Josef Mengele był doktorem medycyny i filozofii, asystentem profesora Otmara von Verschuera w Instytucie Biologii Dziedzicznej i Higieny Rasowej we Frankfurcie, członkiem partii nazistowskiej i SS.

W obozie Auschwitz był najpierw lekarzem w obozie rodzinnym dla Romów i Sinti w Auschwitz II-Birkenau Birkenau, a w okresie od sierpnia do grudnia 1944 r. piastował funkcję naczelnego lekarza całego obozu Birkenau.

Odpowiedzialny za eksperymenty dotyczące dziedziczności. Nigdy nie został ukarany za swoje zbrodnie.

O postaci Josefia Mengele opowiada dr Agnieszka Kita z Archiwum Muzeum Auschwitz.

O wyzwaniach opowiadania o Auschwitz młodym osobom, przykładach pomocnej literatury, a także o swojej książce "Miś z obozowego koca" opowiada autorka, dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum.

„Miś z obozowego koca” to zbiór 22 opowiadań opartych na historiach dzieci deportowanych do niemieckiego obozu Auschwitz z powstańczej Warszawy w sierpniu i wrześniu 1944 r. Książka ta powstała jako wsparcie dla rodziców, których dzieci pytają o to, czym był Auschwitz. 

Więźniowie Auschwitz byli w stanie wysyłać różnego rodzaju nielegalne wiadomości, zarówno na terenie obozu, jak i poza druty kolczaste. Niektóre z nich były krótkimi listami adresowanymi do członków rodziny, inne były wiadomościami i raportami dla organizacji ruchu oporu. O tej wyjątkowej kolekcji dokumentów opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum Auschwitz.

Rozbudowa powstałego w czasie II wojny światowej na obrzeżach Oświęcimia obozu Auschwitz oznaczała także zmiany dla lokalnej społeczności. O funkcjonowaniu miasta podczas niemieckiej okupacji opowiada dr Agnieszka Kita z Archiwum Muzeum.

Do obozu Auschwitz Niemcy deportowali ponad milion trzysta tysięcy ludzi, z czego ponad 400 tysięcy zarejestrowano w obozie jako więźniów. Niektórzy z nich mogli prowadzić korespondencję ze swiatem zewnętrznym, miała ona jednak szczególny charakter.

O oficjalnej korespondencji więźniarskiej: listach i kartach pocztowych wysyłanych z obozu oraz przysyłanych do więźniów przez ich bliskich opowiada dr Wojchech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum.

Bogdan Bartnikowski urodził się w Warszawie w 1932 r. Podczas Powstania Warszawskiego razem z matką został wypędzony z domu. Niemcy skierowali ich najpierw do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie deportowali do Auschwitz, gdzie zostali rozdzieleni. 

11 stycznia 1945 r. Oboje zostali ewakuowani do Berlina-Blankenburga, gdzie byli przetrzymywani aż do wyzwolenia 22 kwietnia 1945 r. 

Po wyzwoleniu wrócili do Warszawy 

Bogdan Bartnikowski autorem wspomnień pt. „Dzieciństwo w pasiakach”. 

W podcaście „O Auschwitz” zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Bogdanem Bartnikowskim o jego wojennych losach. 

W sierpniu i wrześniu 1944 roku - po wybuchu Powstania Warszawskiego - władze niemieckie deportowały do Auschwitz prawie 13 tys. mieszkańców okupowanej stolicy i okolicznych miejscowości - mężczyzn, kobiet, osób starszych, dzieci, nawet niemowlęta. O ich losach w obozie opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Aleksander i Jadwiga Bogdaszewscy z dziećmi, fotografia wykonana w 1944 r. w Warszawie. Oprócz dwuletniej Basi, która w czasie wybuchu powstania była w szpitalu, pozostali członkowie rodziny po wysiedleniu z Warszawy zostali wywiezieni 12 sierpnia do KL Auschwitz. Aleksander zginął 1944 r. w KL Flossenbürg, po przeniesieniu z KL Auschwitz, natomiast Jadwigę oddzielono od dzieci: Zdzisławy, lat 10, i Stanisława, lat 6, i wywieziono transportem kobiet do obozu w Niemczech. Dzieci zostały wyzwolone w Auschwitz.

Pierwsze publikacje o tematyce obozu Auschwitz powstawały jeszcze w czasie wojny, w okresie funkcjonowania obozu. Lata tuż powojenne również obfitowały w liczne publikacje świadków – Ocalałych z tamtych wydarzeń.

O tym jaką przewagę ma literatura autorstwa bezpośrednich świadków nad fikcją literacką inspirowaną tematyką Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

---

Publikacje o Auschwitz:

Wydane do 1950 roku: 

KRAHELSKA Halina, Oświęcim. Pamiętnik Więźnia, 1942 (POL).

ZAREMBINA Natalia, Obóz śmierci  1942

MAŃKOWSKI O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, 1945

SŁOWIKOWSKI Mieczysław, Wspomnienia z Oświęcimia, 1945

GENEROWICZ Zbigniew, Prawda oskarża Niemcy hitlerowskie, 1945

FRIEDMAN Filip, To jest Oświęcim!, 1945

SZMAGLEWSKA SEWERYNA, Dymy nad Birkenau, 1945

ŻYWULSKA Krystyna, Przeżyłam Oświęcim, 1945 

BOROWSKI Tadeusz, SIEDLECKI Janusz Nel, OLSZEWSKI Krystyn, Byliśmy w Oświęcimiu, 1946

JAGIELSKI Stanisław, Sclavus saltans. Wspomnienia lekarza obozowego, 1946

FRANKL Victor, Psycholog w obozie koncentracyjnym

JUNOSZA Wiktor, Podróż przez piekło 

RUSINEK Michał, Z barykady w dolinę głodu 

FRIEDMAN Filip, HOŁUJ Tadeusz, Oświęcim

NYISZLI Miklos, Byłem asystentem doktora Mengele.

