महाभारताच्या विशाल पटावर अनेक पात्रे चमकून गेली, पण काही पात्रे अशी आहेत ज्यांचे अस्तित्व, ज्ञान आणि निःपक्षपातीपणा आजही दीपस्तंभाप्रमाणे मार्ग दाखवतो. त्यापैकीच एक अग्रगण्य नाव म्हणजे 'महामती विदुर'. त्यांची 'विदुरनीती' केवळ राजकारणासाठीच नाही, तर सामान्य माणसाच्या जीवनातील नैतिक आणि व्यावहारिक समस्यांवर एक अचूक भाष्य आहे. पण आपण कधी विचार केला आहे का, की धर्म आणि न्यायासाठी आपले जीवन समर्पित करणाऱ्या या महामानवाचा जन्म कसा झाला? त्यांची जन्मकथा महाभारतातील सर्वात नाट्यमय आणि गहन कथांपैकी एक आहे, जी थेट न्यायाची देवता 'यमराज' आणि एका महान ऋषीच्या शापाशी जोडलेली आहे.

या पॉडकास्टच्या विशेष भागात आम्ही तुमच्यासाठी घेऊन आलो आहोत विदुरांच्या जन्मामागील तीच रहस्यमय आणि बोधप्रद कथा. ही कथा सुरू होते मांडव्य नावाच्या एका तेजस्वी ऋषींपासून. मांडव्य ऋषी हे एक महान तपस्वी होते, जे आपल्या आश्रमात शांतपणे ज्ञानसाधनेत लीन होते. पण नियतीच्या एका विचित्र खेळामुळे, राजाच्या सैनिकांपासून पळणारे काही चोर आपला चोरीचा माल त्यांच्या आश्रमात लपवतात. सैनिक तिथे पोहोचतात आणि त्यांना वाटते की ऋषीच या चोरीचे सूत्रधार आहेत. कोणताही सारासार विचार न करता, राजा मांडव्य ऋषींना सर्वात क्रूर शिक्षा सुनावतो - जिवंतपणी सुळावर चढवण्याची!

एका निरपराध, तपस्वी ऋषीच्या वाट्याला एवढी भयंकर शिक्षा का यावी? हा प्रश्न सर्वांनाच पडला. परंतु आपल्या तपोबलामुळे मांडव्य ऋषी सुळावर चढवूनही जिवंत राहिले. या भयंकर यातनेनंतर त्यांनी स्वतःलाच प्रश्न विचारला, "माझ्या कोणत्या कर्माचे फळ मला मिळत आहे?" या प्रश्नाचे उत्तर मिळवण्यासाठी त्यांनी आपल्या योगशक्तीने थेट यमलोकात, न्यायाची देवता यमधर्मराजाच्या दरबारात प्रवेश केला.

तिथे यमराज आणि मांडव्य ऋषी यांच्यात जो संवाद झाला, तो 'कर्म-सिद्धांता'च्या मुळावरच प्रकाश टाकतो. यमराजांनी सांगितले की, ऋषींनी लहानपणी अजाणतेपणे एका लहानशा पतंगाला गवताच्या काडीने टोचले होते. त्याच कर्माची ही शिक्षा आहे. हे ऐकून मांडव्य ऋषी क्रोधित झाले. त्यांनी युक्तिवाद केला की, शास्त्रानुसार बारा वर्षांखालील मुलांकडून अज्ञानात झालेल्या कृत्याला पाप मानले जात नाही, कारण त्यांच्यात योग्य-अयोग्य ठरवण्याची क्षमता पूर्णपणे विकसित झालेली नसते. त्यामुळे यमराजाचा हा न्याय अन्यायकारक आणि अप्रमाण (disproportionate) आहे.

आपल्यासोबत झालेल्या या घोर अन्यायामुळे संतप्त झालेल्या मांडव्य ऋषींनी त्याच क्षणी यमराजाला शाप दिला! ते म्हणाले, "हे धर्मराजा, तू न्यायाच्या आसनावर बसूनही सूक्ष्म धर्माचा विचार केला नाहीस. तू एका लहानशा चुकीसाठी मोठी शिक्षा दिलीस. या चुकीबद्दल मी तुला शाप देतो की, तुला पृथ्वीवर एका शूद्र दासीच्या पोटी मानव म्हणून जन्म घ्यावा लागेल आणि सामान्य माणसाचे दुःख भोगावे लागेल!"

हाच शाप विदुरांच्या जन्माचे मूळ कारण ठरला. प्रत्यक्ष यमधर्मराजानेच हस्तिनापूरमध्ये एका दासीच्या पोटी 'विदुर' म्हणून जन्म घेतला. म्हणूनच ते आयुष्यभर धर्म आणि न्यायाच्या बाजूने निष्ठेने उभे राहिले.

या भागात ऐका: मांडव्य ऋषींची हृदयद्रावक कहाणी, कर्म आणि वयाचा संबंध काय असतो, आणि कसा एका ऋषीच्या शापामुळे महाभारतातील सर्वात ज्ञानी पात्राचा जन्म झाला. ही कथा केवळ जन्माची नाही, तर ती न्याय, कर्तव्य आणि कर्माच्या गुंतागुंतीच्या चक्रावर एक मार्मिक भाष्य करते. चला, ऐकूया आणि जाणून घेऊया महाज्ञानी विदुरांची ही विलक्षण जन्मकथा.