Το μέλλον είναι τώρα #8
«Πριν τον κορονοϊό ήταν κάτι που με απασχολούσε πολύ. Ονομαζόταν χρόνος έκθεσης στις οθόνες. Πιθανώς θα το θυμάστε. Προσωπικά, το έχω σκεφτεί πολύ, κι έχω γράψει πολλά για το θέμα. Έχω δοκιμάσει πολλά είδη ψηφιακής αποτοξίνωσης λες κι ήταν δίαιτες της μόδας, που κρατούσαν μια ή δύο εβδομάδες, για να επιστρέψω πάλι στις λείες μου οθόνες. Τώρα όμως έχω αποτινάξει από πάνω μου όλα τα δεσμά των ενοχών για τον χρόνο που περνάω μπροστά από οθόνες. Ο υπολογιστής μου είναι ανοιχτός, το τηλέφωνό μου συνεχώς ξεκλείδωτο, αναβοσβήνει. Θέλω να καλυφθώ από οθόνες. Αν είχα ένα σετ γυαλιών εικονικής πραγματικότητας, ευχαρίστως θα το κούμπωνα γύρω απ’ τα μάτια μου». Η οθόνη είναι η μόνη μου επαφή με τους γονείς μου, οι οποίοι μου λείπουν αλλά δεν μπορώ να τους επισκεφτώ γιατί δε θέλω άθελά μου να τους σκοτώσω με τον ιό. Η οθόνη μου προσφέρει διασκέδαση δημιουργώντας συνδέσμους με τους φίλους μου απ’ το γυμνάσιο και μου φέρνει φωτογραφίες ανθρώπων που μαγειρεύουν στο Facebook. Αλήθεια, πότε ήταν εκείνη η εποχή που πίστευα ότι το Facebook ήταν κακό; Μια αρτηρία επικίνδυνης προπαγάνδας που πλημμύριζε το πολιτικό σώμα της χώρας; Ίσως. Δε μπορώ να θυμηθώ πότε ήταν αυτό. Σίγουρα ήταν μια διαφορετική στιγμή. Τώρα στη θέση που βρίσκομαι εγώ έρχονται και πολλοί άλλοι. Ο Βάλτερ Μόσμπεργκ, πρώην εργοδότης μου και ένας επί μακρόν επιδραστικός κριτικός τεχνολογικών προϊόντων, απενεργοποίησε τους λογαριασμούς του στο Facebook και στο Instagram το 2018 ως ένδειξη διαμαρτυρίας απέναντι στην πολιτική του Facebook και στην αμέλειά του για τις ψευδείς ειδήσεις που κυκλοφορούσαν εκεί. Τώρα, για όσο κρατά η πανδημία, έχει επιστρέψει. “Δεν έχω αλλάξει γνώμη για τις πολιτικές της εταιρείας και τις δράσεις της” έγραψε την προηγούμενη εβδομάδα στο Twitter ο Μόσμπεργκ, «απλά θέλω να είμαι συνδεδεμένος με όσους περισσότερους φίλους γίνεται».
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στη δημοσιογράφο των New York Times, Νέλι Μπόουλς. Στο κείμενό της με τίτλο «Ο κορονοϊός έδωσε τέλος στη συζήτηση περί χρόνου μπροστά απ’ τις οθόνες. Οι οθόνες νίκησαν» περιγράφει αυτό που βιώνουμε όλοι σήμερα στο καθεστώς του εγκλεισμού. Πράγματι, οι οθόνες νίκησαν. Για την ακρίβεια θριαμβεύουν. Οι αντίπαλοί τους έχουν παραδώσει τα όπλα απ’ την αρχή. Τώρα, είμαστε όλοι σκυφτοί πάνω από οθόνες. Οθόνες κρατούν στα χέρια τους τα παιδιά μας για να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους, οθόνες κρατούν οι γονείς μας για να μας βλέπουν, οθόνες κρατούν οι συνάδελφοί μας για να δουλεύουμε μαζί, κι οι φίλοι μας στήνονται μπροστά από οθόνες για να περάσουμε παρέα τα βράδια μας μ’ ένα ποτήρι κρασί στο χέρι. Οθόνες μας συνοδεύουν στο διαλογισμό, στην άσκηση, παντού.
