Tijdgeest

1087, Myra, in het Zuiden van Turkije. Midden in de nacht vallen tientallen gewapende Italianen de plaatselijke kerk binnen, op zoek naar de sarcofaag van Sint Nicolaas. Eenmaal gevonden breken ze die open - en binnen een paar ogenblikken belanden de overblijfselen van de Heiligman in de zak. Die gaan mee terug op de boot naar Italië, naar Bari. Wat bezielde deze zich zo schandelijk misdragende geestelijken?

Met mediëvist Sanne Frequin, historica Carolina Lenarduzzi, pastoor Hendrik Hoet en archeoloog Michel Groothedde.

1972, Amsterdam. ‘Lesbisch zijn is geen probleem, het is een oplossing,’ zo proclameert Paarse September, een radicaal-feministische actiegroep. In een tijd dat lesbisch zijn verre van gemakkelijk is, presenteert de actiegroep het lesbisch-zijn als dé ultieme strategie tegen de vrouwenonderdrukking. Het was een idee dat in 1972 grote verwarring veroorzaakte in de Nederlandse vrouwenbeweging, én dat vele vrouwen die daarvoor als hetero door het leven gingen ook daadwerkelijk wist te overtuigen om – in ieder geval tijdelijk – voor het lesbo-dom te kiezen.

Met Maaike Meijer, een van de oprichtsters van Paarse September, feministe en schrijfster Anja Meulenbelt en feministe Hedy d’Ancona.

Eén blik op een Chinese typemachine uit de jaren ’60 is genoeg om in te zien hoe verschrikkelijk moeilijk het vroeger was voor Chinezen om een tekst te typen: het apparaat bevat meer dan 2500 karakters. Voor veel Chinezen stond dit onding dan ook symbool voor de onmogelijkheid om moderne techniek en het millennia-oude Chinese karakterschrift met elkaar te verenigen. Het leidde tot het plan om het Chinese schrift af te schaffen, en in te ruilen voor een alfabet.

Met sinoloog en Chinacorrespondent voor het NRC Garrie van Pinxteren en sinoloog en taalkundige Rint Sybesma.

6 mei 1945. Het Duitse stadje Demmin is in een paar dagen bijna volledig afgebrand. Tussen de ruïnes liggen honderden doden. Bijna allemaal, zo blijkt later, het gevolg van zelfmoord. Demmin is namelijk een van de vele plekken in Duitsland waar in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog een zelfmoordgolf plaatsvond. Wat bezielde deze Duitsers? Waarom verkozen ze te sterven in plaats van in het Duitsland van na de oorlog te leven?

1907. De Nederlander Bernelot Moens verkondigt dat hij Darwins evolutietheorie wil bewijzen, middels de ‘kunstmatige bevruchting van de geslachtsrijpe wijfjes der anthropomorfe apen met sperma van mensen.’ Oftewel: het bezwangeren van een aap met mensensperma. Een plan dat tot grote ophef leidt in een nog diepreligieus Nederland, maar veel steun krijgt van ’s werelds topwetenschappers.

Met hoogleraar Nederlandse geschiedenis en Moens-biograaf Piet de Rooy en hoogleraar evolutiebiologie Menno Schilthuizen.

1739. Heel Europa is in de ban van Jacques Vaucansons roboteend. De eend kan eten, snateren, met zijn vleugels flapperen en zelfs poepen.

‘Zonder de eend van Vaucanson zou er niets zijn wat ons zou herinneren aan de Franse glorie,’ aldus verlichtingsdenker Voltaire. Een verhaal over de ‘canard digérateur’ die de oorsprong vormde van een nog altijd voortdurend zoektocht naar kunstmatige intelligentie.

Met dierfilosoof Erno Eskens en hoogleraar geschiedenis van de psychologie Douwe Draaisma.

Seizoen 1 van Tijdgeest zit erop. Maar Tijdgeest komt terug! Een korte boodschap over wat je kan verwachten van Tijdgeest in 2018.

Warschau, eind 19e eeuw. De gynaecoloog Franz Ludwig Neugebauer doet al jaren onderzoek naar mensen die lichamelijk tussen man en vrouw in vallen. In de volksmond worden deze mensen ‘hermafrodieten’ genoemd. Maar wetenschappers beschouwen de hermafrodiet als een mythisch wezen – een soort eenhoorn. Zij denken dat ergens in het lichaam iets te vinden moet zijn wat ‘de ware sekse’ van het lichaam blootgeeft. Maar wat denkt de ‘hermafrodiet’ er eigenlijk zelf van? En hoe zou Neugebauers onderzoek de basis leggen voor het 20e-eeuwse concept van gender?

Met hoogleraar gendergeschiedenis Geertje Mak en historica Fenneke Sysling, auteur van ‘De onmeetbare mens’.

London, 1668. De geleerde John Wilkins legt de laatste hand aan een nieuwe, zelfverzonnen taal. Een taal met een megalomaan doel: een einde maken aan alle verwarring en onenigheden die er in zijn tijd heersen. Belangrijke denkers als Leibniz, Bacon en Locke kijken vol verwachting uit naar het resultaat. Maar het opheffen van de Babylonische spraakverwarring blijkt lastiger dan gedacht.

Met taalwetenschapper Mark Dingemanse en taalfilosoof Jaap Maat

1964, Amsterdam. Kunstenaar Aat Veldhoen roept een ‘prentenrevolutie’ uit. Hij verkoopt zijn prenten vanaf dan in massale oplagen, voor slechts drie gulden per stuk. ‘Iets wat mooi is, hoeft helemaal geen geld te kosten,’ aldus Veldhoen. Nieuwe druktechnologieën hebben elke belemmering om goedkoop kunst te produceren immers weggenomen. Veldhoen: ‘Het is een heel nieuw probleem, dat die gekke machines voor ons hebben bedacht: het is het probleem van wat heeft er nou waarde.’

Met Maria Holtrop, Olav Velthuis en Aat Veldhoen​