สมาธิที่ถูกต้อง ใจรู้ตื่น เบิกบาน คล่องแคล่ว ว่องไว ปราดเปรียว นุ่มนวล ไม่ขี้เกียจ ไม่หนัก ไม่แน่น ไม่แข็ง ไม่ซึม ไม่ทื่อ ถ้าเราฝึกแล้วเรารู้สึกว่าเราได้สมาธิ เราทรงสมาธิอยู่ เราลองสังเกตดูว่า ถ้าจิตเราซึม จิตเราหนัก จิตเราแน่น จิตเราแข็ง จิตเราซึม จิตเราทื่อ จิตเราขี้เกียจ อย่างนี้แปลว่า สมาธิที่ฝึกคงไม่ใช่สมาธิที่ถูกต้องแบบพุทธ ที่ได้ใจที่เป็นพุทธะ เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ที่เป็นบาทเป็นฐานของการเจริญปัญญา ที่จะเห็นรูปนามกายใจสภาวธรรมต่างๆ สังขารธรรมต่างๆ เคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง ถูกบีบคั้นให้เปลี่ยน ไม่เป็นไปตามสั่ง บังคับไม่ได้ ฉะนั้นที่ฝึกอยู่ต้องไปสังเกตว่า สมาธิที่ฝึกมันถูกไหม ถ้าสมาธิที่ฝึกอยู่ไม่ถูก โอกาสที่จะเจริญปัญญาไม่มี เจริญปัญญาหรือเจริญวิปัสสนาไม่ได้ มรรคผลก็ไม่ได้เหมือนกัน -- อ.ประสาน พุทธกุลสมศิริ 5 มกราคม 2565