Η οθόνη έχει θριαμβεύσει, έστω και προσωρινά, έστω κι από ανάγκη. Κανείς δε μπορεί τώρα να τη μέμφεται για τα αρνητικά που φέρει. Οι κριτικές γίνονται παρωχημένες. Τι κι αν έμπειροι παιδαγωγοί έχουν καταθέσει έγκυρες μαρτυρίες κι έρευνες που λένε ότι οι οθόνες στην σχολική τάξη είναι επιβλαβείς; Τί κι αν μεγάλες έρευνες έχουν καταδείξει ότι η υπερέκθεση σε συγκεκριμένα δίκτυα έχει επίπτωση στην ψυχική υγεία; Τί κι αν τα συγκεκριμένα αυτά τα δίκτυα έχουν γίνει οι καλύτερες πλατφόρμες επιρροής κι ελέγχου του πληθυσμού; Τώρα, όλοι είμαστε αναγκασμένοι εκ των πραγμάτων να γιορτάζουμε τις οθόνες μας. Σε τέτοιο βαθμό, που βλέπουμε ως δεσμά τις κριτικές μας ικανότητες. Είναι απελευθέρωση η άνευ ορίων παράδοσή μας στις οθόνες. Είναι όπως λέει η δημοσιογράφος η μόνη μας επαφή με τον κόσμο. Το ότι είναι μια αφόρητα διαμεσολαβημένη επαφή, μια επαφή που ορίζεται από αλγόριθμους, από εμπορικές σχέσεις, είναι παρεμπίπτουσας σημασίας. Αυτό που αξίζει αυτή τη στιγμή, είναι η επαφή. Με κάθε κόστος. Ας συμφωνήσω. Μετά όμως, θα πρέπει να επαναξιολογήσουμε αυτή τη σχέση. Παραιτούμαστε προσωρινά απ’ την κριτική μας ικανότητα, όχι μόνιμα.
Έχω τις αμφιβολίες μου. Οι οθόνες είναι ένα όχημα, ένα τεχνολογικό όχημα αλλαγής του ανθρωπολογικού μας τύπου. Θα μπορούσε φυσικά να μας αλλάξει προς κάτι καλύτερο, αλλά οι επιδιώξεις των τεχνολογικών γιγάντων δεν ευνοούν μια θετική εξέλιξη. Αυτη η κρίση επιταχύνει την αποδοχή των οθονών ως μέσων διασύνδεσης. Ταυτόχρονα επιταχύνεται η αποδοχή όσων είναι ταυτισμένοι με τις τεχνολογίες αυτές, δηλαδή τις τεχνολογικές εταιρείες που τις εκμεταλλεύονται, τις παράγουν και τις γεμίζουν περιεχόμενο.
Όταν δεν έχεις καθόλου κοινωνική ζωή, καθόλου επαγγελματική ζωή, το μόνο άξιο πράγμα είναι η τεχνολογία και οι δυνατότητες που σου δίνουν. Μπορεί να μην έχεις ανθρώπινη επαφή, να μην έχεις ελευθερία, να μην έχεις ευκαιρίες για εισόδημα, αλλά έχεις τις αμέτρητες επιλογές του διαδικτύου. Στη συλλογική συνείδηση, οι τεχνολογικοί γίγαντες, μετά απ’ αυτή την τεράστιας κλίμακας κρίση, θα αναδυθούν, όπως η Κινέζικη δικτατορία, ως τιμητές της ανθρώπινης υγείας, και ισορροπίας. Δεν περνά από κανενός το μυαλό ότι αυτοί, οι υποτιθέμενοι εγγυητές της υγείας μας, είναι αυτοί που πιο επιτυχημένα μπορούν να μας χειραγωγούν κατάλληλα, παρακολουθώντας διαρκώς κι αναλύοντας τη συμπεριφορά μας;
Τώρα έχουν πέσει παταγωδώς όλες οι άμυνές μας κι έχουμε παραδοθεί στην τεχνολογία των οθονών, των κοινωνικών δικτύων, των εταιρειών που διευκολύνουν την τηλεργασία, την τηλεκπαίδευση, την τηλεδιασκέδαση. «Τί σου ζητάνε» λέει ένας κυνικός κωμικός στο ραδιόφωνο, «να μείνεις σπίτι και να κάθεσαι αραχτός στον καναπέ, να παίζεις όσο Playstation θέλεις, να βλέπεις όσο Netflix θέλεις, όσο διαδικτυακό πορνό θες, και να παίζεις όσο τζόγο κάνεις κέφι. Και παράλληλα, να μιλάς με τους φίλους σου, να κάνεις τις αγορές σου, να τσεκάρεις την υγεία των γονιών σου, την ασφάλεια του εξοχικού σου». Η επερχόμενη χρεοκοπία, το επόμενο κραχ δε θα είναι απλά οικονομικό. Θα είναι μια χρεοκοπία της συγκέντρωσής μας. Μια παταγώδης χρεοκοπία του πολιτισμού μας σε προσοχή, σε κριτική ικανότητα, σε ηγεσία.
