Wszyscy wiemy, że należy „wyjść poza antropocentryzm”, ale propozycje, jak to zrobić, jest wiele i często są one wzajemnie sprzeczne. Co więcej, po bliższym zbadaniu wiele z nich okazuje się znacznie mniej przydatnymi narzędziami, niż można było sądzić z początku. Dlatego dobrze byłoby wyjaśnić sobie pewne kwestie – być może tylko teoretyczne, ale mogące mieć praktyczne skutki. Czym różnią się humanizm, antropocentryzm i korelacjonizm? Dlaczego właściwie chcemy się ich pozbyć? Czy kategoria podmiotu jest nam nadal potrzebna i jak ma się zmienić, żeby objąć też podmioty nie-ludzkie?

dr Joanna Bednarek – filozofka, pisarka, tłumaczka, członkini redakcji „Praktyki Teoretycznej”, publikowała m.in. w „Tekstach Drugich”, „Krytyce Politycznej” i „Czasie Kultury”. Autorka książek: „Polityka poza formą. Ontologiczne uwarunkowania poststrukturalistycznej filozofii polityki”, „Linie kobiecości. Jak różnica płciowa przekształciła literaturę i filozofię?”, „Życie, które mówi. Nowoczesna wspólnota i zwierzęta” i powieści „O pochodzeniu rodziny” oraz „Próba”. Teksty literackie publikowała w „Czasie Kultury”, „Wakacie”, „FA-arcie” i „Trytyce”.

Celem wykładu jest przedstawienie wybranych koncepcji związanych z kwestią emancypacji w perspektywie współczesnej. Zasadniczo emancypacja jest procesem włączania do sfery równości osób lub z niej wykluczonych (z różnych względów). Wydaje się, że współcześnie problem braku emancypacji został zażegnany, a w każdym razie w krajach zachodnich. Tymczasem zagadnienia równości, uznania czy sprawiedliwości wciąż są aktualne i zdają się wymagać dalszego uzasadnienia i wsparcia. W trakcie wystąpienia poruszymy problemy związane z inkluzją mniejszości. Istotnym zagadnieniem, który należy podjąć w kontekście podejmowanego tematu, jest właściwy cel, który, siłą rzeczy, ma charakter „utopijny”, gdyż dotyczy przemyślenia właściwego stanu świata społeczno-politycznego. W związku z tym wykład będzie obejmował analizy koncepcji klasycznych, tj. Karla Mannheima, jak i współczesnych, tj. Nancy Fraser i Rebekki Solnit.

dr Magdalena Gawin – adiunkt na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, jej zainteresowania koncentrują się wokół problematyki praw człowieka, faszyzmu, i myśli feministycznej.

Co właściwie leczy choroby psychiczne? Wyłącznie farmakoterapia? Jaką rolę w procesie zdrowienia mają oddziaływania psychospołeczne: miłość, rodzina, edukacja, ale też: pieniądze, klasa społeczna, kapitał? I czym właściwie jest „choroba psychiczna”? Jednostką biomedyczną, odstępstwem od normy, a może patologicznym przedłużeniem cech, które występują u każdego z nas? Jak odpowiedzialnie mierzyć się z chorobą jako tematem – nie będąc lekarką ani naukowczynią, tylko reporterką? Na te pytania próbowałam odpowiedzieć, pracując nad zbiorem reportaży „Choroba idzie ze mną. O psychiatrii poza szpitalem”. Musiałam też zmierzyć się z faktem, że choć wszyscy lubimy kategoryzować i etykietować, to nie ma tak naprawdę jednej schizofrenii, tak samo jak nie ma jednej depresji ani jednej choroby afektywnej dwubiegunowej. Nie ma też jednej właściwej reakcji człowieka, który towarzyszy bliskiej osobie w kryzysie, a medialne tezy o szkodliwości leków, przemocy psychiatrii, koszmarze szpitali i samego chorowania nieraz kruszą się w konfrontacji z pojedynczą opowieścią kogoś, kto doświadcza choroby na co dzień i od lat.

Anna Kiedrzynek – dziennikarka, reporterka. Laureatka drugiej nagrody European Press Prize 2022 za materiał o kryzysie samobójczym wśród lekarzy weterynarii. Publikowała m.in. w Gazecie Wyborczej, Newsweeku, Tygodniku Powszechnym oraz miesięczniku Pismo. Laureatka Grand Prix Festiwalu Wrażliwego w Gdyni oraz zdobywczyni stypendium dziennikarskiego im. Mileny Jesenskiej przyznawanego przez Instytut Nauk o Człowieku w Wiedniu. W 2021 roku nominowana do nagrody Grand Press w kategorii reportaż prasowy/internetowy.

