เวไนยสัตว์ทั้งหลายก็เป็นแบบนี้ล่ะ อยู่ในความทุกข์มานานแสนนาน ทุกข์เพราะความไม่รู้บ้าง ทุกข์เพราะความรู้ ที่รู้ด้วย แต่มันไม่สามารถจะดับได้ ใจจริงก็ไม่อยากจะทุกข์ แต่มันดับไม่ได้ เพราะเหตุใดเล่าจึงจมอยู่ในทะเลทุกข์ ทะเลแห่งน้ำตา แห่งความทุกข์ ทำไฉนเราจะออกจากกองทุกข์นี้ไปได้เล่า ทุกข์เพราะมีตัวตน ทุกข์เพราะมีขันธ์ห้า จึงหลงว่าเป็นเรา หลงว่ามีเรา หลงว่ามีผู้อื่น ที่ทำให้ความสุขความทุกข์เกิดขึ้นแก่เรา หลงยึดมั่นใครบางคนในทางโลกนะ และหลงยึดมั่นใครหลายคน นี่สามีเรา นี่ภรรยาเรา นี่พ่อแม่เรา นี่ลูกเรา นี่พี่น้องเรา พรรคพวกเรา จริงๆ ว่าโดยปรมัตถธรรมแล้วเนี่ย มันไม่มีหรอกนะ ถูกต้องไหม แท้จริงมันมีอยู่ไหม มันเป็นอย่างงี้มากี่ภพกี่ชาติล่ะ หลงมากี่ภพกี่ชาติ พอเขาดีกับเรา เราก็หลงรักหลงชอบเขา พอเขาไม่ดีกับเรา เราก็หลงเกลียดหลงชังเขา เนี่ยล่ะ ภพชาติได้เกิดขึ้น เพราะความยินดียินร้ายในโลกใบนี้ จึงจมอยู่ในทะเลน้ำตา น้ำตาที่ไหลออกตาเนี่ยไม่เท่าไหร่นะ แต่น้ำตาที่มันไหลในใจไม่หยุดนั่นน่ะ มันทุกข์มากนะ พระพุทธเจ้าทั้งหลายจึงทรงมีพระเมตตาพระกรุณาต่อเวไนยสัตว์ทั้งหลายไงเล่า ที่ไม่สามารถข้ามทะเลทุกข์ได้ จึงทรงบำเพ็ญบารมีเป็นพระโพธิสัตว์นับชาติไม่ถ้วน เพื่อตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณ รื้อขนสัตว์ออกจากสังสารวัฏนี้ไง ลองคิดว่าเราไม่มีสิ ที่นั่งอยู่ก็ไม่ใช่เรา พอคิดว่าเรามี เราเป็น คนที่ทำถูกใจเราก็ชอบ คนที่ทำไม่ถูกใจเราก็ไม่ชอบ จะเป็นครอบครัวเดียวกันหรือเป็นคนอื่นก็ตาม อวิชชาความไม่รู้จริง ความหลงได้เกิดขึ้นนับชาติไม่ถ้วน เพียงเธอบอกว่าเธอไม่มี คนที่ทำให้สุขให้ทุกข์ก็ไม่มี แค่นี้ล่ะ วิชาความรู้แจ้งก็เกิดขึ้นทันที เข้าใจมั๊ย! ทำได้มั๊ย! ฮึ! ทำได้มั๊ย! พอทำได้แล้วทุกข์มั๊ย! นั่นไงล่ะ ทำได้มั๊ย! ทำได้มั๊ย! เสี้ยนมันตำน่ะ ต้องบ่งออก ไม่งั้นจะเป็นหนอง แล้วก็เน่า อาจถึงแก่ความตายได้ สมมุติมันทิ่มตำจิตใจเราก็ต้องบ่งสมมุติออก ไม่งั้นจิตจะตายจากความดีได้ อย่ามีสมมุติใดๆ

