Neden Türkiye Abbas Lisani’nin sesini duymalı?
این هفته و در هشتمین برنامه از پادکست ترکیه به موضوعی از درون ایران پرداخته و برای مخاطبان ترکیه به زبان ترکی اجرا خواهم کرد. این اولین برنامه به زبان ترکی پادکست ترکیه است ولی بنا به اهمیت و ضرورت موضوعات مختلف بعضا برنامه به زبان ترکی هم خواهیم داشت. موضوعی که میخواهم در این برنامه به اون بپردازم بحث جنجال برانگیز شیوع کرونا ویروس در زندانهای ایرانه. بخصوص که در هفته های اخیر اخباری مبنی بر شیوع گسترده کووید 19 در زندان مرکزی اردبیل در شبکه های اجتماعی منتشر شده. و ابتلای درست کم چهار تن از زندانیان سیاسی محبوس در زندان اردبیل.
قبلاً خبرهایی در خصوص وضعیت زندانیان سیاسی ایران خصوصاً فعالین مدنی آذربایجان در مطبوعات ترکیه منتشر شده بود اما وضعیت بغرنج زندان اردبیل تاکنون انعکاس چندانی نداشته. در این برنامه سعی خواهم کرد با تشریح وضعیت زندان ها از ضرورت پوشش اخبار مربوط به نقض حقوق بشر ایران در مطبوعات تٌرک تصویر روشنی از آنچه رخ داده برای مخاطبان ترک زبان ارائه دهم.
Duyduğunuz ses nüfusunun neredeyse yarısı Türklerden oluşmuş olan İran’da yaşayan ve hal hazırda Cezaevinde olan Siyasi mahpus Abbas Lisani’ye aittir. Sözlerine İstiklal Marşıyla başlayan Abbas Lisani 20 yıldan aşkındır ki defalarca kez İran istihbaratı tarafından gözaltına alınmış, sürgün edilmiş ve uzun yıllar hapis cezası almıştır.
Peki Yüzyıllardan beri yanı başımızda hep var olan ancak varlıklarından dahi çoğumuzun haberdar olmadığımız İran Türkleri ne durumdalar? Abbas Lisani neden hapiste?
Önce İran’da yaşayan Türklerin genel durumundan bir özet anlatayım. İran’da etniğe dayalı nüfus sayısı olmadığı için tam olarak kaç milyon Türk’ün yaşadığını söylemek güç. Ama Dönemin İran Dışişleri Bakanı Aliekber Salihi bir Türkiye ziyaretinde bu soruyu şöyle yanıtlamıştı(...)ve Evet İran halkının yüzde 40’ı Türkçe konuşuyor demişti. Buna dayanarak 80 kusur milyonluk İran’da 35 milyon civarında Türkün yaşadığını söyleyebiliriz. Yaşadıkları coğrafi konuma gelince Türkiye sınırından başlayan Batı ve Doğu Azerbaycan, Hemedan, Erdebil, Zencan, Gezvin gibi Vilayetlerin çoğu Türk ama ortalara doğru hatta Tahran’da ciddi bir Türk nüfusu yaşıyor. Nitekim dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu şöyle söylemişti:(...)
Pehlevilerin 1925’de iktidara gelmesiyle birlikte klasik Türk hanedanlığı Kaçarlarla tarih sayfalarında kaldı ve İran’da da yeni Ulus devlet adeta sıfırdan inşa edildi. İşte bu dönemden sonra Türklerin ve genel olarak Fars olmayanların karanlık çağı başladı denilebilir. Fars etniği İran-da tek resmi model olarak kabul edildi ve diğerleri en kibar tabirle ötekileştirildi. Türkler uzun tarihi geçmişleri ve sayıları sayesinde tamamen sistem içinde sindirilemediler ve zaman zaman baş kaldırdılar. Ancak Tarihi gelişmeleri başka bir programa havale ederek günümüzden devam edeyim.
1979 İslam Devriminden sonra İran Türkleri çoğunlukla Şii mezhebine inandıkları için devrimin doğal lokomotivi de oldular. İran Azerbaycan velayetleri ki zaman zaman Güney Azerbaycan tabiriyle de anılıyor İran Türklerinin en kalabalık bölümü olarak da devrimde aktif yer aldı. İran’ın batıya açılan kapısı olarak da görülen Azerbaycan Türkleri maddi olarak da o dönem Devrimin olmazsa olmaz pazar grevlerinde de başta gidiyordu. Ancak iş bölüşmeye gelince verilen sözlerin karşılığında koca bir boşlukla karşılaştılar. Haliyle İran İslam Devriminde ilk geniş başkaldırı da devrimin hemen ilk aylarında Tebriz’de Şerietmedari hareketi altında gerçekleşti. Ancak Tahran otoritesini sağlayabildi ve yoluna devam etti. ardından 8 yıllık Irakla olan savaş yıllarında zaten en ufak siyasi muhalefete imkan verilmedi.
Ancak Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra her şey hızlandı. Azerbaycan Cumhuriyeti kurulunca sınır kabul edilen Araz nehri ve Hüdaferin köprüsü artık harita üzerindeki birer isim değil Rus ve Fars tarafından ikiye bölünmüş bir halkın ayrılık Türküsü olarak bilinirdi. Tahran yönetimi Azerbaycan Cumhuriyetinin güneye olan etkisinin farkındaydı ve ilk günden beri Azerbaycan’ın varlığını dahi kendi...
