گزیده اثری است ارزشمند در حوزه آداب و اخلاق صوفیان، نوشته خواجه فقیه و زاهد نام‌آور، ابونصر طاهر بن محمد خانقاهی. این کتاب از زمره متون اصیل عرفانی و نوشته‌های روشن‌ضمیران طریقت است؛ آثاری که بخش مهمی از سنت تربیتی و اخلاقی مشایخ تصوف را در دل خود حفظ کرده‌اند. نکته شایان توجه آن است که با وجود اهمیت محتوایی، نام این کتاب در مآخذ و فهارس معتبر ادب فارسی ـ چه قدیم و چه جدید ـ کمتر مطرح شده و در نتیجه، برای پژوهشگران امروز اثری «کشف‌نشده» به شمار می‌آید.

نثر کتاب، ساده اما استوار، و در عین حال سرشار از عبارات خوش‌ساخت و واژگان کهن است؛ همین ویژگی‌ها نشان می‌دهد که متن از قدمت قابل توجهی برخوردار است و می‌تواند برای زبان‌شناسان، سبک‌شناسان و محققان تاریخ تصوف ارزش مطالعاتی ویژه‌ای داشته باشد. افزون بر این، کتاب گزیده دریایی از نکات تربیتی، اخلاقی، و ظرایف رفتاری صوفیان را گرد آورده و مجموعه‌ای از لغات نادر و ساختارهای زبانی کهن را حفظ کرده که در نوع خود کم‌نظیر است.

این متن نه تنها منبعی معتبر برای شناخت آداب و سنن خانقاهش و روش زندگی اهل سلوک است، بلکه از منظر زبان‌شناسی تاریخی نیز گنجینه‌ای است که نیازمند تصحیح، تحلیل و پژوهش دقیق است.

در این اپیزود پادکست داستان‌های کهن به سراغ یکی از ارزشمندترین آثار عرفانی ایران می‌رویم: حکایت‌های اسرارالتوحید، اثری ماندگار از سنت صوفیانه که زندگی و سلوک شیخ ابوسعید ابوالخیر، عارف برجسته قرن چهارم و پنجم هجری را بازتاب می‌دهد. این کتاب گران‌سنگ به‌همت شاگرد نزدیک او، ابوالقاسم کُرَکانی، گردآوری شده و مجموعه‌ای از حکایت‌های کوتاه، پندهای اخلاقی و سخنان پرمعنای شیخ را در خود جای داده است.

نثر روان، تصویرهای لطیف و روایت‌های دلنشین اسرارالتوحید باعث شده این اثر در طول قرن‌ها جایگاه ممتاز خود را در میان دوستداران عرفان اسلامی و ادبیات فارسی حفظ کند. هر حکایت، پنجره‌ای به دنیای معنوی شیخ ابوسعید است؛ جهانی سرشار از توحید، عشق الهی، معرفت نفس و آداب سلوک. خواننده در این اثر با شیوه زیست عارفان و کیفیت نگاه آنان به جهان آشنا می‌شود؛ نگاهی که در ساده‌ترین رفتارها، معنای عمیق تقرب و پاکی را آشکار می‌سازد.

حکایت‌های اسرارالتوحید نه تنها سندی از زندگی یکی از مهم‌ترین چهره‌های تصوف است، بلکه یکی از منابع بنیادین برای شناخت فرهنگ عرفانی ایران به‌شمار می‌آید. این کتاب برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به متون کهن، و هر کسی که به دنبال فهمی عمیق‌تر از ریشه‌های معنویت در ادبیات فارسی است، اثری ضروری به حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها: اسرارالتوحید، شیخ ابوسعید ابوالخیر، عرفان اسلامی، تصوف، حکایت‌های عرفانی، ادبیات فارسی، متون کهن.

