Na straży pamięci, na straży historii – genius loci budynku przy ul.Tłomackie 3/5

Przed wojną gmach mieścił siedzibę Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych. Był pierwszym żydowskim ośrodkiem naukowym i edukacyjnym w Europie uwzględniającym obok nauk teologicznych także nauki świeckie. Gmach zbudowano w sąsiedztwie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem i harmonijnie nawiązywał do jej bryły. Budynek został oddany do użytku w 1936 r.

Po wybuchu wojny i utworzeniu getta warszawskiego, budynek Biblioteki znalazł się w jego granicach. Miała tu swoją siedzibę Żydowska Samopomoc Społeczna, jedyna żydowska organizacja, na której działalność wyraziły zgodę niemieckie władze okupacyjne. Odbywały się tu zakonspirowane spotkania grupy Oneg Szabat, która pod kierownictwem Emanuela Ringelbluma dokumentowała życie i zagładę Żydów w Polsce w okresie II wojny światowej.

16 maja 1943 roku, na znak zduszenia oporu w getcie warszawskim, SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei Jürgen Stroop nakazał wysadzenie Wielkiej Synagogi i prawdopodobnie podpalenie gmachu Biblioteki. Ślady pożaru do tej pory są widoczne na posadzce głównego holu Instytutu.

Po wojnie wypalony budynek stał się siedzibą Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej. Mimo wojennych zniszczeń i gruntowanego remontu, budynek zachował wiele historycznych, architektonicznych detali, które świadczą o wyjątkowości tego obiektu. 1 października 1947 r. została przekształcona w Żydowski Instytut Historyczny z siedzibą przy ul. Tłomackie 5. W grudniu 2008 roku decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa zakończył działalność Żydowski Instytut Historyczny Instytut Naukowo-Badawczya w jego miejsce 1 stycznia 2009 roku powołany został Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma.

O historii budynku Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma opowiedziała w rozmowie z Aleksandrą Galant dr Eleonora Bergman.

Eleonora Bergman - historyczka architektury, w latach 2007–2011 dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. W 1997 w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii za rozprawę "Orient w architekturze synagog na ziemiach polskich w XIX i na początku XX wieku". Współautorka (wraz z Tomaszem Lecem) projektu z 2008 r. upamiętnienia granic warszawskiego getta. Od 2009 r. należy do Rady Fundacji Auschwitz Birkenau. W 2012 r. została odznaczona Orderem Kawalera Legii Honorowej, w 2018 r. otrzymała Nagrodę m.st. Warszawy. Od 1997 r. do 2023 była zaangażowana w przygotowanie kompletnej edycji Archiwum Ringelbluma w języku polskim, od 2012 r. pracuje nad edycją angielską.


Projekt jest finansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy #EEAGrants, #Funduszenorweskie #EOG #EEANorwayGrants
Żydowski Instytut Historyczny (zał. w 1947 r.) jest instytucją zajmująca się historią i kulturą Żydów, placówką naukowo badającą Holocaust. Jednym z najcenniejszych przechowywanych tam obiektów jest Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego czyli tzw. Archiwum Ringelbluma. To jedno z najważniejszych świadectw o Zagładzie polskich Żydów. Znajduje się wśród 17 zabytków z Polski wpisanych na listę UNESCO "Pamięć świata". Archiwum poświęcona jest wystawa stała "Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu", którą można oglądać w siedzibie Instytutu w Warszawie (ul. Tłomackie 3/5)