FRYSZKIEWICZ Melchior, W cieniu krematoriów, 1947.

MOLIŃSKI Zbigniew, Przeżycia partyzanta, (t. 1), 1947.

MILLU Liana, Dymy Birkenau 

HOCHBERG-MARIAŃSKA Maria, Dzieci oskarżają, 1947

ZARĘBIŃSKA-BRONIEWSKA Maria, Opowiadania oświęcimskie, 1948

REK Tadeusz, Echa oświęcimskie, 1949

Wydane po 1950 roku: 

BARTOSZEWSKI Władysław, Warto być przyzwoitym, 1990

BARTOSZEWSKI Władysław, Mój Auschwitz, 2010

BOROWSKI Tadeusz, Opowiadania, Pożegnanie z Marią 

KIELAR Wiesław, Anus Mundi

ZIĘBA Adam, Pajda chleba

GAWALEWICZ Adolf, Refleksje z poczekalni do gazu. Ze wspomnień muzułmana. 

SOBOLEWICZ Tadeusz, Wytrzymałem, więc jestem. 

GĘDZIOROWSKI Tadeusz, Widma.

KEMPISTY Czesław, Przeżyć dzień.

OSTAŃKOWICZ Czesław, Ziemia parująca cyklonem.

STRYJ Franciszek, W cieniu krematorium.

TYMIŃSKI Kazimierz, Uspokoić sen.

GAWRON Wincenty, Ochotnik do Oświęcimia.

BARTNIKOWSKI Bogdan, Dzieciństwo w pasiakach.

POSMYSZ Zofia, Pasażerka, Wakacje nad Adriatykiem.

KOMENDA Janina, Lager Brzezinka.

PIĄTKOWSKA Antonina, Wspomnienia oświęcimskie

DUNICZ-NIWIŃSKA Helena, Drogi mojego życia.

APOSTOŁ-STANISZEWSKA Jadwiga, Nim zbudził się dzień.

RYCHLIK Maria, Śmierć daje życie.

GOGOŁOWSKA Stanisława, W Brzezince nie umierało się samotnie.

STĘPIEŃ-BATOR Zofia, Przeżyłam.

LEVI Primo, Czy to jest człowiek?

WIESEL Elie, Noc.

FRANKL Victor, Człowiek w poszukiwaniu sensu.

LAKS Szymon, Gry oświęcimskie.

AMERY Jean, Poza winą i karą.

LIBLAU Charles, Kapo z Auschwitz 

KERTESZ Imre, Los utracony.

BUERGENTHAL Thomas, Dziecko szczęścia.

CLING Maurice, Wy, co wchodzicie tutaj… 

ROSENBERG Otto, Palące szkło 

DELBO Charlotte, Żaden z nas nie powróci… 

Sonderkommando

VENEZIA Szlomo, Sonderkommando. W piekle komór gazowych. 

MULLER Filip, W krematoriach Auschwitz.

Wśród koszmarnej zbrodni. Notatki więźniów Sonderkommando.

BARTOSIK Igor, WILLMA Adam., Ja z krematorium Auschwitz. Rozmowa z Henrykiem Mandelbaumem.

Dzieci:

BIRENBAUM Halina, Nadzieja umiera ostatnia.

AKAVIA Miriam, Jesień młodości.

ZYSKIND Sara, Skradzione lata

KLUGER Ruth, Żyć dalej…

MULLER-MADEJ Stella, Oczami dziecka.

Uciekinierzy

ALBIN Kazimierz, List gończy.

BIELECKI Jerzy, Kto ratuje jedno życie… 

CIESIELSKI Edward, Wspomnienia oświęcimskie.

KOWALCZYK August, Refren kolczastego drutu.

SOBAŃSKI Tomasz, Ucieczki oświęcimskie.

Raporty uciekinierów z Auschwitz (Zeszyty Oświęcimskie, nr spec.)

Konspiracja przyobozowa

HAŁOŃ Edward, W cieniu Auschwitz.

JAKIEŁEK Wojciech, W pobliżu Oświęcimia.

Wspomnienia:

Numery mówią. Wspomnienia więźniów KL Auschwitz. (wyb. Jan Przewłocki).

PIECHOWSKI Kazimierz, Byłem numerem.

Wspomnienia więźniów obozu Auschwitz (Jadwiga Mateja)

Kominy.

O esesmanach:

Auschwitz w oczach SS.

Życie prywatne esesmanów z Auschwitz, opr. Piotr SETKIEWICZ.

W niemieckich obozach koncentracyjnych, w tym w obozie Auschwitz, istniała grupa więźniów tzw. funkcyjnych, odpowiedzialnych m.in. za nadzorowanie innych więźniów.  Głównie zajmowali się oni nadzorowaniem komand roboczych, pilnowaniem porządku w blokach i barakach, ale także rozdziałem żywności pomiędzy więźniów.

Sprawowanie funkcji  lageraeltestera, blokowego czy kapo oznaczało właściwie niemal nieograniczoną władzę nad więźniami. Zdarzało się, że więzień funkcyjny bywał panem życia i śmierci.

O skomplikowanej historii tej grupy więźniów obozu opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Auschwitz był jedynym niemieckim obozem koncentracyjnym, w którym stosowano tatuowanie numerów więźniom i więźniarkom. O tym, dlaczego wprowadzono taki system, kiedy go wprowadzono, oraz o tym, czy wszyscy osadzeni w Auschwitz byli tatuowani, opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum  Auschwitz.