เกิดอะไรขึ้นในวันที่ 19 ก.ย. 2549 ย้อนฟังเหตุการณ์คณะมนตรีความมั่นคงแห่งชาติ(คมช.) ทำการรัฐประหารยึดอำนาจรัฐบาล 'ทักษิณ ชินวัตร'

อ่านทั้งหมดได้ที่: https://prachatai.com/journal/2025/09/114708

ในโอกาสครบรอบ 80 ปี สิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 ชานันท์ ยอดหงษ์ และประภาภูมิ เอี่ยมสม แนะนำบทความ “บทบาทของสื่อแอนิเมชันในช่วงสงครามและหลังสงครามโลกครั้งที่ 2: กรณีศึกษาสหรัฐอเมริกาและญี่ปุ่น” (2556) โดย นิจจัง พันธะพจน์ พร้อมชวนสำรวจบทบาทของแอนิเมชันหรือภาพยนตร์การ์ตูนว่าทำหน้าที่อย่างไรในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ทั้งค่าย Disney ของสหรัฐอเมริกาและแอนิเมชันของจักรวรรดิญี่ปุ่น รวมทั้งจุดเปลี่ยนเมื่อสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่แอนิเมชันญี่ปุ่นหลายเรื่องมีบทบาทจรรโลงสันติภาพ หรือกล่าวถึงผลร้ายของสงครามอย่าง Astro Boy และสุสานหิ่งห้อย ฯลฯ รวมไปถึงแอนิเมชันไทยในยุคต้นสงครามเย็น  ทั้งหมดนี้ติดตามได้ในรายการหมายเหตุประเพทไทย

อ่านบทความที่ นิจจัง พันธะพจน์. (2556) “บทบาทของสื่อแอนิเมชันในช่วงสงครามและหลังสงครามโลกครั้งที่ 2: กรณีศึกษาสหรัฐอเมริกาและญี่ปุ่น THE ROLE OF ANIMATION MEDIA DURING AND AFTER THE SECOND WORLD WAR: CASE STUDY IN UNITED STATES AND JAPAN”, วารสารสถาบันวัฒนธรรมและศิลปะ, 14(2). https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jica/article/view/15155

“อิสรภาพของคนในเรือนจำ ขึ้นอยู่กับความสามัคคีในขบวนการประชาธิปไตยทุกฝั่งฝ่าย”

ประชาไทพูดคุยกับ ไผ่ จตุภัทร์ นักเคลื่อนไหวทางการเมืองที่ถูกคุมขังอีกครั้ง โดยเมื่อถามว่าครั้งนี้เป็นครั้งที่เท่าไร ตัวเขาบอกว่า "จำไม่ได้"

อ่านทั้งหมดได้ที่ https://prachatai.com/journal/2025/09/114659

เมื่อการได้เขียนจดหมายและได้รับจดหมายจากเพื่อนและครอบครัวของผู้ต้องขังคดีการเมือง เป็นเพียงกิจกรรมไม่กี่อย่างที่ผู้ต้องขังจะทำได้ในคุก แต่ล่าสุดเมื่อปัญหาขาด "ปากกา" ที่คนนอกคุกอาจนึกไม่ถึงว่าเป็นปัญหาได้อย่างไรเพราะแค่ปากกาหายจะหาใหม่เท่าไหร่ก็ได้กลับเป็นปัญหาที่ทำให้คนในคุกเสียช่องทางการติดต่อไปโดยปริยาย

แต่เรื่องนี้ยังถูกขยายไปถึงอุปสรรคในการใช้แอพ DomiMail ที่กรมราชทัณฑ์ออกแบบมาเพื่อช่วยเหลือให้คนในเรือนจำได้สื่อสารกับเพื่อนและครอบครัวที่รออยู่ข้างนอก แต่เงื่อนไขต่างๆ ที่เพิ่มเข้ามาภายหลังยังเพิ่มอุปสรรคที่คนในคุกจะสื่อสารกับคนข้างนอกเพิ่มขึ้นอีก

อ่านทั้งหมดได้ที่ https://prachatai.com/journal/2024/09/110558

หมายเหตุประเพทไทยสัปดาห์นี้ ปองขวัญ สวัสดิภักดิ์ และประภาภูมิ เอี่ยมสม แนะนำหนังสือ “Invisible Women: Data Bias in a World Designed for Men” ผลงานของ Caroline Criado Perez ที่อธิบายเรื่อง “Gender data gap” หรือช่องว่างของข้อมูลที่จำแนกตามเพศ ที่หลายๆ ครั้งในการวิจัย การวางแผนนโยบาย การออกแบบผลิตภัณฑ์ มักใช้ผู้ชายเป็นขนาดมาตรฐาน แล้วละเลยความแตกต่างทางชีวภาพ สรีรวิทยา ตลอดจนบทบาท-ความจำเป็นเฉพาะของผู้หญิง ซึ่งผลที่ตามมาคือ ผู้หญิงมักได้รับผลกระทบในทางลบโดยที่ไม่รู้ตัว