มีความง่วงเกิดขึ้นหลายคนนะ ก็กำหนดสติ ง่วงหนอ ง่วงหนอ ให้รู้ในความง่วงลงไปความง่วงเป็นเพียงสภาวะของสิ่งที่ถูกรู้ สติกับจิต ไปรู้ความง่วงนั้นแล้วลองแยกความง่วงออกไป ความง่วงไม่ใช่เรา หรือไม่ก็เปลี่ยนอารมณ์ พอง่วงมากๆเราก็… ง่ายๆ ลองคิดนะ คิดเยอะๆ บางคนที่ชอบคิดอยู่แล้วเนี่ย คิดเรื่องดีนะอย่าคิดเรื่องไม่ดี เดี๋ยวพอความง่วงหาย ทุกข์มา คิดเรื่องบวก พอเราฟุ้งปุ๊บความง่วงจะไปทันที พระอาจารย์เคยลองใช้กรรมฐานหลายกองแก้นิวรณ์นะมันก็ได้เหมือนกัน ความง่วงมันเป็นคู่ปรับกับความฟุ้งซ่านน่ะล่ะแต่ถ้าเรามีสติมีสมาธิตลอด ความง่วงไม่มีหรอก อย่าปล่อย กำหนดพุทโธก็ได้ หายใจเข้า“พุท” หายใจออก “โธ” บางคนกำหนดอิริยาบถย่อยเก่งๆ ก็ได้หรือพองหนอยุบหนอที่ท้องก็ได้ แต่คนชำนาญดูจิตรักษาจิตก็ได้ส่วนใหญ่พระอาจารย์จะใช้สิ่งนี้ รักษาจิต ดูจิตรักษาจิต มันจะไปแก้ที่ความง่วงนะความง่วงเกิดขึ้น รู้ไปที่จิตเลย เดี๋ยวความง่วงหาย เพราะสมาธิมัน…ในพระไตรปิฎกเนี่ยบอก นิวรณ์ ๕ เป็นคู่ปรับกับสมาธิ เหมือนความง่วงนั่นน่ะ หนึ่งถีนมิทธะตัวที่ ๔ เพราะสมาธิอ่อน สติอ่อน นิวรณ์มา ถ้าจิตตั้งมั่นมีสมาธิ มีสตินะ นิวรณ์ไปสองสิ่งนี้จะอยู่ด้วยกันไม่ได้

….ทุกคำของศีลมีคุณค่าเป็นอย่างยิ่ง จะเรียกว่าธรรมานุสสติก็ได้ ปาณาติปาตา เวระมะณีสิกขาปะทัง สะมาทิยามิ ทุกธรรมะทุกตัวอักษรที่พระพุทธองค์ได้ตรัสรู้ และแสดงธรรมไว้ ถ้าเราเข้าถึงมันก็เป็นเช่นนี้ แล้วมันก็จะแจ่มแจ้งลึกซึ้งไปเรื่อยๆ เรื่อยๆ ไม่ใช่ผิวเผินเหมือนเมื่อก่อน สักแต่พูดไป รับศีลมันก็ ปาณาติปาตา เวระมะณีสิกขาปะทัง สะมาทิยามิ ไม่รู้เรื่องอะไรเลย ได้แค่ท่องไป อะทินนาทานา เวระมะณีสิกขาปะทัง สะมาทิยามิ มันก็ตื้นตันไปหมด เพราะไม่เอาของใครมา ไม่ต้องการของใคร คนที่มีธรรมะเขามีแต่ให้ ไม่รู้จะเอามาทำไม เพราะใจมันไม่ปรารถนา แม้เค้าตั้งใจให้ก็ไม่อยากได้ ก็กิเลสมันน้อยแล้ว กาเมสุมิจฉาจารา เวระมะณีสิกขาปะทัง สะมาทิยามิ มันก็สงบจากกามคุณ ๕ โลกมายาที่พาให้หลง….

