Conrad na fali

W siódmym odcinku podcastu Conrad na fali rozmawiamy o duchowości.

Zastanawiamy się, czym właściwie jest, jak sytuuje się w stosunku do kolektywnej i ustrukturyzowanej religijności oraz czy potrafi wyrwać nas z „więzienia naszego ja”. Przewodniczką w tych rozważaniach jest jak zwykle literatura – sama funkcjonująca jako rodzaj ćwiczenia duchowego, dzięki któremu możemy odkrywać radykalnie odmienne perspektywy. Wielu czołowych polskich pisarzy – jak choćby Czesław Miłosz czy Olga Tokarczuk – swoje dzieła przesyca silnie duchowym sposobem widzenia świata, ukazując, że w naszej pozornie racjonalnej cywilizacji wciąż potrzebujemy refleksji nad tym, co wykracza poza racjonalność i materializm.

Naszą gościnią jest Karina Jarzyńska, literaturoznawczyni i religioznawczyni z Uniwersytetu Jagiellońskiego, badaczka relacji między literaturą a religią oraz specjalistka od kultury postsekularnej.

Rozmowę Grzegorza Jankowicza z Emmanuelem Carrère’em, do której nawiązuje ten podkast można wciąż obejrzeć na FB Conrad Festival, FB Tygodnik Powszechny, FB Lubimyczytac.pl , na YT KBF, oraz na platformie PLAY KRAKÓW - www.playkrakow.com/vods/vod.1651

W szóstym odcinku podkastu „Conrad na fali” rozmawiamy o rodzinie jako o jednym z najważniejszych tematów literatury. Nasz gość, prozaik i krytyk literacki Maciej Miłkowski, w swoich utworach chętnie opowiada o pogmatwanych stosunkach rodzinnych i uczuciowych. Wspólnie zastanawiamy się, przy pomocy jakich zabiegów i narzędzi pisarz przekształca osobiste doświadczenia w fikcję i jak radzą sobie z tym jego najbliżsi. Czy tylko nieszczęśliwe rodziny stanowią atrakcyjny literacko temat? A może to właśnie opowieści o szczęśliwych rodzinach mogłyby zmienić nasz sposób postrzegania relacji z najbliższymi? Ostatecznie, wiele literackich rodzin sytuuje się przecież gdzieś pośrodku tej skali, a w historiach rodzinnych tragizm przenika się zwykle z humorem, tak jak w powieściach graficznych słynnej amerykańskiej rysowniczki Alison Bechdel.

Rozmowę Grzegorza Jankowicza z Alison Bechdel można obejrzeć na FB Festiwalu Conrada, Tygodnika Powszechnego, Lubimyczytać.pl, oraz na platformie PLAY KRAKÓW - https://www.playkrakow.com/vods/vod.1651. 

Maciej Miłkowski (ur. 1980) jest prozaikiem, tłumaczem i krytykiem literackim. Autor dwóch tomów opowiadań: „Wist” (2014) i „Drugie spotkanie” (2017), a także powieści „System Sulta” (2019). Stale współpracuje z „Czasem Literatury”, gdzie prowadzi dział poświęcony opowiadaniom. Wkrótce nakładem wydawnictwa Nisza ukaże się kolejny tom jego krótkich form prozatorskich „Trzeci dzień świąt”.

W piątym odcinku podcastu „Conrad na fali” rozmawiamy o nowej wizji człowieka we współczesnej filozofii spod znaku zmierzchu antropocenu. Diagnozowana przez wielu filozofów i filozofek konieczność odejścia od wizji świata, w której to ludzie są miarą wszechrzeczy, wymusza przeformułowanie naszych relacji z innymi bytami. W tej koncepcji, pokrewnej wielu nurtom ekologii, nie ma już miejsca na naiwną wiarę w naprawę świata, przywrócenie mu dawnej, przyjaznej człowiekowi formy. Zamiast tego pojawia się postulat działania doraźnego, mierzenia się z nową rzeczywistością, w której katastrofa klimatyczna dzieje się na naszych oczach (o ile już się nie wydarzyła).

Na polskim gruncie problem opisał między innymi Andrzej Marzec, który był gościem Grzegorza Jankowicza w ramach cyklu „Natura przyszłości”.

Rozmowę można obejrzeć tu: https://playkrakow.com/seria/ser.1388

My z kolei, wraz z doktorem Michałem Pospiszylem zastanowimy się, jakie konsekwencje filozoficzne, społeczne i polityczne wiążą się ze zmierzchem epoki człowieka.

