Het is 4.200 jaar geleden. Koningsdochter Enheduana schrijft een woedend gedicht en ruilt haar goddelijke echtgenoot in voor een godin. Zal dat haar macht herstellen?  

Wilde Eeuwen, het begin. Iedere vrijdag een nieuwe aflevering. Meer informatie: nrc.nl/wilde-eeuwen

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie en regie: Mirjam van Zuidam

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Voor deze aflevering is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

Sophus Helle. 'Enheduana: The Complete Poems of the World's First Author', Yale University Press, 2024. 

Amanda H. Podany. 'Weavers, Scribes, and Kings A New History of the Ancient Near East', Oxford University Press, 2022.  

Gina Konstantopoulos. ‘The Many Lives of Enheduana. Identity, Authorship, and the “World’s First Poet”’ in Kerstin Droß-Krüpe e.a. (eds) Powerful Women in the Ancient World. Perception and (Self)Presentation, Zaphon 2021. 

Annette Zgoll. ‘Innana and En-ḫedu-ana Mutual Empowerment and the myth INNANA CONQUERS UR’ in Kerstin Droß-Krüpe e.a. (eds) Powerful Women in the Ancient World. Perception and (Self)Presentation, Zaphon 2021. 

J.N. Postgate. 'Early Mesopotamia. Society and economy at the dawn of history', Routledge 1992 (herdruk 2017).

Gwendolyn Leick. 'Mesopotamia. The invention of the city', Penguin 2001.  

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is 12.000 jaar geleden. Sjamaan Slata wandelt naar Göbleki Tepe, bakt brood en hallucineert op beschimmelde rogge. Zullen zijn visioenen de landbouw vooruit helpen?  

Wilde Eeuwen, het begin. Iedere vrijdag een nieuwe aflevering. Meer informatie: nrc.nl/wilde-eeuwen

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie en regie: Mirjam van Zuidam

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Voor deze aflevering is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur:

Oliver Dietrich ‘Shamanism at Early Neolithic Göbekli Tepe, southeastern Turkey. Methodological contributions to an archaeology of belief’ in Praehistorische Zeitschrift, in mei 2024.  

Steven Mithen ‘Shamanism at the transition from foraging to farming in Southwest Asia: sacra, ritual, and performance at Neolithic WF16 (southern Jordan)’ in The Journal of the Council for British Research in the Levant, in September 2022.

David Graeber en David Wengrow. 'The Dawn of Everything, A New History of Humanity', bij Penguin in 2022. 

Li Liu e.a. ‘Fermented beverage and food storage in 13,000 y-old stone mortars at Raqefet Cave, Israel: Investigating Natufian ritual feasting’ in Journal of Archaeological Science: Reports, in oktober 2018. 

Amaia Arranz-Otaeguia e.a. ‘Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan’ in PNAS, op 13 juli 2018.

Leore Grosman e.a. ‘A Natufian Ritual Event’ in Current Anthropology, in juni 2016.

 Marion Benz ‘Symbols of Power - Symbols of Crisis? A Psycho-Social Approach to Early Neolithic Symbol Systems’, Neo-Lithics, in januari 2014. 

Leore Grosman e.a. ‘A 12,000-year-old Shaman burial from the southern Levant (Israel)’ in PNAS, op 18 november 2008.  

Zohar Kerem e.a. ‘Chickpea domestication in the Neolithic Levant through the nutritional perspective’ in Journal of Archaeological Science, in augustus 2007.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is 40.000 jaar geleden. De jonge Doi staat oog in oog met zijn verre familie, een groep dansende neanderthalers. Zullen ze hem accepteren?  

Wilde Eeuwen, het begin. Iedere vrijdag een nieuwe aflevering. Meer informatie: nrc.nl/wilde-eeuwen

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie en regie: Mirjam van Zuidam

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Voor deze aflevering is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur:  

Francesca Romagnoli e.a. (eds) 'Updating Neanderthals. Understanding Behavioural Complexity in the Late Middle Palaeolithic', Academic Press 2022 

Mateja Hajdinjak e.a ‘Initial Upper Palaeolithic humans in Europe had recent Neanderthal ancestry’ in Nature 8 april 2021. 

Rebecca Wragg Sykes. 'Kindred. Neanderthal Life, Love, Death and Art', Bloomsbury 2021  

Rudolf Botha. 'Neanderthal Language. Demystifying the Linguistic Powers of our Extinct Cousins', Cambridge University Press 2020  

Katerina Harvati. 'Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. Human Evolution and its Context', Springer Press 2016  

Qiaomei Fu e.a. ‘An early modern human from Romania with a recent Neanderthal ancestor’ in Nature, 13 augustus 2015.

 Wil Roebroeks en Paola Villa ‘Neandertal Demise: An Archaeological Analysis of the Modern Human Superiority Complex’ in PLOS One, 30 april 2014.

