero arte, bai!”, guk. Eta, halaxe, lasterrean abiatu gara, etorkizunera edo.