s1e10 - bu bölümde, devşirme sistemi ve enderuna özgü bir seçme sistemi araciliğiyla tanilanan üstün zekali bireylerin tanilanmasinin ana yapisi ve yönetimi üzerine konuşuyoruz. formal ve informal uygulama kilavuzlarindan ve istisnai durumlarla komşu devletlerin çocuklarinin da enderuna kabul edilmesinden bahsediyoruz. enderun'da eğitim gören öğrencilerin hayatlarinin nasil değiştiğini, saray kültürünü nasil öğrendiklerini ve mezuniyetten sonra devlete nasil hizmet ettiklerini ele aliyoruz. hem devlet yönetimi hem de askeri eğitim alan bu öğrencilerin, güvenilir çalişanlar olarak yetiştirilmelerinin önemini vurguluyoruz. bu ilgi çekici konulari ve daha fazlasini keşfetmek için bizi takip etmeye devam edin!

s1e9 - üstün zekalılar alanında doktora yaptığımı söylediğimde bana sorulan ilk sorulardan biri "üstün zekadan kastın nedir?" olmuyor. bunun yerine bir tanıdıklarının durumunu anlatarak onda da üstün zeka belirtileri olduğunu söylüyor genelde insanlar. bir tarif var zihinlerinde insanların genelde. bir üstün zekalı tarifi.

konumuz, bu bölüm üstün zeka etiketi. kabaca şu soru etrafında şekilleniyor bu bölümün tartışma alanı, insanlar herhangi bir arka plana dayanmadan nasıl birilerine üstün zekalı diyebiliyor? üstün zekalılar bu etiketten nasıl etkileniyor, insanlar üstün zekalı biriyle karşılaştığında nasıl tepki veriyor, bu etiketin sonuçları neler ve son olarak bu etiketi nasıl kontrol edebiliriz. bu bölüm önce etiketin ne demek olduğunu konuşacağız, sonra üstün zeka etiketinin genel yapısını irdeleyeceğiz.

s1e8 - bu bölüm enderun mekteplerini derinlemesine inceleyeceğimiz enderun nedir serisinin ilk bölümü. bu dosyayı enderun konusundaki sayılı uzmanlardan biriyle yapacağız. konuğumuz tarihçi Erol Kömür. hocanın kariyeri tarih ve üstün zekaların eğitimi üzerine kurulu. hoca birçok kamu kurumu ve stk’dan ödül almış ve üstün zekalılar eğitimi konusunda ulusal ve uluslararası projede yer almış, üstün zekalılara eğitim veren bilim ve sanat merkezlerinde yani bilsemlerde yöneticilik yapmıştır. yine üstün zekalılara özel proje okulu olan araştırma geliştirme eğitim ve uygulama merkezi lisesi yani ARGEM’in kurucu müdürü. şu an ise bir başka proje okulu olan yaşar acar fen lisesinin müdür yardımcısı olarak görev yapıyor. erol kömür arşivleri inceleyerek üstün zekalılar eğitimi konusundaki bilgileri gün yüzüne çıkarıyor. kitaplarının bazılarını sayacak olursak: osmanlı devleti enderun mektebi’nde eğitim sistemi ve türk eğitim sistemine etkileri, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk zeka ve yetenek tanılama rehberi - talebe sicil defteri, enderun mektebi talimatı, Türkiye'nin ilk zeka testinin incelenmesi... kısaca Erol Kömür, Türkiye'nin nadir Enderun uzmanlarından biridir. 500 yıldan fazla devam etmiş bir teşkilat ve mektep sisteminden bahsediyoruz. bu uzun ve tarihi serüvene, buyrun başlayalım!