 João Zilhão e.a. ‘The Peştera cu Oase People. Europe's Earliest Modern Humans’ in K. Boyle e.d. (eds) Rethinking the Human Revolution, McDonald Institute for Archaeological Research, 2007.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is 50.000 jaar geleden. Seddi staat trots voor haar grote tekening van een wrattenzwijn, diep in een grot op Sulawesi. Zal het zwijn haar volk helpen te overleven?  

Wilde Eeuwen, het Begin. Iedere vrijdag een nieuwe aflevering. Meer informatie: nrc.nl/hetbegin

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie en regie: Mirjam van Zuidam

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Voor deze aflevering is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

Maxime Aubert e.a. ‘Narrative cave art in Indonesia by 51,200 years ago’ in Nature, op 25 juli 2024. 

Rikai Sawafuji e.a. ‘East and Southeast Asian hominin dispersal and evolution: A review’ in Quaternary Science Reviews,Volume 333, op 1 Juni 2024. 

April Nowell ‘Oral Storytelling and Knowledge Transmission in Upper Paleolithic Children and Adolescents’ in Journal of Archaeological Method and Theory, in Maart 2023. 

Adam Brumm e.a. ‘Oldest cave art found in Sulawesi’ in Science Advances, op 15 januari 2021. 

Chris Stringer e.a. ‘Did the Denisovans Cross Wallace's Line?’, in Science, op 18 oktober 2013. 

Michael Witzel 'The origins of the world's mythologies', bij Oxford University Press, in 2012.

Sally Mcbrearty e.a. ‘The revolution that wasn’t: a new interpretation of the origin of modern human behavior’ in Journal of Human Evolution, in november 2000.

Zie ook ‘Het oudste verhaal ter wereld werd 50.000 jaar geleden getekend in een grot op het eiland Sulawesi’, in NRC op 16 november.

In deze aflevering komt muziek voor van de volgende artiesten:

Fralalai, Frodi Fransman, Hidde Meenhorst, Arno Adelaars, Imre Peemot.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Dit is het nieuwe seizoen van Wilde Eeuwen, het begin. Zes afleveringen over het begin van geschiedenis. Over rotstekenaars en neanderthalers, over landbouwuitvinders en sjamanen, over dichters en oeroude verhalen. Over hoe beschaving ontstond, en mensen de wereld naar hun hand gingen zetten.

Aan de hand van zes personages vertelt Hendrik Spiering dat onze verre voorouders echt geen hulpeloze stumpers waren en dat vrijwel alles wat ons tot mensen maakt al verschrikkelijk lang bestaat. 

Wilde Eeuwen, het begin. Luister iedere vrijdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie en regie: Mirjam van Zuidam

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is het jaar 1338. De jonge Samnaq dendert op zijn paard de centraal-Aziatische Chuy vallei uit. Weg van de nieuwe ziekte. De Zwarte Dood. Weggaan is de enige manier om zichzelf te redden. Maar waar is hij wel veilig? En kan de middeleeuwse samenleving zo’n vernietigende epidemie aan?

Vanaf 13 september iedere woensdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie, regie en montage: Elze van Driel

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Eindredactie: Mirjam van Zuidam & Iddo Havinga

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Bij het maken van deze aflevering van Wilde Eeuwen is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

De gesprekken tussen Petrarca en Samnaq zijn vrijwel letterlijk ontleend aan twee van Petrarca’s gedichten (Canzoniere 363 en 364) en uit zijn brief uit mei 1349 die is te vinden in John Asberth (2005) The Black Death. The Great Mortality of 1348-1350 A Brief History with Documents, Palgrave McMillan. Samnaq jr. is een fictieve figuur maar het graf van zijn vader bestaat echt, beschreven in deze baanbekende studie naar de oorsprong van de Zwarte Dood Maria A. Spyrou e.a. (2022) ‘The source of the Black Death in fourteenth-century central Eurasia’, in Nature vol. 606, pp 718–724 

Ole J. Benedictow (2021) The Complete History of the Black Death, The Boydell Press 

Monica Green (2020) ‘The Four Black Deaths’ in The American Historical Review, Vol 125, 5, pp 1601–1631 

W.P. Blockmans (1980) ‘The social and economic effects of plague in the Low Countries 1349-1500’ in Revue belge de philologie et d'histoire, Vol 58, 4, pp. 833-863; 

Richard H. Steckel (ed) The Backbone of Europe Health, Diet, Work and Violence over Two Millennia, Cambridge University Press 

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is het jaar 1180. Gravin Marie van Champagne viert feest. Ze wacht op haar favoriete hofdichter die haar een nieuw ridderverhaal over Lancelot heeft beloofd. Maar hij is nergens te bekennen. Heeft die grote delegatie Vlamingen, die ze eerder op de markt zag, hem weggekocht?

