परीक्षिती राजाला शाप – अहंकार, तपश्चर्या आणि क्षमाशक्तीचा धडा

महाभारताच्या युद्धानंतर युधिष्ठिराने राज्य सोडल्यानंतर त्याचा नातू राजा परीक्षित हस्तिनापुराचा राजा झाला. त्याच्या राज्यात प्रजा सुखी होती, आणि तो धर्मशील व न्यायप्रिय राजा म्हणून प्रसिद्ध झाला. पण एकदा घडलेल्या प्रसंगाने त्याचं आयुष्यच बदलून टाकलं. हाच प्रसंग आपल्याला “परीक्षिती राजाला शाप” या भागात पाहायला मिळतो.

कथा अशी आहे की, एकदा राजा परीक्षित शिकारीसाठी जंगलात गेला. तिथे तो अत्यंत तहानलेला आणि थकलेला होता. पाण्याच्या शोधात तो एका आश्रमात पोहोचला. त्या आश्रमात ऋषी शमीक गहन ध्यानधारणेत मग्न होते. राजा परीक्षिताने अनेकदा त्यांना हाक मारली, पण ऋषींनी उत्तर दिलं नाही. त्यांच्या ध्यानामुळे त्यांनी बाह्य जगाशी संबंध तोडले होते.

तहान, थकवा आणि अहंकारामुळे रागाने आंधळा झालेला राजा परीक्षिताने मूर्खपणाचा एक कृत्य केलं. त्याने जमिनीवर पडलेला मृत साप उचलून ऋषी शमीक यांच्या गळ्यात ठेवला. आपला अपमान समजून तो आश्रमातून निघून गेला.

थोड्या वेळाने ऋषींचा पुत्र श्रृंगी आला. त्याने आपल्या वडिलांच्या गळ्यात साप पाहिला आणि तो प्रसंग समजताच संतापला. त्याच्या डोळ्यांत क्रोध उसळला. त्याने तपश्चर्येच्या जोरावर राजा परीक्षिताला शाप दिला – “आजपासून सातव्या दिवशी तुझा मृत्यू तक्षक नावाचा सर्पदंश करून घडेल.”

जेव्हा ऋषी शमीकांना हा शाप कळला, तेव्हा त्यांनी आपल्या मुलाला समजावलं की, “राजाला शिक्षा करणे योग्य होतं, पण शाप देणे हे अतिशय कठोर आहे.” तरीसुद्धा शाप फळाला जाणं अटळ होतं.

ही कथा आपल्याला काही महत्त्वाचे जीवनधडे शिकवते –

1. अहंकार आणि राग मनुष्याचा नाश करतात. राजा परीक्षिताने क्षणिक रागाने केलेल्या चुकीमुळे त्याचं संपूर्ण जीवन बदललं.

2. क्षमाशक्तीचा अभाव विनाशाला नेतो. ऋषीपुत्र श्रृंगीने शाप देताना संयम पाळला नाही.

3. ध्यान आणि तपश्चर्या आत्मसंयम शिकवतात. ऋषी शमीक ध्यानस्थ होते, त्यामुळे ते अपमानाचं ओझं न मानता शांत राहिले.

शापानंतर राजा परीक्षिताने निराश होऊन न जगता, सात दिवसांत आत्मज्ञान मिळवण्याचा संकल्प केला. त्याच्या या प्रवासात महान संत शुकदेवांनी त्याला भागवत पुराणाचं अमृत दिलं. हाच तो प्रसंग आहे ज्यानं आपल्याला संपूर्ण भागवत महापुराण लाभलं.

“परीक्षिती राजाला शाप” ही कथा फक्त एक ऐतिहासिक प्रसंग नाही, तर मानवी आयुष्याचं आरसं आहे. क्षणिक राग, अहंकार किंवा असंयम किती मोठा परिणाम करू शकतो, हे ती शिकवते. त्याचवेळी ती आपल्याला हेही सांगते की, प्रत्येक संकटामध्ये अध्यात्म, श्रद्धा आणि शास्त्रांचा आधार घेऊन मनुष्य आपलं जीवन अर्थपूर्ण करू शकतो.

या पॉडकास्टच्या या भागात आपण राजा परीक्षिताच्या शापामागची कथा, तिचं तत्त्वज्ञान, आणि त्यातून मिळणारे जीवनधडे जाणून घेणार आहोत.