Utopie, jak wiadomo, są zarazem miejscami, które (jeszcze) nie istnieją, jak i miejscami dobrymi do życia – czymś jednocześnie abstrakcyjnym, odległym, zmyślonym i konkretnym, namacalnym, prozaicznym. Wydaje się zatem, że podmiot zdolny konstruować utopie powinien być w stanie rozgościć się we wpisanej w nie dwoistości – utopiach jako miejscach i jako nie-miejscach. W moim wykładzie podążę za tą intuicją i pokażę, jakiego rodzaju miejsca dobre do życia tworzą ci, którym odmówiono w społeczeństwie wszelkiego lokum. Mowa o grupach wywłaszczonych przez kapitał i popchniętych do luźnej egzystencji na marginesach systemu: lumpenproletariuszach, włóczęgach, piratach, zbiegłych niewolnikach, zbieraczach, pracownikach gospodarek nieformalnych. Twierdzę, że grupy te, zbiorczo określane w historii filozofii politycznej w sposób pogardliwy i demonizujący – jako motłoch – dysponują szczególnym potencjałem utopijnym właśnie dlatego, że są bezmiejscowe – atopos. Wyzucie z własności wymusza na podmiotach wywłaszczonych poszukiwanie dobrych miejsc poza jej horyzontem. „Atopiczne utopie” motłochu są tyleż ulotne, nieuchwytne i skryte, co bardzo przyziemne, obecne w zaułkach kapitalistycznych społeczeństw już teraz. W wystąpieniu przyjrzymy się, co leży u podstaw ich rozmaitych form – Libertalii, Kukanii, Rzecz-pospolitych, Komun, Bezpaństw, Pluriwersów – i na ile stanowią one zapowiedź świata postkapitalistycznego. Dziś, w rzeczywistości postępującego wywłaszczenia ze środków utrzymania, pracy, schronienia, wspólnoty, przyrody, przestrzeni czy wiedzy, utopie motłochu mogą stać się naszymi utopiami.

dr Łukasz Moll – socjolog, filozof, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego i redaktor czasopisma naukowego „Praktyka Teoretyczna”. Jest autorem książki „Nomadyczna Europa. Poststrukturalistyczne granice europejskiego uniwersalizmu”. Jego obecne badania koncentrują się na dobrach wspólnych jako alternatywach dla kapitalizmu.

Ekosocjalizm to kierunek myślowy, który wyłamuje się z prostego podziału na to, co praktyczne i teoretyczne. I choć ma wiele obliczy, wszystkie postulują radykalną transformację społeczno-ekonomiczną i stworzenie alternatywnego modelu społecznego, który wyeliminuje ekonomiczną niesprawiedliwość i neokolonialną opresję oraz uwzględni troskę o planetę. Podczas spotkania skupimy się na marksistowskim obliczu ekosocjalizmu. Omówimy koncepcję „całości ekocentrycznej” J. Kovela, „rysy metabolicznej” J.B. Fostera oraz późno odkryty wymiar ekologiczny „Kapitału”. Zajmiemy się także ekosocjalistyczną praktyką polityczną. W Europie, ekosocjaliści_tki często angażują się w zaawansowane projekty transformacji energetycznej i ekonomicznej, wykorzystując rozwiniętą infrastrukturę i możliwości polityczne. W krajach peryferyjnych, takich jak kraje afrykańskie czy latynoamerykańskie, koncentrują się natomiast na lokalnych strategiach dostosowawczych, zapewniających przetrwanie społeczności w obliczu ekologicznych i społecznych wyzwań. Obie perspektywy mają wspólny cel, ale ich podejścia różnią się w zależności od kontekstu i priorytetów danego obszaru. Skupimy się na napięciu między globalnym i lokalnym wymiarem ekosocjalizmu, badając jego oddziaływanie w różnych częściach świata oraz adaptację do różnych kulturowych i ekologicznych kontekstów.

Wydarzenie jest organizowane w ramach projektu w ramach realizacji projektu badawczego Idee postępu i rozwoju w kontekście kryzysu klimatycznego w filozofii peryferyjnej w XXI wieku, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, numer projektu: 2021/43/B/HS1/03354.