โดยตัวอย่างจากหนังสือเล่มนี้ เช่น อุปกรณ์นิรภัยในรถยนต์ที่ตอนทดสอบใช้หุ่นจำลองเพศชาย ส่งผลให้ถ้ารถเกิดอุบัติเหตุ ผู้หญิงมีโอกาสได้รับบาดเจ็บมากกว่าตอนทดสอบ หรือการทดลองยาที่ใช้ผู้ชายเป็นกลุ่มตัวอย่างหลัก หรือไม่วิเคราะห์แยกตามเพศ ทำให้ยาบางชนิด หรือบางวิธีการรักษา เมื่อใช้กับผู้หญิงจะไม่ได้ผลดีหรือมีผลข้างเคียง เช่น ผลข้างเคียงจากยา Thalidomide ต่อสตรีมีครรภ์ทำให้ทารกคลอดออกมาพิการ

ช่องว่างของการเก็บข้อมูลในเรื่องเพศ ยังกระทบกับรูปแบบการจ้างงาน การออกแบบสาธารณูปโภคในเมือง เช่น งานดูแลบ้านเลี้ยงลูกของผู้หญิงไม่ได้รับค่าตอบแทน หรือการออกแบบระบบขนส่ง การเปิดปิดสถานที่ให้บริการ ไม่ได้คำนึงถึงรูปแบบการเดินทางของผู้หญิงที่ต้องทำธุระหลายที่ เช่น ออกบ้านหนหนึ่งต้องไปส่งลูก ไปซื้อของ ไปทำงาน ฯลฯ 

โดยผู้เขียนเสนอให้เก็บข้อมูลที่แยกตามเพศ (sex-disaggregated data) และวิเคราะห์ตามเพศ การออกแบบผลิตภัณฑ์และคิดนโยบายควรคำนึงถึงผู้หญิงตั้งแต่ต้น ไม่ใช่ออกแบบสำหรับผู้ชายทั่วไป แล้วคาดหวังให้ผู้หญิงปรับตัวเองให้เข้ากับนโยบายที่คิดมา ผู้สนใจสามารถทดลองอ่านหนังสือ หรืออ่านรีวิวหนังสือได้ที่ Goodreads

ที่ผ่านมามีการถกเถียงในโลกออนไลน์เรื่องนิยามชนชั้นกลาง ข้อถกเถียงหลักมักนิยามชนชั้นกลางจากมุมเศรษฐศาสตร์เป็นหลัก เช่น ดูผ่านรายได้ กำลังการบริโภค หมายเหตุประเพทไทย Live หกโมงเย็นวันอาทิตย์นี้ชวนคุยเรื่องความหมายของชนชั้นกลางจากมุมมองของนักสังคมวิทยา Göran Therborn ผ่านบทความ DREAMS AND NIGHTMARES OF THE WORLD’S MIDDLE CLASSES (2020) ขณะเดียวกันชวนมองภาพระดับโลกเมื่อชนชั้นกลาง “ฝันร้าย” ชนชั้นกลางในกลุ่มประเทศซีกโลกใต้ “ขยายตัว” แต่เปราะบางเพราะไม่มีความมั่นคงและขาดสวัสดิการ เช่นเดียวกับในโลกตะวันตกชนชั้นกลาง “หดตัว” และรู้สึกไม่มั่นคงอย่างในทศวรรษ 1980s ทั้งหมดนี้ติดตามในรายการ #หมายเหตุประเพทไทย #ชนชั้นกลาง

หมายเหตุประเพทไทยสัปดาห์นี้ ประภาภูมิ เอี่ยมสม และภาวิน มาลัยวงศ์ รีวิวภาพยนตร์ Weapons (2025) เป็นหนังแนวลึกลับสยองขวัญเรื่องล่าสุดของผู้กำกับ Zach Cregger เล่าถึงเหตุการณ์ที่เด็กนักเรียนในชั้นเรียนเดียวกันหายตัวไปอย่างลึกลับในตอนกลางคืนพร้อม ๆ กัน ทำให้คนในชุมชนสงสัย ตั้งคำถามว่าอะไรเป็นสาเหตุของการหายตัวไปของเด็ก ๆ เหล่านั้น และใครคือผู้อยู่เบื้องหลัง โดยมีครูประจำชั้นอย่างจัสตินเป็นผู้ที่ถูกจับตามองเป็นพิเศษ นอกจากนี้ภาพยนตร์ Weapons (2025) ยังเป็นภาพยนตร์แนว Social Thriller หรือ หนังระทึกขวัญสะท้อนสังคม ที่แฝงสัญญะมากมายในตัวบททั้งเรื่อง PTSD รวมทั้งนโยบายควบคุมอาวุธปืนในสหรัฐอเมริกา