Η επερχόμενη χρεοκοπία θα είναι μια χρεοκοπία ελεύθερης βούλησης. Όταν όλοι θα έχουμε πιστέψει ότι μόνο στον εικονικό κόσμο βρίσκεται η πραγματικότητα, τότε η πραγματική πραγματικότητα θα περάσει οριστικά στα χέρια όσων ελέγχουν την εικονική πραγματικότητα. Σκεφτείτε αυτό που ζούμε τώρα. Ο αναγκαστικός μας εγκλεισμός νομιμοποιείται προσωρινά, εξαιτίας μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Αύριο, η κατάσταση αυτή θα αποσυρθεί αλλά θα έχει αφήσει πίσω της μια εμπειρία που θα γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Αφού μπορείς να δουλεύεις απ’ το σπίτι, να ψωνίζεις απ’ το σπίτι, να εκπαιδεύεις τα παιδιά σου απ’ το σπίτι, να διασκεδάζεις με τους φίλους σου απ’ το σπίτι, οι περιορισμοί δε θα πρέπει να σε κάνουν να δυσανασχετείς. Μ’ αυτό τον τρόπο θα λύσουμε και το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Κι ας χρεοκοπήσουν μερικές αεροπορικές εταιρείες απ’ τη δραστική μείωση των ταξιδιών για λόγους επαγγελματικούς ή αναψυχής. Κι ας χρεοκοπήσουν μερικές αυτοβιομηχανίες απ’ τη δραστική μείωση των μετακινήσεων. Κι ας χρεοκοπήσουν μερικές χιλιάδες επιχειρήσεις κι επαγγελματίες απ’ τον ξαφνικό θάνατο του τουρισμού. Μέχρι να βρεθεί φάρμακο ή εμβόλιο, οι περιορισμοί θα είναι και νόμιμοι και ηθικοί.
Μπορεί όλα αυτά να είναι προσωρινά, ή έστω έτσι να ελπίζουμε, αλλά ο εικονικός κόσμος θα είναι μόνιμα με το μέρος μας. Ο κίνδυνος όμως είναι ορατός. Όταν θα έχουμε βγει έστω προσωρινά απ’ την περιπέτεια του COVID 19, θα έχει ισχυροποιηθεί η τυφλή μας πίστη στην τεχνολογία και θα έχει χρεοκοπήσει η κριτική μας ικανότητα απέναντί της. Θα βλέπουμε τους τεχνολογικούς γίγαντες ως προστάτες μας που δουλεύουν για το καλό μας. Οι πολιτικοί, ό,τι κι αν κάνουν, θα είναι μόνιμα αντικείμενο κριτικής. Η καταιγίδα θα έχει μειώσει με κάποιες εξαιρέσεις επιτυχίας προφανώς την εμπιστοσύνη στα πρόσωπά τους, αυτό είναι αναπόφευκτο. Απ’ την τέλεια καταιγίδα, αυτοί που θα ωφεληθούν θα είναι όσοι ελέγχουν τις νέες τεχνολογίες. Στην Κίνα, είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα. Στις ΗΠΑ και στον υπόλοιπο κόσμο είναι μια χούφτα τεχνολογικών κολοσσών, που επηρεάζουν με τη δύναμή τους κυβερνήσεις και λαούς ολόκληρους. Τους παραδοθήκαμε. Η κρίση είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία τους να ξεπλύνουν τις αμαρτίες του παρελθόντος, χωρίς να χρειαστεί να κάνουν το παραμικρό. Αρκεί να στέκονται στη θέση τους. Στη μέση των επικοινωνιών μας. Να μας παρακολουθούν να περιφερόμαστε εικονικά, να βγάζουν τα συμπεράσματά τους και να μας χειραγωγούν.
Η επερχόμενη χρεοκοπία, θα είναι μια βαθιά χρεοκοπία της ελεύθερης βούλησης. Θα είναι παγκόσμια κι εκτεταμένη. Το πείραμα επιτυγχάνει και ολοκληρώνεται. Η κριτική εξαφανίζεται. Στην Κίνα, το πρόγραμμα παρακολούθησης επεκτείνεται και εγκαθιδρύεται πανηγυρικά. Ακολουθούν κατά πόδας κι άλλοι. Στο δυτικό κόσμο, τα βήματα θα είναι πιο αργά. Προς το παρόν το κέρδος είναι στην φήμη των τεχνολογικών εταιρειών. Αυτές θα βγουν ενδυναμωμένες. Αν θέλετε να επιβιώσετε στο μέλλον στραφείτε άμεσα στην παροχή υπηρεσιών ή προϊόντων στον εικονικό κόσμο. Κάθε άλλη επιλογή στο προσεχές διάστημα θα είναι επισφαλής. Την ίδια στιγμή, αφιερώστε χρόνο εκτός της οθόνης. Αντισταθείτε στους διαρκείς περισπασμούς και στην ατέρμονη τροφοδότησή σας με δωρεάν σκουπιδοπληροφόρηση. Ανοίξτε βιβλία, διαβάστε και φροντίστε το σώμα σας. Ανακατευθύνετε την προσοχή σας σ’ αυτά που πραγματικά αξίζουν. Εξασκείστε τη μνήμη σας και την ικανότητά σας να εστιάζετε. Η απώλεια της συγκέντρωσης δε πρέπει να μονιμοποιηθεί. Για την επερχόμενη χρεοκοπία της προσοχής μας θα είμαστε υπεύθυνοι όλοι. Το επερχομενο κραχ θα είναι διαρκές, η επερχόμενη χρεοκοπία, θα είναι μια χρεοκοπία διαύγειας, μια χρεοκοπία καθαρού μυαλού, μια χρεοκοπία ελεύθερης βούλησης. Είναι στο χέρι μας, ατομικά και συλλογικά, να πάρουμε τα μέτρα μας.