شیخ احمد رومی از شاگردان مکتب مولویه بود و در این اثر، با تکیه بر سخنان مولانا، آیات قرآن و احادیث نبوی، برخی از اشعار مثنوی و دیوان شمس را در قالب هشتاد فصل تفسیر کرده است. هر فصل با آیه‌ای از قرآن یا حدیثی از پیامبر آغاز می‌شود، سپس ترجمه‌ای فارسی و تفسیری عرفانی بر آن آورده شده، و در ادامه داستانی بر وزن مثنوی نقل می‌گردد که در نهایت با ابیاتی از مثنوی به پایان می‌رسد.

نثر دقایق‌الحقایق از نظر سادگی و روانی به زبان محاوره نزدیک است و از تکلف و صناعات لفظی دوری دارد. نویسنده در این اثر، برخلاف بسیاری از کتاب‌های عرفانی، تمرکز خود را بر تفسیر معانی و مفاهیم اخلاقی نهاده و از ذکر مناقب مشایخ پرهیز کرده است. برتری نثر بر نظم در این اثر، آن را به منبعی اصیل برای شناخت زبان فارسی قرن هشتم و درک سیر تصوف و تفکر مولوی‌گرایی تبدیل کرده است.

در این اپیزود پادکست داستان‌های کهن استاد کاکاوند بخش‌هایی از قابوس‌نامه را روایت می‌کنند که به دو موضوع مهم اختصاص دارد: در آیین دهقانی و هر پیشه‌ای که دانی و در آیین جوانمردپیشگی. این ابواب نشان می‌دهند که نویسنده قابوس‌نامه چگونه به ارزش کار، پیشه و اخلاق اجتماعی در جامعه ایرانی توجه داشته است.

در بخش نخست، دهقانی به عنوان بنیادی‌ترین شغل و مایه‌ی سامان زندگی مردم ستوده می‌شود. نویسنده با توصیه‌هایی درباره‌ی کار و پیشه، به اهمیت تلاش روزانه، قناعت و بهره‌وری در معیشت اشاره دارد؛ موضوعی که تصویری روشن از فرهنگ اقتصادی و اجتماعی ایران کهن ارائه می‌دهد.

بخش دوم به جوانمردی و مرام پهلوانی می‌پردازد. در این قسمت، ارزش‌هایی چون صداقت، وفاداری، یاری رساندن به دیگران و اخلاق انسانی به‌عنوان معیارهای جوانمردپیشگی مطرح می‌شوند؛ اصولی که در متون ادب فارسی همواره تکرار شده‌اند و هنوز هم در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه دارند. این روایت فرصتی است برای بازخوانی پیوند میان قابوس‌نامه، سنت‌های جوانمردانه و آموزه‌های اخلاقی در تاریخ ادبیات فارسی.

در این اپیزود به سراغ «بوستان سعدی» می‌ریم؛ اثری که بیش از هفت قرن پیش نوشته شد، اما همچنان در زندگی امروز ما جای حرف داره. بوستان در دوره‌های مختلف تاریخ، از روزگار مغول گرفته تا دوران معاصر، مرجع اخلاق، آموزش و الهام بوده. ایرانیان از این کتاب برای یاد گرفتن شیوه‌ی درست زندگی، مسئولیت اجتماعی و ساختن روابط سالم بهره می‌بردن. امروز هم در میان دغدغه‌ها و چالش‌های مدرن، پیام‌های سعدی درباره‌ی مهربانی، عدالت و سازگاری اجتماعی می‌تونه راهنمایی برای ما باشه. این اپیزود تلاشی‌ست برای دوباره خواندن سعدی با نگاهی امروزی.

پادکست داستان‌های کهن – زندگی‌نامه سعدی شیرازی

موسیقی صدای اصلی ملایم شده و برای شنیدن با هدفون مناسبه

در این اپیزود از پادکست داستان‌های کهن با صدای گرم و ماندگار بهروز رضوی، زندگی شاعر بزرگ و اندیشمند نامدار ایرانی، سعدی شیرازی، روایت می‌شود. این روایت شنیدنی شما را با دوران کودکی سعدی، تحصیل در نظامیه بغداد، سفرهای پرماجرای او و خلق آثار ماندگاری چون بوستان و گلستان همراه می‌کند.