ในช่วงที่ผ่านมาเราได้ยินคำว่าสงครามบ่อยมาก เช่น สงครามข่าวสาร สงครามการค้า ดูเหมือนอะไรๆ ก็เป็นสงครามไปได้เสียหมด แต่อันที่จริงแล้ว ไม่ใช่ทุกอย่างจะถูกนับเป็นสงคราม แม้ว่าการสู้รบทางการทหารก็อาจจะไม่นับว่าเป็นสงคราม

หมายเหตุประเพทไทย [Live] สัปดาห์นี้ปองขวัญ สวัสดิภักดิ์ และภาวิน มาลัยวงศ์ ชวนทบทวนนิยามของคำว่าสงคราม นั่นเป็นเพราะว่าการใช้นิยามอย่างเข้มงวดก็อาจจะสำคัญสำหรับการทำความเข้าใจทั้งในแง่การเมืองและวิชาการ การเหมารวมว่าทุกอย่างเป็นสงครามไปเสียทั้งหมด สุดท้ายจะทำให้ไม่มีอะไรเป็นสงครามเลย

โดยข้อมูลที่เราจะใช้กันเป็นหลักสำหรับการพูดคุยวันนี้คือความหมายเชิงปรัชญาจาก Carl von Clausewitz และ ซุนวู (Sun Tsu) และกรอบการทำงานเชิงประจักษ์ของโครงการ Correlates of War (COW)

หมายเหตุประเพทไทยสัปดาห์นี้ ภาวิน มาลัยวงศ์ และปองขวัญ สวัสดิภักดิ์ พูดถึงพัฒนาการแนวคิดเรื่องเชื้อชาติของญี่ปุ่น ว่าเพราะเหตุใดคนญี่ปุ่นจึงถูกมองว่ารวมเป็นเนื้อเดียวกัน ทั้งนี้แนวคิดเรื่องเชื้อชาติตั้งต้นมายุคปฏิรูปเมจิ ระบบทางสังคมญี่ปุ่นที่แยกคนในกับคนนอก ญี่ปุ่นเองเริ่มมีความหลากหลายทางเชื้อชาติ เมื่อขยายดินแดนไปยังฮอกไกโด คาบสมุทรเกาหลี แมนจูเรียและเมืองท่าชายฝั่งของจีน มีการนำประชากรจากจีนและคาบสมุทรเกาหลีกลับมาเป็นแรงงานในญี่ปุ่นด้วย แต่พอสิ้นสุดหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ญี่ปุ่นเริ่มใช้กฎหมายคนเข้าเมืองฉบับใหม่ที่ทำให้ประชากรอพยพเหล่านี้กลายเป็นพลเมืองชั้นสอง

ในปี 2024 สถิติชาวต่างชาติที่อาศัยอยู่ในประเทศญี่ปุ่นมีอยู่ราว ๆ 3.5 ล้านคน หรือ 3 เปอร์เซ็นต์ของประชากรทั้งหมด มีย่านสำคัญในโตเกียวที่สะท้อนความหลากหลายทางวัฒนธรรมอย่างย่านชินโอคุโบะ (Shin-Okubo) ฯลฯ แต่กระนั้น Myth หรือความเชื่อเรื่องเอกลักษณ์ทางชาติพันธุ์ในญี่ปุ่นก็ยังฝังรากลึกแข็งแรงอยู่ ไม่ได้หายไปไหน ทั้งหมดนี้ติดตามได้ในรายการหมายเหตุประเพทไทย คืนวันอาทิตย์นี้เวลา 20.00 น.

หมายเหตุ: หนังสือแนะนำ (1) The Origin of the Myth of Ethnic Homogeneity: The Genealogy of ‘Japanese’ Self-Images (1995) และ The Boundaries of the ‘Japanese’: Okinawa, the Ainu, Taiwan and Korea. From Colonial Domination to the Return Movement (1998) โดย Oguma Eiji

หมายเหตุประเพทไทยสัปดาห์นี้ ภาวิน มาลัยวงศ์ และประภาภูมิ เอี่ยมสม พูดถึงแอนิเมชัน Elio เพื่อนรัก ทะลุจักรวาล (2025) จากค่าย Pixar ซึ่งมีแง่มุมเกี่ยวกับการเปลี่ยนผ่านของวัยเด็กสู่วัยรุ่น การออกผจญภัย เก็บเกี่ยวบทเรียน ค้นหาตัวตนในจักรวาลกว้างใหญ่ พร้อมเปรียบเทียบพล็อตกับ E.T. (1982) และ Inside Out (2015) ที่ตัวละครมีการค้นหาตัวเองเช่นกันแต่เป็นการเดินทางจากภายใน