Michał Pospiszyl - filozof, socjolog historyczny, adiunkt w Instytucie Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk oraz w 2020/21 visiting fellow w Instytucie Nauk o Człowieku (IWM) w Wiedniu, współpracuje także z Instytutem Kultury Polskiej UW i Biennale Warszawa. Jest autorem dwóch książek „Zatrzymać historię. Walter Benjamin i mniejszościowy materializm” (IBL 2016) i „Rozkład. Esej o związkach państwa i patogenów" (PWN 2021), a także współautorem (wraz z Katarzyną Czeczot) antologii „Romantyczny antykapitalizm” (IBL 2018). Aktualnie przygotowuje prace poświęconą historii środowiskowej wschodnioeuropejskich bagien i genealogii kryzysu ekologicznego w Polsce. Redaktor kwartalnika "Praktyka Teoretyczna".

Pisarz i aktywista z RPA Mark Gevisser jest autorem pojęcia „różowa granica”. Linia ta wyznacza nowy światowy front walki o prawa człowieka. Po jednej jej stronie sytuują się państwa i społeczeństwa, w których osoby LGBTQ+ mają pełnię praw, a ich godność jest chroniona. Za różową granicą znajdują się zaś miejsca, gdzie ludzie są dyskryminowani ze względu na orientację seksualną czy tożsamość płciową. Linia ta nie zawsze pokrywa się z granicami państw – czasem dzieli nawet rodziny.

O tym, gdzie i dlaczego akurat tam przebiega w Polsce różowa granica, w jaki sposób możemy przyczynić się do poprawy sytuacji osób LGBTQ+ w naszym kraju i jak mądrze budować inkluzywne społeczeństwo porozmawiamy w czwartym odcinku podcastu „Conrad na fali” z aktywistką Magdaleną Dropek.

Rozmowę z Markiem Gevisserem, która była inspiracją do tego odcinka znajdziecie na: Rozmowę tę można znaleźć na FB Festiwalu Conrada (www.facebook.com/ConradFestival), FB Tygodnika Powszechnego (www.facebook.com/TygodnikPowszechny), FB Fundacji Tygodnika Powszechnego (www.facebook.com/FundacjaTygodnikaPowszechnego), YouTube KBF (youtu.be/1VXxOYYza_U), oraz na PLAY KRAKÓW (www.playkrakow.com/vods/vod.1467).

W trzecim odcinku podcastu „Conrad na fali” rozmawiamy o chłopskości i ludowości – jej śladach obecnych w naszym współczesnym pejzażu kulturowym. Będzie także o wstydzie związanym z pochodzeniem z ludowej klasy społecznej, uchodzącej powszechnie za niższą oraz o możliwościach zaistnienia bardziej otwartego i egalitarnego społeczeństwa. Być może kiedyś  deklaracja „jestem ze wsi” nie będzie wiązała się z koniecznością przepracowania swojego bagażu kulturowego, jak uczynił to w swoim głośnym „Powrocie do Reims” Didier Eribon.

Autobiograficzną książkę francuskiego socjologia i filozofa na teatralne deski przeniosła Katarzyna Kalwat, gościni ostatniej rozmowy Grzegorza Jankowicza w cyklu „Natura przyszłości”. Rozmowę tę można znaleźć na FB Festiwalu Conrada (https://www.facebook.com/ConradFestival), FB Tygodnika Powszechnego (https://www.facebook.com/TygodnikPowszechny), FB Fundacji Tygodnika Powszechnego (https://www.facebook.com/FundacjaTygodnikaPowszechnego), YouTube KBF (https://youtu.be/1VXxOYYza_U), oraz na PLAY KRAKÓW (https://www.playkrakow.com/vods/vod.1391)

Gościem Michała Sowińskiego i Aleksandry Wojtaszek jest Michał Rauszer, kulturoznawca i antropolog, autor książki „Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich”.

Jak radzić sobie w rzeczywistości dotkniętej pandemią i kryzysem klimatycznym oraz jak przepracować żałobę po świecie, który znika na naszych oczach? Gościnią drugiego odcinka podkastu „Conrad na fali” jest pisarka i reporterka Katarzyna Boni. Z autorką książek „Ganbare. Warsztaty umierania” i „Auroville. Miasto z marzeń” rozmawiają Aleksandra Wojtaszek i Michał Sowiński. Dyskusji patronuje indyjska pisarka i działaczka społeczna Arundhati Roy – bohaterka drugiego spotkania z cyklu „Natura przyszłości”.   

„Conrad na fali” to nowy podkast towarzyszący całorocznemu cyklowi rozmów z serii „Natura przyszłości”, prowadzonych przez Grzegorza Jankowicza, dyrektora programowego Festiwalu Conrada, które przybliżają hasło przewodnie 13. edycji Festiwalu Conrada (18–24 października 2021). Co miesiąc proponujemy dyskusję z wybitnymi pisarzami i pisarkami o ważnych problemach współczesności. W podkaście podejmujemy zarysowane w rozmowie tematy i wraz z zaproszonymi gośćmi i gościniami szukamy dla nich nowych kontekstów. Stanowi on część „Podkastu Powszechnego”, który powstaje w „Tygodniku Powszechnym”, a można go znaleźć na profilach „Podkastu Powszechnego” na platformach Apple Podcasts, Google Podcasty, Spotify oraz Lecton, a także na profilu KBF na platformie SoundCloud. 