شنیدن این زندگی‌نامه به مخاطبان کمک می‌کند با فضای فکری و اجتماعی دوران سعدی آشنا شوند و نقش او را در ادبیات فارسی و گسترش فرهنگ ایرانی بهتر درک کنند. اگر به زندگی‌نامه بزرگان، ادبیات کلاسیک ایران و تاریخ فرهنگی کشور علاقه‌مند هستید، این قسمت برای شماست.

راستی پادکست خودمم داروچی هستش.

پادکست زندگی‌نامه سعدی، پادکست داستان‌های کهن، زندگی‌نامه سعدی شیرازی، بهروز رضوی، بوستان سعدی، گلستان سعدی، ادبیات فارسی، شعر فارسی، زندگی بزرگان ادب.

بوستان سعدی تأثیر عمیقی بر زبان و سبک فارسی گذاشته است:

1. زبان معیار: سعدی در نظم، همان نقشی را داشت که فردوسی در حماسه و حافظ در غزل. زبان سعدی در بوستان و گلستان تبدیل به معیار فصاحت و بلاغت شد. قرن‌ها نویسندگان و شاعران زبان خود را با سعدی می‌سنجیدند.
2. واژه‌سازی و سبک: سعدی با گزینش واژگان روان و جمله‌های آهنگین، الگویی ماندگار برای نثر و نظم فارسی پدید آورد. بوستان سرشار از ترکیب‌های لطیف، مثل‌های اخلاقی و ساختارهای زبانی شد که بعدها وارد گفتار و نوشتار مردم شد.
3. اخلاق و حکمت: بوستان در قالب مثنوی و با ده باب (عدالت، احسان، عشق، تواضع، رضا، تربیت، شکر، توبه، مناجات و ختم کتاب) اخلاق اسلامی-ایرانی را در زبانی ساده و شاعرانه بیان می‌کند. این باعث شد که زبان فارسی به وسیله‌ی این اثر غنا پیدا کند و رنگ اخلاقی و تربیتی به خود بگیرد.

مدارس سنتی (مکتب‌خانه‌ها): از قرن‌های گذشته تا دوره‌ی قاجار، بوستان و گلستان در کنار قرآن، نصاب‌الصبیان، کلیله و دمنه و گلچین‌های شعری مثل دیوان حافظ، از متون اصلی آموزش زبان و ادب فارسی بودند. کودکان پس از یادگیری خواندن و نوشتن، بوستان را به‌عنوان متن درسی می‌خواندند تا هم فارسی روان بیاموزند و هم با مفاهیم اخلاقی تربیت شوند.

حوزه‌های علمی: طلاب علوم دینی و ادبی در مدارس سنتی بوستان را به‌عنوان نمونه‌ی فصاحت و اخلاق مطالعه می‌کردند.

دوره‌ی جدید: در کتاب‌های درسی دوره‌ی پهلوی و حتی بعد از انقلاب، بخش‌هایی از بوستان و گلستان در کتاب‌های فارسی و تعلیمات اجتماعی گنجانده می‌شد. امروزه هم در دانشگاه‌های جهان (در رشته‌های شرق‌شناسی و ادبیات تطبیقی) بخشی از واحدهای درسی مربوط به ادبیات فارسی به سعدی و به‌ویژه به گلستان و بوستان اختصاص دارد.