Vanaf 13 september iedere woensdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie, regie en montage: Elze van Driel

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Eindredactie: Mirjam van Zuidam & Iddo Havinga

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Bij het maken van deze aflevering van Wilde Eeuwen is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

De gesprekken aan de tafel van Marie zijn grotendeels afkomstig uit het werk ‘De Amore libri tres’ (‘Drie boeken over de Liefde’) geschreven in Troyes door Andreas Capelanus, ca. 1180 – precies het werk waarover aan die tafel Willem de Tempelier zo zijn gal spuwt. De werken van Chrétien de Troyes zijn in veel moderne uitgaven en vertalingen te vinden. Een klassieker, met moderne Franse vertaling, is Chrétien de Troyes (1998) Œuvres complètes,  Bibliothèque de la Pléiade, n° 408.  

Theodore Evergates (2019) Marie of France, Countess of Champagne, 1145-1198,  University of Pennsylvania Press 

Jozef Janssens (2017) Koning Artur in meervoud, de mythe ontrafeld, Amsterdam University Press 

Geraldine Heng (2003) Empire of Magic. Medieval Romans and the Politics of Cultural Fantasy, Columbia University Press 

Nicholas J. Higham (2018) King Arthur. The Making of the Legend,  Yale University Press

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is het jaar 1165. Graaf Raymond Trencavel heeft al zijn twisten bijgelegd. Zijn dood nadert. Het enige dat hem nog zorgen baart is het komende gesprek over het christelijk geloof tussen de bisschop en de ketters. Die confrontatie zou wel eens heel verkeerd kunnen aflopen.

Vanaf 13 september iedere woensdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie, regie en montage: Elze van Driel

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Eindredactie: Mirjam van Zuidam & Iddo Havinga

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Bij het maken van deze aflevering van Wilde Eeuwen is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

Het gesprek tussen ketters en bisschoppen in Lombers is beschreven in ‘Acta concilii Lumbariensis’ uit ca 1165. Een vertaling is te vinden in Walter Wakefield en Austin P. Evans (1969/1991) Heresies of the high middle ages, selected sources, translated and annotated, Columbia University Press 

Antonio Sennis (ed.) (2016) Cathars in Question, York Medieval Press 

R.I. Moore (2012) The War on Heresy, Harvard University Press 

Pilar Jiménez Sánchez (2017) ‘The Cathars in context. Why were the “bons hommes” well received in the south of France?’ in Religious Interactions in Europe and the Mediterranean World. Coexistence and Dialogue from the 12th to the 20th Centuries, Routledge pp. 187-198

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is het jaar 1195. Margaret van Beverly keert terug, na een lange en ruige pelgrimstocht door het Heilige Land. Ze is op zoek naar haar nog enige levende familielid: haar broer Thomas. Ze wil hem alles vertellen over hoe ze heeft gevochten op de stadsmuur van Jeruzalem.

Vanaf 13 september iedere woensdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie, regie en montage: Elze van Driel

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Eindredactie: Mirjam van Zuidam & Iddo Havinga

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Bij het maken van deze aflevering van Wilde Eeuwen is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

De bron voor de pelgrimsavonturen van Margaret van Beverly is de tekst die haar broer Thomas van Froidmont erover schreef, ca 1200 ´Peregrinatio Periculosa´. Een vertaling is te vinden in S. J. Allen en Emilie Amt (eds) (2014) The Crusades a reader (tweede druk) University of Toronto Press 

Christopher Tyerman (2019) The World of the Crusades An Illustrated History, Yale University Press 

Christoph T. Maier (2004) ‘The roles of women in the crusade movement, a survey’ in Journal of Medieval History vol 30 61–82 

Dan Jones (2019) Crusaders An Epic History of the Wars for the Holy Lands, Penguin books

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Het is het jaar 1132. Heloise, een van de meest geleerde vrouwen van haar tijd, krijgt een belangrijke brief. Haar voormalige minnaar, de grote filosoof Peter Abelard, laat na lange tijd weer van zich horen. Wint hun verboden liefde het van de controverse rondom zijn ideeën?

Vanaf 13 september iedere woensdag een nieuwe aflevering.

Tekst en presentatie: Hendrik Spiering

Redactie, regie en montage: Elze van Driel

Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk

Eindredactie: Mirjam van Zuidam & Iddo Havinga

Beeld: Jeen Berting

Vormgeving: Yannick Mortier

Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].

Bij het maken van deze aflevering van Wilde Eeuwen is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur: 

De historische bron voor de turbulente liefdesaffaire tussen Abelard en Heloïse is Abelards ‘Historia calamitatum’ (de eerste brief aan de onbekende vriend) uit 1132 en de vervolgbrieven tussen Heloïse en Abelard (Epistolae 2–8) 

Babette Hellemans (2021) ‘The Immeasurability of the Monastic Mind, Writing about Peter Abelard (1079–1142)’ in Journal of the History of Ideas, vol. 82 pp. 683-701 

David Luscombe (2018) Peter Abelard and Heloise Collected Studies, Routledge 

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.