Karolina Kulpa – doktorantka Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UW, tłumaczka, pedagożka. Studiowała filologię polską i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim oraz filologię romańską na Université Bordeaux Montaigne. Jest wykonawczynią w projekcie NCN „Idee postępu i rozwoju w kontekście kryzysu klimatycznego w filozofii peryferyjnej w XXI wieku”, w ramach którego m.in. współorganizuje międzynarodowe seminarium „Philosophy and Social Movements”. Interesuje się filozofią społeczną i polityczną, teorią literatury, międzywojenną krytyką literacką oraz wszystkim, co wiąże się z nowoczesną edukacją. Współredaktorka serii „Parabaza” (WUW), współorganizatorka konferencji „Utopia i praktyka ekosocjalizmu”.

W tomie „Pawilony” (Wydawnictwo J) z 2019 roku Dominik Bielicki szukał znaków potencjalnych utopii we wczesnym kapitalizmie lat '90 i '00, gdzie „na obrzeżach utrzymuje się jeszcze / stan chwiejnej normalności”: w prostym designie etykiety keczupu Włocławek, wypożyczalni filmów Beverly Hills, pawilonami handlowymi. W swojej nowej książce „Wielki ping-pong” (Wydawnictwo J) poeta wykorzystuje obrazy ze swojego dzieciństwa, przeplatając je ze scenami współczesnymi: kupowaniem samochodu, międzynarodowym callem, remontami mieszkań. Połączenie specyficznej, niedającej się łatwo utowarowić tęsknoty z goryczą i rozczarowaniem pozwala zastanowić się, jak powinna wyglądać procedura tworzenia utopii – taka, która nie dokonuje redukcji przeszłości, zauważa jej niuanse i konfrontuje ją z realistyczną wizją teraźniejszości, a jednocześnie tworzy przestrzeń na projektowanie nowego. Jak pisze Andrij Mowczan w eseju „Pedagogika postępu”:„Nie chodzi o nostalgię za przeszłością, której powrót nie wchodzi w rachubę – nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki. Chodzi o to, że warto byłoby nakreślić szkice nowej nowoczesności, w której sieć współrzędnych znów stałaby się możliwa, a zatem możliwa stałaby się także sama idea postępu, perspektywa, dzięki której można się poruszać”

Dominik Bielicki – autor książek z wierszami: Gruba tańczy (2008) oraz Pawilony (2017). Laureat Nagrody Literackiej Gdynia (2018). Debiutował w „Filipince”. Mieszka w Warszawie.

„Mały Format” – cyfrowy magazyn krytycznoliteracki. Piszemy o literaturze oraz jej politycznych uwarunkowaniach. Tworzymy miejsce dla różnych nurtów krytyki literackiej, społecznej, materialistycznej. W równym stopniu interesuje nas polityczność dzieła literackiego, co tworzenie i rozbudowywanie instytucjonalnego zaplecza umożliwiającego uprawianie tego typu twórczości. Zajmujemy się zarówno bieżącą produkcją literacką, jak i zapomnianymi lub niedostatecznie rozpoznanymi zjawiskami literackimi z przeszłości. Stawiamy na dłuższe, wyczerpujące formy i wysoką jakość oprawy graficznej. Pismo ukazuje się nieprzerwanie od maja 2017 roku.

Temat spotkania będzie skupiał się na sposobie odniesienia do przyjemności i pragnienia kobiecego w ramach psychoanalizy freudowskiej. Psychoanaliza u swoich źródeł była przedsięwzięciem kobiecym. To kobiety powołały ją do życia: jako pacjentki, ale także pomysłodawczynie metody (Anna O. – Berta Pappenheim). I to one także stanowiły trzon pierwszego pokolenia terapeutów. Pytanie, jakie należy wobec tej historii psychoanalizy postawić, brzmi następująco: co robi psychoanaliza i z kobiecym pragnieniem, i z kobiecą przyjemnością? Emancypuje, dopuszcza do głosu czy też podporządkowuje i ucisza? Podczas spotkania porozmawiamy o jednej z bohaterek książki Catherine Malabou “Wymazana przyjemność”, Marii Bonaparte, jej niezwykłym życiu i twórczości. Postać tę potraktować zamierzam jako symbol niezrealizowanej możliwości w obrębie psychoanalizy oraz przykład, jak normalizowania były i głosy kobiece, a także kobieca przyjemność nawet w ramach tych ruchów, które mieniły się ich rzecznikami.

dr hab. Urszula Zbrzeźniak – pracuje na Wydziale Filozofii UW. Zajmuje się współczesną filozofią kontynentalną. Autorka monografii „Michel Foucault. Ku krytycznej ontologii nas samych” i „Genealogia i emancypacja. Studia nad współczesną filozofią polityki”.