s1e7 - bu bölüm konuğumuz vedat ozan ile birlikte olfactory sistemi konuşuyoruz. koku yeteneği içinde bulunduğumuz bol kokulu dünyayda önemli bir beceri. kokular, parfümler, lezzetler, ve kültürlerin önemli bir parçası. sadece bunlarla değil, şampuan veya sabun gibi hijyen ürünlerinin koku piyasasındaki yeri milyar dolarlarla ifade ediliyor. bu yeteneğin tanımlanması ve ölçülmesi ise oldukça zor. her ne kadar evrimsel süreçte refleksif olarak tepki verdiğimiz kokular olsa da öğrenme ile de kokuları tanıyoruz ve onlara anlamlar ifade ediyoruz. en temel haliyle olfactory beceriler bakımından karıncalarla, moskus mosuferis geyiğiyle, veya köpeklerle benzer alt yapılara sahip olduğumuzu biliyoruz. biz insanlar olarak daha gelişmiş olduğumuz için daha iyi koku alırız, hatta üstün zekalı bireyler daha da iyi koku alır diyemiyoruz. biliyoruz ki olfactory becerileri insan türünden daha gelişmiş canlılar var. ikincisi için ise sinestezisi olan bireylerin üstün zeka olduğuna dair bir nedesellik kuramıyoruz. dolayısıyla geldiğimiz noktada, kokular teorik olarak zekanın bir parçası evet ama pratik olarak ölçülmesi zor becerilerden biri. bu iki şeye neden oluyor, birincisi, mitik ve mistik rolünü koruyor. filmlerde, dizilerde veya belgesellerde iyi koku alan insanların daha zeki veya yine zeka ile sık ilişkilendirilen “-deli-dahi- stereotipiyle ilişkilendirilmesinin önüne geçilemiyor. ikincisi ise iyi koku alan ve kokuları seven insanlara zeka da olduğu gibi “nerd” yakıştırması yapılıyor. daha doğrusu “snob” yani kısaca, ne olduğunu ve nasıl çalıştığını bilmediğimiz zekada, müzik yeteneğinde ve bugün gördüğümüz gibi koku yeteneğinde de ihtiyaç-ayrıcalık tartışması mevcut. iyi koku alan bireylerin sorunlu olarak televize edilmesi veya onlara snob denilmesi, üstün zekalılarda da “deli-dahi” veya “ayrıcalıklı zihin” stereotipinin televize edilmesiyle aynı yapıya sahip.

s1e6 - thomas carlyle 1841’de dünyanın tarihi, büyük zihinlerin biyografisidir demiştir. bu sözü de düşününce anlıyoruz ki deha kavramı, gelişimin ve ilerlemenin tarihi açısından da oldukça önemli. popüler bilim kitaplarından medya ürünlerine kadar birçok yapıtta deha ile ilgili notlar var. biliyoruz ki eşzamanlı bağımsız keşifler, 10.000 saat kuralı, einstein ve kuantum, yaratıcılık ve uzmanlık tartışmaları, tek-atış yaratıcılık, ve bilimde paradigma değişimleri işte bu konular oldukça geniş ve zengin bir tartışma sahası. bu bölüm, yaratıcılık, delilik, uzmanlık, keşif süreçleri, tanınırlık ve ünlülük yani eminence olma gibi kavramları tarih, bilim tarihi, bilişsel beceriler ve elbette sistemler teorisi bağlamlarında inceleyeceğim. elon musk veya steve jobs’un biyografisini okuduğumuzda ya da dna’nın keşif sürecinin hikayesini okuduğumuzda aslında tarihin ilerlemesine dair anektodları da derliyoruz. fleming ne yapıyordu keşif anında? laboratuvardaydı. çalışıyordu. peki ya “evreka!” anı, yani büyük fikirlerin kuluçka esnasında gelmesine ne demeli? kemik çerçeve gözlüklü, hafif uzun kır saçlı, kirli beyaz gömlekli ve dağınık bir odada keşif yapan bilim insanı mı deha, immanuel kant gibi her sabah aynı saatte yürüyen, düzenli, disiplinli ve odaklı insanlar mı? peki einstein gibi dil çıkararak bilimin ve dahanın keyifli yanını temsil edenler mi gerçek dahi? yoksa sylvia plath gibiler mi ya da van gogh gibiler mi?