...เข้ามาแล้วให้มีสติ อย่าปล่อยจิตใจของเรา หลายคนเนี่ยปล่อยจิต ไม่เคยฝึก ฟุ้งซ่าน บางคนก็ง่วง การฝึกจิตเนี่ยสำคัญที่พยามมีสติให้ได้ตลอดเวลา พอขาดสติแล้วเนี่ย พอเผลอ กิเลสเข้า ความทุกข์ความเศร้าหมองก็จะเข้ามาที่จิตใจของเรา พอสติไม่มีมันก็คิดมาก เวิ้งว้าง มันต่างกับว่างเปล่านะ จิตเวิ้งว้างไร้ที่หมาย เหมือนเรือไม่มีหางเสือ เหมือนคนขับรถไปเรื่อยเปื่อย ไม่รู้จะไปไหน ไม่มีจุดหมายปลายทาง มันก็เหนื่อยล้ากับชีวิตน่ะ หาความสุขที่แท้จริงไม่พบไม่เจอ นี่ขนาดบวชแล้วนะเนี่ย หลายคนเป็นลูกศิษย์พระอาจารย์มานาน แต่ก็ยังเผลออยู่ ยังไม่มีความเพียรเท่าที่ควร แต่คนใหม่ๆ บางคนเจอ เขาตั้งใจ ก็ไปแล้ว เข้าใกล้ เขาเรียกอะไร ใกล้ความจริง หลายคนยังประมาท ยังลั้ลลากับโลกใบนี้อยู่ แต่ไม่ใช่เคร่งเครียดนะ ไม่ใช่เอาจริงเอาจังจนเพี้ยนนะ ไม่ใช่ เอาจริงเอาจังกับสติเราน่ะ อยู่กับปัจจุบันขณะให้ได้ ให้ทันตัวเองน่ะล่ะ เฉพาะความคิด อารมณ์ของตนเอง อะไรเกิดขึ้นให้รู้ อะไรตั้งอยู่ รู้ ไม่ปรุงแต่งคล้อยตาม เดี๋ยวมันก็ดับ กฎพระไตรลักษณ์ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา มันก็เข้าใจตลอดเวลา ความทุกข์มันก็ไม่มี ถึงแม้มีก็ไม่มีอะไร ใจมันไม่เป็นทุกข์ มันไม่เป็นอกุศลจิต...

การชนะจิตเรา ก็คือ การสร้างบารมีขึ้นมา การแพ้ใจ แพ้กิเลส ก็คือ การบั่นทอนบารมีของเรา บารมีก็คือกำลังใจนั่นล่ะ หรือความเข้มข้นของจิตที่เอาชนะกิเลสได้ ชนะนิวรณ์ได้ มันไม่เหมือนการสร้างทานบารมี การ ศีลบารมีนะ มันเป็นภาวนาบารมี แต่มันก็ต้องอาศัยทาน ศีล เหมือนกัน เมื่อรักษาศีลดี สมาธิก็เกิดง่าย ศีลรั่ว หรือ พระอาบัติบ่อยๆ นั่งสมาธิก็ไม่ได้ เหมือนหลังคารั่วน้ำฝนมันตก แดดมันลงมา อยู่ไม่สบาย บ้านที่หลังคารั่วคนอยู่ไม่สบาย จิตก็เหมือนกัน ศีลทะลุมันก็รุ่มร้อน ร้อนหนาวในจิตใจตน ดังคำพระพุทธพจน์ที่ท่านตรัสไว้ สีเลนะ สุคะติง ยันติ ศีลนำมาซึ่งความสุข สีเลนะ โภคะสัมปะทา ศีลนำมาซึ่งโภคทรัพย์ความอุดมสมบูรณ์ สีเลนะ นิพพุติง ยันติ ศีลเป็นพื้นฐานให้สู่พระนิพพาน พระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์ตรัสเช่นนี้ งั้นการที่หักดิบตัวเองเงี้ย ศีลในข้อ ๘, ๑ ข้อ ศีลที่ละเอียดขึ้นก็ชนะนิวรณ์ไง เพราะนิวรณ์มันเป็นกิเลสอย่างกลาง ไม่ใช่สมาธิ จิตตั้งมั่น กูไม่ง่วง กูจะตื่น ก็ลุกพรวดออกมาเลย ก็ชนะแล้ว