Kolejne, lipcowe spotkanie w ramach cyklu „Natura przyszłości” będzie okazją, by porozmawiać z Katarzyną Kalwat, reżyserką teatralną, której sceniczna wersja „Powrotu do Reims” Didiera Eribona została znakomicie przyjęta zarówno przez krytykę, jak i publiczność. Na spotkanie „O normalności jako źródle cierpień” zapraszamy 29 lipca o godz. 19.00 na profile facebookowe Festiwalu Conrada, Tygodnika Powszechnego i Lubimy Czytać, YouTube KBF oraz platformie PLAY KRAKÓW.

„Conrad na fali” towarzyszy całorocznemu cyklowi rozmów Grzegorza Jankowicza z wybitnymi pisarzami i humanistami zatytułowanemu „Natura przyszłości”. W podkaście podejmujemy zarysowane w rozmowie wątki i tematy, wraz z zaproszonymi gośćmi szukamy dla nich nowych kontekstów. Dyskutujemy o ważnych problemach współczesności.

Pierwszy odcinek opowiada o „nadziei radykalnej” - koncepcji filozoficznej Jonathana Leara, z którym rozmawiał Grzegorz Jankowicz w ramach całorocznego cyklu spotkań „Natura przyszłości”. Można go zobaczyć na FB Festiwalu Conrada, Tygodnika Powszechnego, Lubimy Czytać, PLAY KRAKÓW, oraz na YT KBF. 

Amerykański uczony, badając historię północnoamerykańskiego narodu Wron, zwrócił uwagę na szczególną strategię kulturową, którą obrali jego członkowie. Kolonialna ekspansja zachodniej cywilizacji doprowadziła do zniszczenia ich tradycyjnej formy życia, opartej na polowaniach i walce. Zepchnięci do rezerwatu, boleśnie doświadczyli kresu dotychczasowych wartości, nadających sens ich egzystencji. Jednak na przełomie XIX i XX wieku, pod kierunkiem wodza Wiele Przewag, Wrony weszły na drogę, dzięki której potrafiły przetrwać czas kulturowej katastrofy, twórczo przekształcając kluczowe elementy swojej dawnej kultury. Aby tego dokonać, niezbędna była właśnie nadzieja radykalna - gotowość do skoku w nieznane, wiara w istnienie nierozpoznanego jeszcze dobra, które może, ale nie musi nadejść w przyszłości. Ta postawa w praktyce przełożyła się na wykrzesanie olbrzymiej, kulturotwórczej siły, bez której Wrony byłyby skazane na marazm życia w skansenie. Wiele Przewag - właśnie ze względu na swoją mężność w mierzeniu się z nieznanym - nazywany jest „poetą”, czyli człowiekiem, który potrafił przekroczyć horyzont własnego świata i pchnąć kulturę w nową stronę.

Gościem odcinka jest Magdalena Barbaruk, doktor habilitowana Uniwersytetu Wrocławskiego, kulturoznawczyni, naukowo zajmująca się potencjałem literatury w kształtowaniu sposobów życia i „mapowaniu” przestrzeni.

Aleksandra Wojtaszek i Michał Sowiński w rozmowie z badaczką analizują uniwersalny charakter koncepcji Leara, wychodząc z założenia, że spustoszenie kulturowe, jakiego doświadczyły Wrony, może przytrafić się każdemu z nas. Barbaruk argumentuje, że nadzieja radykalna to postawa mająca zastosowanie w najróżniejszych kontekstach i realiach. Gotowość do przekraczania ograniczeń skostniałej, a przez to wyjałowionej kultury, pozwala wykrzesać nową energię tam, gdzie zniknęła nadzieja, że coś nowego może się jeszcze wydarzyć. To także gest etyczny - przyzwolenie na inność, której pojawienie się pozwala spojrzeć na świat z nieznanej wcześniej perspektywy.

Postaci podobnych wodzowi Wiele Przewag można szukać także w polskiej kulturze. Barbaruk wskazuje Olgę Tokarczuk właśnie jako „poetkę”, czyli postać zdolną do przekształcania zastałych tradycji i wytworzenia narzędzi do radzenia sobie z wyzwaniami współczesności. Świetnym tego przykładem jest powieść „Dom dzienny, dom nocny” - niezwykle udana próba przepisania śląskiej tożsamości. Śląsk w XX wieku doświadczył serii kataklizmów kulturowych, w wyniku których kolejne pokolenia osadników musiały szukać na własną rękę sposobów na oswojenie nowej ojczyzny. Nie dało się bowiem skleić okruchów martwych już od dawna tradycji. Trzeba było wynaleźć nową formę życia, która nie tylko korespondowałaby z eklektycznym pejzażem kulturowym Śląska, ale również potrafiłaby wykorzystać tkwiący w jego fragmentarycznościach potencjał.