s1e5 - bu bölüm müzik, yetenek zeka ilişkisi, tanımlar, dahiler, karanlık yaratıcılık, kültür, yapısöküm ve politika çerçevesinde bir sohbet dinleyeceksiniz. ayrıca ilk konuğumuzu ağırlamaktan dolayı oldukça heyecanlıyım. akdeniz üniversitesi öğretim üyesi gökmen özmenteş. kendisi güzel sanatlar fakültesinde görev yapıyor. müziği çok kapsamlı bir şekilde incelediği araştırmaları var. izin verin kısaca verdiği bazı derslerin isimlerini sayayım: müzikte dil ve metinlerarasılık, müzik ve felsefe, müzikoloji kuramları, müzik ve psikoloji, popüler müzik tarihi, düşünce tarihi ve müzik. görebileceğiniz gibi, kendisi disiplinler arasılığın açık bir örneği. 1992 yılında dokuz eylül üniversitesi buca eğitim fakültesi müzik öğretmenliğine giriyor. 1996’da yılında buradan mezun oluyor. sonrasında yüksek lisans ve doktorasını da burada tamamladıktan sonra 2005 yılında antalya akdeniz üniversitesinde öğretim elemanı olarak göreve başlıyor ve aynı üniversite bugünkü akademik ünvanı prof. dr. hoca kendisini bir müzikomani olarak tanımlıyor. her nasıl bana “her şeye zeka ve yetenek penceresinden bakmamalısın” diye eleştiri geliyorsa yakınlarım tarafından hökmen hocaya da yakınları her zaman müzik penceresinden bakmasını söylüyormuş. her ne kadar bunu sık duysa da, kendisinin tutumu tam olarak böyle değil, benim anladığım kadarıyla, kendisi aynı zamanda müziğe dışardan bakarak, müziğin kendisine gösterdiği müteharrik görüş alanlarını çeşitli disiplinlerden keşfediyor. farklı disiplinlerden bakarak, müziği bütüncül olarak anlamaya çabalıyor. bu bölüm oldukça keyifli ve içerik açısından zengin bir bölüm!

s1e4 - bu bölüm, her zaman bir araya gelmesi zor konu başlıklarını bir araya getiriyoruz: l. s. hollingworth, t. s. eliot, gnostisizm, st. paul, de septem disciplinis, thomas aquinas, sherlock holmes ve enderun mektebi. bu bölümde genel olarak deli-dahi (mad-genius) stereotipinin incelemesini yaptım. önce hollingworth'un bugüne dair etkilerini anlattıktan sonra teolojik ve romantik görüşleri konuştum, personalistik ve naturalistik görüşlerle üstün zeka tarihini incelemeyi tartıştım. heroistik tarih anlayışı, great minds theory, zeitgeist ve historisizmden zeka ve dehayı nasıl inceleyebileceğimize dair notlar aktardım.

bu bölümün ikinci yarısında ise orta çağ için avrupa ve osmanlı’daki eğitim bağlamlarını kabaca değindim. liberal education (classic education) üstün zeka eğitimini etkiledi mi? varro, capella, thomas aquinas, trivium ve quadrivium'un gelişmesinde hangi rolleri oynadı.

özet olarak, üstün zekaya dair deli dahi, zihinsel güç, doğanın bir hediyesi, tarih değiştiren kahraman rolü, içsel ışık ve benzeri düşünceleri ele aldım.

keyifli dinlemeler!

s1e3 - bu bölümde genel olarak 21. yy becerileri, hakkaniyet, pejoratif etiketler, polgar kardeşler ve matthew etkisini konuşacağız. üstün zekalı podcastin üçüncü bölümü ile birlikteyiz. önceki bölümlerde zeka ve üstün zekayı konuşmuştuk. fakat henüz bu iki yapıya giriş düzeyini tamamladık diyebilmek için söylenmesi gereken önemli şeyler var. bugüne dair, yani modern teori ve konseptleri konuşabilmek için geçmişten bahsetmeliyiz. önceki bölümlerde tarihten bazı anektodlar aktarmıştım. bu bölümü geçmişten bugüne doğru yapacağım görece geniş bir incelemeye ayırıyorum.

s1e2 - bu bölümde elitizm, nobel ödülü, foucault ve gılgamış etrafında bir tartışma dinleyeceksiniz. şöyle başlayalım tartışmaya, üstün zekalılar, biz onları fark etmesek bile hayatlarına devam ederler. sevgiliniz, babanız, komşunuz üstün zekalı olabilir. ölçüldükten sonra geliştirilmesi için destek sağlanmadığı sürece IQ, testin benimsediği zeka tanımına göre sonuç üreten bir testten çıkan sayıdan ibarettir. shockley ve alverez, terman tarafından üstün zekalı olarak tanılanmadığı halde nobel ödülü kazanan iki çocuk. bu vakaları da tartışarak, bu bölümde üstün zekanın bağlamsallığını inceliyorum.

s1e1 - zekanın tüm gelecek tanımları ve ölçülmeleri üzerine bir prolegomena olarak hazırladığım bu bölümde, zeka nedir konusunu zekaya dair teoriler ve ve bu teorilerin özellikleri, zeka testleri, üstün zeka konspetleri çerçevesinde ele alıyorum.