รู้จักคำว่าเด็ดขาดไหม เด็ดแล้วให้ขาดต่อกัน กับนิสัยไม่ดีของตัวเองน่ะ อย่าให้เป็นภาระคนอื่นเกินไป มันเสียเวลา ถ้าเด็ดขาดจริงไม่นานหรอก มหาสติปัฏฐาน ๔ ในมหาสติปัฏฐานสูตร สติปัฏฐาน ๔, ๗ วัน ๗ เดือน ๗ ปี บรรลุธรรม เด็ดขาดจริงน่ะ ก็เหลือ ๗ เดือน ๗ วัน ถ้าไม่เด็ดขาดก็ ๗ ปี เลยไปอีก ๗ ชาติ ก็เพราะแบบนี้ล่ะ เอาไม่เอา สู้ไม่สู้ วันไหนอารมณ์ดี-เอา อารมณ์ไม่ดี-ไม่เอา ๗๐ ชาติ ๗๐๐ ชาติ ๗,๐๐๐ ชาติ แล้วก็ไม่รู้ชาติไหนทีนี้ ถ้าเด็ดขาด ชาตินี้แน่นอน ๗ เดือน หรือ ๗ วัน อยู่ที่เราจริงจังต่อเนื่องแค่ไหน ที่นี่ก็เหมือนที่เถิน สัปปายะทั้งสถานที่ สัปปายะทั้งอาหาร แล้วจะเอาอะไร มีแต่ใจเธอน่ะที่ไม่สัปปายะ มันต้องไปอยู่ในป่าแล้วล่ะมั้ง อยู่ในถ้ำนั่นล่ะ มันจะได้ลำบากไง กินก็ได้กินน้อย ต้องเดินบิณฑบาต ๑๐ กิโล ๒๐ กิโลน่ะ มันจะได้ไม่ต้องมีเวลามาคิดติดสบาย อะไรวุ่นวายอย่างเงี้ย ดัดนิสัยมันน่ะ นิสัยแย่ๆ ของเราน่ะ อืม! รู้ไหมในบางครั้งขณะที่มันทุกข์ที่ใจ ถ้าเราชนะมันได้เนี่ย ผลมันยิ่งใหญ่แค่ไหน เดี๋ยวก็รู้เอง ชนะที่ใจสิ ถ้าชนะไม่ได้ก็ต้องเอาข้างนอกไปใช้ด้วย จิตเนี่ยมันสำคัญ ทุกอย่างมันสำเร็จได้ด้วยใจนะ

....ความสุขที่คุณโยมทั้งหลายกำลังได้รับ มันไม่มีในทางโลกนะ คุณโยมจะมีเงินทองมากมาย มีบ้านหลังใหญ่ มีรถคันงามหลายคัน มีแก้วแหวนเงินทอง ทรัพย์สิน อันเป็นสมมุติโลกทั้งหลาย ว่ามีราคา มีความน่าภูมิใจใดๆ มันก็เป็นเพียงอามิสของปรุงแต่งจิตหลอกล่อว่าสุข แต่มันเป็นสุขของปลอม จิตที่สงบเย็น และเมตตา และบริสุทธิ์ จิตที่มีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ จิตที่ซาบซึ้งในคุณแห่งพระพุทธเจ้า คุณแห่งพระธรรมเจ้า คุณแห่งพระอริยเจ้าทั้งหลาย เหตุผลหนึ่งที่เราทั้งหลายล่าช้าหรือจมอยู่ในกองทุกข์คือเราปล่อยจิต เราไม่เพียรรักษาจิต เราปฏิบัติในห้องกรรมฐาน พอออกไปเราก็ปล่อยแล้ว เผลอแล้ว ยิ่งกลับไปที่บ้านจิตเราก็ไปติดสมมุติโลก รัก โลภ โกรธ หลง กิน กาม เกียรติ เบียดเสียดธรรมะในใจของเรา....

... สมมตินะ พอไปมีเมียน้อย เดี๋ยวมันเบื่อเมียน้อยหมายเลข 1 เดี๋ยวมันไปหาเมียน้อยหมายเลข 2 พอเบื่อหมายเลข 2 มันไปหาหมายเลข 3 อีก ไอคนที่ทุกข์ เจ็บปวดตาย คือเรา แล้วเมื่อไหร่มันจะเลิกมีเมียน้อยเล่า? มันไม่เลิกหรอก ถ้ามันเลิก มันต้องเลิกตั้งแต่เบอร์ 1 แล้ว ก็กิเลสมนุษย์มันเป็นอย่างนี้ไงล่ะ แต่ถ้าเขาฝึกจิต เขามีธรรมะ เขามีศีล ไม่ต้องไปควบคุมเขาหรอก เขาก็มีหิริโอตัปปะ มีความละอายและเกรงกลัวต่อบาป เขาเรื่องอะไรจะทำบาปหาตัวและทำบาปให้คนอื่นทุกข์ ชอกช้ำทำไม....