387 - Niets is zó politiek als opera - 100 jaar Maria Callas

Dirigent en componist Leonard Bernstein noemde haar eenvoudigweg ‘de Bijbel van de Opera’. Op 2 december 1923 is ze geboren: Maria Anna Cecilia Sofia Kalogeropoulos, beter bekend als Maria Callas. Bijna 50 jaar na haar vroege dood geldt zij nog steeds als de grote icoon van de lyrische zangkunst en de opera. PG Kroeger vertelt over haar fascinerende en tragische leven en hoe nu juist haar vak - de opera - de meest door en door politieke kunstvorm was en is in de cultuurgeschiedenis.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar [email protected] en wij nemen contact met u op

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

Callas' jeugd was eigenlijk ongelukkig, ze keek er met bitterheid op terug. Tegelijkertijd gaf die haar als actrice en muzikant een emotionele diepgang die doorklonk in alles wat zij aanraakte. Zo werd ze 'La Divina' en 'La Prima Donna Assoluta'. Onthullend is hoe zij daar zélf naar keek en haar eigen rol als kunstenaar interpreteerde.

Opera is een zeer complexe én zeer politieke kunstvorm. Alle kunsten worden er tot één geheel in geïntegreerd. De ontstaansgeschiedenis is daarbij door en door politiek, verbonden met macht, de representatie van absolute macht en van de 'waarden en normen' van de heerschappij van vorsten en regimes.

PG vertelt over heersers die zélf intens bezig waren met opera, juist daarom. Lodewijk de Veertiende was hoofdpersoon op het toneel in zijn eigen producties. De vrouw van Mao dicteerde en detail het repertoire van 'Yang ban xi', correcte stukken. Mevrouw Xi is zelf een soort Chinese Maria Callas. Catharina de Grote schreef haar eigen opera’s en de Britse vorsten konden rekenen op het genie en politiek gevoel van Georg Friedrich Händel.

Met de Franse revolutie kwam de tijd van de 'Magnifieke Rebellen' van Andrea Wulf, de revolutionaire muziek van Beethoven en de opera als tolk van de nationale romantiek. De glorie van de natie en haar cultuur moest in de opera haar hoogtepunt krijgen. Weer was deze kunstvorm zo politiek als maar mogelijk was. De censuur van de Tsaren was dan ook scherp, het juiste beeld van Rusland en zijn regime was cruciaal op het operatoneel. Dat operakenner en zanger Stalin later zich zozeer bemoeide met deze kunstvorm was dan ook niets bijzonders. Hoe ver hij ging was dat wel!

Is opera nog steeds zo politiek nu? Nou en of. Moderne werken als die van John Adams, Philip Glass en Alexander Raskatov bewijzen dat volop. Er is zelfs een opera over Boris Jeltsin in een Mall in Houston! Jaap en PG bedenken daarom opera-libretti over onze eigentijdse politiek. Greet Hofmans en Margaret Thatcher zijn natuurlijk geweldige onderwerpen en een satirische opera over Brexit lijkt wel een must.

En Maria Callas dan? PG ziet haar als een uiterst relevant politiek fenomeen. Haar gloriejaren waren die van de wederopbouw waarin Europa zich na oorlog en Shoah herontdekte en verzoende. Haar kunst was daar een zeer krachtig symbool van. Het onlangs teruggevonden beeld en geluid van haar triomf in Parijs in 1958 laten dat heel verrassend zien. Callas werd een diva, een godin van de nieuwe welvaart, de nieuwe jet set en de globalisering van kunst en cultuur.

Zelfs haar meest gelauwerde rollen zijn in dit licht zo politiek als maar kan. 'Norma' is immers een priesteres in een onderdrukt en bezet land en gaat daaraan ten onder. 'Anna Bolena' is immers een koningin die door hofintriges verwoest wordt en uiteindelijk op het schavot moet sterven. 'Tosca' is immers zélf een diva die zich opoffert voor haar geliefde jonge revolutionair en de wrede chef van de geheime dienst vermoordt. En 'Carmen' is immers een verschoppeling uit een etnisch gediscrimineerde minderheid die ten onder gaat aan de jaloezie van mannen.  

Callas en haar kunst zijn dan ook voor de eeuwigheid.

***

De film Callas is te zien in 20 filmhuizen in Nederland

***

Verder kijken

Callas over haar vak

Een stukje uit de film die op dit moment draait in 20 filmhuizen in Nederland

***

Verder luisteren

373 - Nederland en België: de scheiding die niemand wilde Hoe een opera België van Nederland afscheurde

346 - Alle Menschen werden Brüder!

336 - Timothy Garton Ash: Hoe Europa zichzelf voor de derde keer opnieuw uitvindt

305 - Andrea Wulf, Hoe rebelse genieën twee eeuwen later nog ons denken, cultuur en politiek beïnvloeden

312 - Schurend verleden - over cancelculture, politiek en geschiedenis

207 - Zomer 2021: Boekentips van PG! oa Händel in London, the making of a genius

197 - De ondergang van de Sovjet-Unie: Boris Jeltsin, een tragische held

148 - Stefan Zweig als inspirator van Europa als culturele en politieke gemeenschap en schrijver van opera's

43 - Mozart op het Binnenhof

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:41:56 – Deel 2

01:40:16 – Einde 

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.