اگر شنونده جدید هستید خوش آمدید و اگر من رو از ابتدا دنبال میکنین میدونین که قسمتهایی از ادبیات گذشته ایران رو توی هر اپیزود منتشر میکنم با صدای زیبای بهروز رضوی یا دکتر کاکاوند. این قطعات خیلی تاثیرگذار روی خودم هستن. برام تازگی دارن هنوز و برخی رو اینجا منتشر میکنم. ادبیات فارسی از گذشته تا به امروز پیوسته در تغییر بوده اما این مسیر راهیست که مارو به دیگر ابعاد هویتی ما پیوند میده. اگر امروز نوع نگارش انتقادی یا نگاه از دریچه های مختلف هست. برخی آثار کهن کمی عامیانه تر و گاهی با اعتقادات زمانه همراه هستند. مانند یک قاچ خربزه شیرین از افکار مردمان ایران در یک مقطع کوچک زمانی. مثل مقطعی که الان ما توش زندگی میکنیم. اما این خربزه شیرین طعم متفاوتی از امروز داره و شما رو به خیال کردن وادار میکنه. اونو زندگی میکنین و لحظه ای در خلا زمان گم میشین. این هویت گذشته ما بدور از قضاوت، جزئی از ما و نیاکانمون و همچنین بخشی از آموزش گذشتگان ما بودن. نویسنده های متمولی داشته و حتی متمولین اون روزگار هم با امروز متفاوت هستن.

کتاب حاضر مهم ترین و مشهورترین اثر کاشف شیرازی از نویسندگان قرن یازدهم است و یادگاری است از نثرهای ادبی و اخلاقی عصر صفوی این اثر در شمار آثاری است که در عصر صفوی به تقلید از گلستان و نثر سعدی پدید آمده. اثر حاضر یادگاری از دوران آموزشی قدیم و بخشی از حافظه و پیشینه آموزشی و تربیتی ما به شمار می رود و در دوره هایی از نظام مکتب خانه ای قدیم ایران به عنوان کتاب درسی تعلیم و تدریس شده است. سراج المنیر کتابی واعظانه نیز به شمار می آید. آمیزه ای از وجه دینی و اخلاقی و ادبی. از این رو دقیقا منطبق است با اسلوب مجلس قدیم. هر باب مجلسی است کوتاه که با نکته ای اخلاقی و تربیتی با استناد به آیات و اخبار و اقوال آغاز می گردد و با حکایتی سازگار با موضوع و زیبا پایان می یابد.

این اثر شامل دو فصل و پنجاه‌وچهار باب است. فصل نخست به بیان عقاید صوفیان اختصاص دارد و فصل دوم خلاصه‌ای از همان مباحث است. پس از آن، باب‌هایی به شرح احوال مشایخ صوفیه، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، حالات و مقامات سلوکی، و آداب و اخلاق صوفیان می‌پردازد. رساله قشیریه از مهم‌ترین منابع تصوف اسلامی به شمار می‌آید و در میان آثار بعدی همچون کشف‌المحجوب علی بن عثمان هجویری، تذکرةالاولیاء شیخ عطار و حتی نوشته‌های مولانا بازتاب یافته است.

از نظر ترجمه، نخستین بار شاگرد قشیری، ابوعلی حسن بن احمد عثمانی آن را به فارسی برگرداند. نسخه‌ای از این ترجمه مربوط به سال ۶۰۱ هجری در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و نسخه‌ای دیگر به تاریخ ۸۵۹ هجری در کتابخانه ایاصوفیه استانبول موجود است. ترجمه دیگری نیز در کرمان در اواخر قرن ششم هجری انجام گرفته است.

به عنوان نمونه‌ای از نثر فارسی این اثر، در باب «اخلاص» آمده است:

در سال‌های اخیر نیز شروح متعددی بر این کتاب نوشته شده است. از جمله، در سال ۱۳۹۳ خورشیدی حسین شهبازی شرحی جامع بر رساله ارائه کرد که شامل توضیح بیش از ۱۵۰ اصطلاح عرفانی، بررسی ۲۰۰ شخصیت صوفی از قرون نخستین، و تحلیل لغات و جملات دشوار کتاب است.

• نوع متن: تلخیص‌شده
• قالب: روایی
• راوی: بهروز رضوی
• ترجمه / اقتباس شنیداری: محمدباقر رضایی
• منبع: برنامه کتاب شب، رادیو تهران
• تدوین: مهرنوش محتشمی
• دبیر سرویس: سارا عشقی‌نیا