Przyjemność to od zawsze temat zapalny. Już od czasów starożytnych trwa wojna hedonistów z antyhedonistami, a także debata na temat tego, czym właściwie jest przyjemność, brakiem trosk czy taplaniem się w rozkoszy. Nowoczesną etyką jest post-epikurejska, hedonistyczna szkoła utylitaryzmu. Nowoczesność chciała uwolnić przyjemność i oddać ją podmiotowi w maksymalnym wymiarze, co jednak skończyło się konsumpcjonizmem i związaną z nim nadprodukcją dóbr, prowadzącą do przeeksploatowania planety. Dzisiaj wydaje się, że alternatywa na przyszłość to albo konsumpcjonizm reformowany albo jakaś neoasceza, w której odmawiamy sobie po prostu jakiejś części dotychczasowych dóbr. Pytanie o kształt naszych przyszłych przyjemności to pytanie o przyszłość człowieka.

dr hab.Jacek Dobrowolski – filozof i pisarz, wykładowca na Wydziale Dziennikarstwa Informacji i Bibliologii UW, doktor habilitowany filozofii, absolwent MISH UW; współredaktor filozoficzno-literackiego magazynu online „Nowa Orgia Myśli”. Autor monografii naukowych, esejów filozoficznych, powieści i wielu innych tekstów, m.in. „Filozofia głupoty” (PWN 2007), „Wzlot i upadek człowieka nowoczesnego” (PWN 2015), „Sztuka człowieka nowoczesnego” (NCK 2016), „Niewolnicy i panowie” (PWN 2017), „Czy wola jest wolna?” (Scholar 2022). Zwycięzca i wielokrotny finalista konkursu na esej filozoficzny Fundacji Barbary Skargi. Zajmuje się antropologią nowoczesności.

Czy możliwy jest świat, w którym Mick Jagger osiągnie wreszcie satysfakcję? Czy w rewolucji jest miejsce na przyjemność? Albo przyjemność jest właśnie jej celem i środkiem? Te pytania, bliskie kontrkulturze lat 60., warto zadać i dzisiaj. Być może nadszedł czas, by ostatecznie rozstać się z opisywanym przez Carlę Bergman i Nicka Montgomery’ego wzorcem rewolucjonisty jako “niewzruszonego radykała”, i postawić na radość, troskę o siebie i taniec na ulicach.

dr Anna Winkler – doktor nauk społecznych, filozofka i politolożka. Zajmuje się historią intelektualną radykalnej lewicy, zwłaszcza francuskim goszyzmem lat 50. i 60. XX wieku. Uczy historii doktryn politycznych i prawnych na Wydziale Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

dr Xawery Stańczyk – badacz, poeta i redaktor. Doktor kulturoznawstwa, magister kulturoznawstwa i socjologii. Autor nominowanej do Nagrody Giedroycia monografii naukowej Macie swoją kulturę. Kultura alternatywna w Polsce 1978–1996 (2018). Autor tomów poetyckich: nominowanego do Nagrody Literackiej Nike Skarbu piratów (2013), Handluj z tym (2015) i Mowy nienawiści / Hate Speech (2021).

dr Cezary Rudnicki - nomada i poganin; adiunkt w Zakładzie Filozofii Współczesnej Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor eseju O przyjemności (2022) oraz monografii Etyka przeciwko moralności. Foucaultowskie studia nad starożytnością i wczesnym średniowieczem (w przygotowaniu). Aktualnie prowadzi studia nad epistemologiami usytuowanymi oraz tradycją spółdzielczą. Współzałożyciel Machiny Myśli (http://machinamysli.org/), internetowego czasopisma popularyzującego filozofię.

W etyce, przyjemność choć akceptowana rzadko traktowana jest jako poważna wartość moralna. Oprócz kilku chwalebnych wyjątków, filozofowie postrzegają przyjemność raczej jako dodatek do cnotliwego życia, niż jego sens. Postaramy się odczarować pojęcie przyjemności i zwrócić należyte miejsce temu jednemu z najwspanialszych i najważniejszych doświadczeń naszej egzystencji.

dr Katarzyna de Lazari-Radek – Filozofka i etyczka, absolwentka Filologii Angielskiej i Filozofii na UŁ. Zajmuje się metaetyką, filozofią utylitarystyczną i problemami etyki praktycznej: bioetyką, prawami zwierząt, etycznymi aspektami nowych technologii. Od lat współpracuje z prof. Peterem Singerem z Princeton University, z którym napisała dwie książki: The Point of View of the Universe (Oxford University Press 2014) oraz Very Short Introduction: Utilitarianism (Oxford University Press 2017). W tej chwili studiuje zagadnienie dobrostanu, szczęścia i przyjemności. Autorka książki “Godny pożądania stan świadomości”.