Tøknin til at gagnnýta orkuna í sjóvarfalsrákinum er í stórari menning úti í heimi, og spírar til líknandi virksemi síggjast nú eisini í Føroyum. Í framløguni verður leysliga greitt frá um hesa tøknina, og um ætlanir at seta út hesa tøknina hjá næstu grannum okkara fyri sunnan.

Síðani verður greitt frá verkætlan, har streymmátingar og teldumyndlar eru nýtt til at meta um orkunøgdina, sum er í rákinum í føroysku sundunum.

Reyðæti er høvuðsføði hjá teimum stóru ferðandi stovnunum av sild og makreli. Hesi fiskasløgini koma í stórum tali í havøkið norðan fyri Føroyar um summarið fyri at eta reyðæti.

Tað er reyðæti sum avger, hvussu stórir hesir stovnar av uppsjóvarfiski kunnu vera. Seinastu árini eru broytingar hendar í vistskipanini í havøkinum norðan fyri Føroyar.

Størri nøgdir av uppsjóvarfiski ferðast til okkara leiðir og verða verandi í eitt longri tíðarskeið, samstundis sum nøring og nøgd av reyðæti eru broytt.

Liviumstøðurnar hjá reyðæti eru tengdar at havfrøðiligum viðurskiftum og gróðrinum í sjónum, samstundis sum nøgdirnar av reyðæti eisini ávirkast av føðitrýsti frá fiskinum.

Kunnleiki til hetta samanspælið millum umhvørvið, reyðætið og uppsjóvarfiskin er týdningarmikil fyri at kunna meta um framtíðarvánirnar hjá reyðæti og uppsjóvarfiski í føroyskum havøki.

Í mong ár hava granskarar á Havstovuni eygleitt hvussu orkan frá gróðri verður flutt upp til hægru verur, so sum tosk, hýsa og sjófugl, uttan at vita hvør vera hevur staðið fyri hesum flutningi.

Nebbasildin hevur tó verði undir illgruna, og í 2009 fór ein verkætlan í gongd til endamáls at kanna nebbasild og hennara vistfrøðiliga leiklut á føroyska landgrunninum.

Nebbasild hevur ein sjáldsaman atburð og er tí ikki altíð líka løtt at kanna, men komið varð fram til at skjótur vøkstur og føði er týdningarmikið fyri at hennara tilgongd skal verða góð.

Nakað óvæntað varð eisini funnið, at hitin í sjónum hevur ein stóran leiklut í hennara trivna. Fleiri sjófuglasløg eru sterkt tengt at nebbasild, serstakliga í burðartíðini, og er hetta einki undantak á føroyska landgrunninum.

Eitt sterkt samband varð funnið millum burðaravlopið hjá rytu og nebbasild. Við hesum kann burðaravlopið hjá rytu, ið er munandi lættari at máta enn nebbasild, nýtast sum eitt mát fyri støðuna hjá nebbasildini.

Hetta kann so aftur verða eitt hent amboð tá ið vinnulig fiskasløg, so sum toskur, skulu veiðast burðardygt.

Kúfiskur er ein skel, sum situr niðurgrivin á havbotninum og sum verður sera gamal, fleiri hundrað ár. Kúfiskur verður ofta nevndur havsins træ. Í skelini á kúfiski eru árligir vakstrarringar, sum kunnu siga okkum millum annað, hvussu nógv hann hevur fingið at eta hvørt ár.

Føðin hjá kúfiski er plantuplankton. Við hesari vitan ber til at endurskapa mongdina av plantuplankton fleiri hundrað ár aftur í tíðina. Gongdin í teimum fyrstu liðunum í føðinetinum, sum er plantu- og djóraplankton, er grundleggjandi fyri, hvussu onnur lið í føðinetinum eru fyri, so sum sild og toskur.

Hendan vitan gevur okkum møguleika at svara grundleggjandi spurningum um vistskipanina á Landgrunninum og harav vitan um sveiggini í okkara berandi vinnu, fiskivinnuni.

Ása Jacobsen, Ph.D. lesandi í biotøkni