Pojęcia i rozumienie świata. Wykład prof. Roberta Piłata (UKSW)

iększość pojęć zawiera komponent metaforyczny. W tym odcinku zastanawiam się nad powstawaniem metafor i metonimii oraz miejscem metaforycznych i metonimicznych treści w aparaturze pojęciowej. Zdolność do metaforyzacji jest atrybutem wyobraźni i ma charakter twórczy, lecz także kierowany pewnymi regułami. Komentuję niektóre próby odkrywania tych reguł: semantykę pojęciową Renate Bartsch, koncepcję Geogre’a Lakoffa i Marka Johnsona postulującą zakorzenienie pojęć w cielesnym doświadczeniu, koncepcję modeli wyobrażeniowych i ich fuzji Gillesa Fauconniera i Marka Turnera.

W tym odcinku przedstawiam wykładnię pojęć w semantyce Gottloba Fregego (1848-1925), twórcy podstaw współczesnej logiki. Niemniej doniosłe jak jego prace z logiki formalnej są jego prace semantyczne, a w nich odróżnienie sensu i znaczenia, oraz przedmiotu i funkcji. Szczególnie to ostatnie ważne jest dla naszego tematu. Fregowska ontologia, czyli ogólny model wyznaczający to, do czego mogą się odnosić wyrażenia języka, obejmuje dwie kategorie: funkcji i pojęć. Słowo „funkcja” ma tu znaczenie szersze niż w matematyce; jest odpowiednikiem wyrażeń nienasyconych, posiadających puste miejsce. Wypełnienie tego pustego miejsca znakiem oznaczającym przedmiot (argument funkcji) daje zdanie, którego znaczeniem jest jego wartość logiczna: prawda lub fałsz. Można powiedzieć, że funkcje są sposobem ludzkiego umysłu, by przechodzić od ogółu przedmiotów do prawdy. Pojęcia należą do do tak rozumianych funkcji.

W tym odcinku przedstawiam transcendentalne podejście pojęć. Na przykładzie Hegla przedstawiam pewną wizje idealnego rozumienia jako samoodniesienia bytu – najbardziej ogólnie ujętej refleksji. Samowiedza bytu jest Pojęciem w znaczeniu absolutnym, zaś poszczególne, zmienne aparatury pojęciowe są jego częściowym urzeczywistnieniami. Stawiam pytanie do rozważenia w następnych odcinkach: Czy rzeczywiście można dostrzec w normalnej strukturze ludzkiej wiedzy częściową realizacje ideału rozumienia, a jeśli tak to gdzie i jakim sposobem?

W odcinku czwartym omawiam zdolność do kategoryzacji w jej podwójnej funkcji: wyjaśnienia i rozumienia. Zastanawiam się nad wkładem kategoryzacji do rozumienia. Paradoksalnie wkład ten widać wyraźnie w kategoryzacjach o niskiej wartości poznawczej, prowizorycznych i niestabilnych. Ujawniają one istnienie abstrakcyjnych modeli leżących u podłoża kategoryzacji. Modele te mają charakter refleksyjny, nie odnoszą się do świata tylko regulują relacje wewnątrz aparatu pojęciowego.

W trzecim odcinku serii omawiam postępującą marginalizację wyjaśnień pojęciowych w naukach empirycznych. Proces ten pokazuję na przykładzie badań biofizycznych a konkretnie badań dynamiki molekularnej – przekształceniu i dekonstrukcji ulega tu pojęcie elektronu.

W drugim odcinku serii przedstawiam niektóre trudności związane z teorią reprezentacji i z traktowaniem pojęć jako reprezentacji poznawczych. Przedstawiam hipotezę, zgodnie z którą pojęcia są przedmiotami abstrakcyjnymi służącymi do kodowania informacji. Dzięki temu kodowaniu każda treść poznawcza odnosi się nie tylko do swego przedmiotu, lecz także do całego aparatu pojęciowego.

Główna trudność w zrozumieniu zdolności posługiwania się pojęciami. Reprezentacyjna i ekspresyjna funkcja pojęć.